جشن آذرگان چیست و چگونه برگزار می‌شود؟
جشن آذرگان از جشن‌های دوازده‌گانه سال و از جمله جشن‌های آتش است که در ستایش ایزد آذر (ایزد همه آتش‌ها) در آذر روز از آذرماه برگزار می‌شود.
این مقاله بخشی از محتوای اصلی محسوب می‌شود که در کجارو منتشر شده است؛ برای مطالعه محتوای کامل به لینک اصلی مقاله در منبع مراجعه کنید.
آتش در نگاه ایرانیان باستان، اولین و مهم‌ترین عنصر حیات به شمار می‌آمد و آب پس از آن در درجه دوم اهمیت قرار داشت. عنصری که نور و گرما و روشنی به جهان می‌بخشید و توسط ایزد آذر پاسبانی می‌شد. ازاین‌رو، ایرانیان جشن‌هایی موسوم به جشن آتش داشتند و آذرگان یکی از این جشن‌ها محسوب می‌شد.
جشن آذرگان و علت برگزاری آن
نیاکان این سرزمین، ارزش و اهمیت بسیاری برای آتش به‌عنوان یکی از عناصر چهارگانه حیات قائل بودند. آنان آتش را تجلی وجودی خداوند دانسته و در ستایش و تجلیل آن، به هر شیوه ممکن اقدام می‌کردند؛ چراکه روشنی و آتش و نور و خورشید، همگی از مظاهر رویش و بالندگی و حیات بود. مظهری که با قدرت خود، همه آثار شرارت و پلیدی و بیماری و زشتی و هرآنچه به اهریمن نسبت می‌دادند را نابود می‌کرد.
آذرگان، آذرجشن یا به تعبیر برخی منابع «آذرخش» از جشن‌های دوازده‌گانه سال محسوب می‌شود. ایرانیان هر زمان که نام روز و ماه برابر می‌شد را گرامی داشته و آن روز را جشن می‌گرفتند. بنابراین در سال ۱۲ جشن داشتند که به جشن‌های ماهانه شهرت دارد.
از این رهگذر، روز نهم از ماه نهم یعنی آذر را که روز و ماه موافق می‌شد، آذرگان یا آدُرگان می‌گفتند. مردم در این روز به آتشکده‌ها رفته و پس از نیایش به درگاه اهورامزدا و جشن و شادی، اخگری از آتش مقدس را به نشانه تبرک با خود به خانه می‌آوردند و تا پایان فصل سرما از آن مراقبت می‌کردند تا خاموش نشود.
منبع عکس: برساد؛ نام عکاس: ناشناس
تاریخ برگزاری جشن آذرگان
جشن آذرگان چنانچه ذکر شد، مانند شب یلدا از جشن‌های ایران باستان به شمار می‌آید که در تقارن روز و ماه آذر برگزار می‌شود. این روز در تقویم یزدگردی (گاهشمار زرتشتی) روز نهم آذر و به عبارتی آذر روز از آذرماه است که روز و ماه با هم موافق‌اند.
در گاهشمار خورشیدی و تقویم رسمی کشور اما، سوم آذر را به جشن آذرگان اختصاص داده‌‌اند که مصادف با روز آذر از ماه آذر در تقویم زرتشتیان می‌شود.
دلیل این اختلاف ۶ روزه در گاه‌شمارهای جدید و قدیم، به اختلاف عدد روزهای سال در گذشته و امروز مرتبط است. در سال‌نمای قدیم، همه ۱۲ ماه سال را ۳۰ روزه در نظر می‌گرفتند؛ اما ترتیب روزها در تقویم هجری خورشیدی متفاوت بوده و ۶ ماه نخست سال را ۳۱ روز و ۶ ماه دوم را ۳۰ روز ثبت کرده‌اند. ازاین‌رو، جشن آذرگان نیز چون دیگر جشن‌های دوازده‌گانه سال، ۶ روز به عقب آمده و در روز سوم آذر برگزار می‌شود.
منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: ناشناس
آداب و رسوم ایرانیان باستان برای جشن آذرگان
ایرانیان قدیم این روز را بسیار گرامی داشته و با برافروختن آتش در خانه‌ها و بام‌ها و نیایش به درگاه پرودگار روشنی بخش، به جشن و شادی و پایکوبی مشغول می‌شدند. آتشکده‌ها را به یمن این روز، آذین می‌بستند و به روال اکثر جشن‌های ایرانی، سفره‌ای از خوردنی و نوشیدنی‌های مختلف فراهم می‌آوردند.
همچنین، نیاکان این سرزمین در زمان جشن آذرگان، اسپند و کندر و چوب‌های خوش سوز و خوش‌بو را بر آتش می‌گذاشتند. سپس به مناسبت شروع فصل سرما و چنانچه ذکر شد، هریک از حاضران در جشن از این آتش فروزان در آتشگاه، اخگری را به خانه خود می‌برد. این آتش را بسیار فرخنده و نیک فرجام می‌دانستند و تا پایان فصل زمستان در خانه روشن نگه داشته و اجازه خاموشی به آن نمی‌دادند؛ چراکه این شعله را مقدس شمرده و این امر را خوش یمن و نیک و متبرک می‌دانستند.
پیش‌کش نذور و هدایا به آتشکده‌ها چون چوب‌های خوش‌بویی که بر آتش می‌گذاشتند، از دیگر رسوم خاص آذر جشن بود. مردم به نظافت و پاکیزگی خانه در این روز بسیار اعتقاد داشتند و کارهایی چون پوشیدن لباس سفید، چیدن ناخن و تراشیدن موی سر را نیک می‌دانستند. علاوه بر آن معتقد بودند که مشاوره و رایزنی درباره مسائل مختلف و مشکلات به وجود آمده، در این روز به‌خصوص به نتیجه مطلوب می‌رسد.
از دیگر آداب و رسوم جشن آذرگان نیایش مخصوص آذر روز است که پنجمین نیایش از پنج نیایش خرده اوستا به شمار می‌آید.
آیا در متون فارسی به جشن آذرگان اشاره‌ای شده است؟
توجه به آتش به‌عنوان عنصری مقدس در آفرینش در جای‌جای ادبیات فارسی بسیار به چشم می‌خورد. این رویکرد حتی پس از عصر ساسانی به شکلی ویژه در ادبیات ایران زمین وجود داشته و علی‌رغم کم‌رنگ شدن آیین مهرپرستی و دوری از دین زرتشت پیامبر، همچنان آتش یا ایزد آذر، نزد ایرانیان مورد احترام و ستایش بود. در این راستا می‌توان ردپای آذرجشن را در آثار مشاهیری مانند مولانا (در سرآغاز دفتر اول مثنوی معنوی)، مسعود سعد سلمان و شاهنامه فردوسی مشاهده کرد.
