بهترین فیلم های جنگی ایرانی | از باشو غریبه کوچک تا دوئل

فیلم‌های جنگی ایرانی که غالبا آثاری دفاع مقدسی هستند، بعد از شروع جنگ ایران و عراق در مارکت سینمای ایران توجهات زیادی را به خود جلب کردند و تهیه‌کنندگان و کارگردانان بسیاری رو به‌ سوی تولید این فیلم‌ها آوردند. از آنجائیکه گونه‌ی جنگی ژانری عمدتا اکشن‌محور است، فیلم‌های جنگی تولید شده در ایران چندان با استانداردهای سینمای بین‌الملل از همان ابتدا همخوانی نداشت و ضعف‌های بسیاری متوجه این ژانر بود، مسئله‌ای که هنوز نیز سینمایمان با آن دست‌به‌گریبان است. درواقع سینمای ایران در حوزه‌ی آثار جنگی و در بحث عناصر سبک بصری و اکشن چندان نمی‌‌تواند برای مخاطب خیلی جذاب ظاهر شود.

سینمای جنگی ایران در بحث عناصر سبک روایی و درام نیز نسبت به دیگر کشورهای جهان  محتاطانه‌تر عمل می‌کند. در سال‌های ابتدایی جنگ غالب آثاری که در این ژانر ساخته می‌شد از لحاظ محتوایی و مضمونی، آثاری مردانه و قوام‌بخش شعار «جنگ، جنگ تا پیروزی» بودند. اما بعد از پایان جنگ شرایط اجتماعی تغییر کرد و فیلمسازان نقطه فوکوس‌شان را به مسائل پس از جنگ تغییر دادند. داستان‌ها به مصائب این دوران تغییر مسیر داد و خاکریزها به جامعه، خانه‌ها و خانواده‌ها کشیده شد. سینمای جنگی ایران بعد از طی این مرحله کم‌کم مسیر روایت‌های ضدجنگ را پیش گرفت. در این آثار علاوه بر به‌تصویر کشیدن ایده‌های وطن‌پرستانه، مضامینی مثل پوچی جنگ نیز به میان آمد. اکنون سینمای دفاع مقدس یا همان گونه‌ی جنگی ایران متشکل از آثار متعددی است، فیلم‌هایی که هم گزنده هستند و هم به شهدای جنگ ایران ادای احترام می‌کنند. حال ما در این مقاله به معرفی تعدادی اثر مهم و جذاب جنگی ایرانی پرداخته‌ایم. با این مقاله همراه زومجی باشید.

فیلم‌های این لیست براساس نظر اعضای تحریریه زومجی انتخاب و رتبه‌بندی شده‌اند

بهترین فیلم های جنگی ایرانی

۲۵. فیلم پرواز در شب

• کارگردان: رسول ملا‌قلی‌پور
• بازیگران: فرج‌ا... سلحشور، علی یعقوب‌زاده
• سال انتشار: ۱۳۶۵ 

خلاصه داستان: گروهی از نیروهای ایرانی تحت محاصره دشمن قرار می‌گیرند و چند تن برای درخواست کمک به سمت قرارگاه می‌روند.

پرواز در شب فیلمی جنگی است که طبق ایده‌های آثار دفاع مقدسی آن سال‌های سینما پیش می‌رود. این فیلم با گره زدن روایت خود به عاشورا وارد بحث استعاره و نماد می‌شود و از این طریق درام خود را قوام می‌بخشد. پرواز در شب که عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۳۶۵ را به خود اختصاص داد، روایتی نسبتا موقعیت‌محور دارد و داستان تعدادی رزمنده را روایت می‌کند که در محاصره دشمن گیر افتاده‌اند آنهم در شرایطی که هیچ راه ارتباطی با قرارگاه ندارند. سرانجام چهار نفر انتخاب می‌شوند که به قرارگاه بروند و خبر محاصره را به افراد آنجا بدهند.

پرواز در شب با توجه به امکانات آن سال‌های سینمای ایران از لحاظ سبک بصری و اکشن‌ها فیلمی خوب از آب درآمده بود و می‌توانست برای مخاطب آن سال‌های سینما راضی کننده باشد. فیلم تقریبا روی عناصر سبک روایی سوار است و فیلمساز سعی دارد تا اکشن را به خدمت قصه درآورد. ملاقلی‌پور بعد از اکران این فیلم گفت که این اثر نقطه عطفی در زندگی کاری‌اش محسوب می‌شود، اثری که او را دوباره سرپا نگه داشته است. ملاقلی‌پور برای ساخت این فیلم توانست جایزه بهترین فیلم را از پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر دریافت کند.

۲۴. فیلم خداحافظ رفیق

• کارگردان: بهزاد بهزادپور
• بازیگران: کاوه خداشناس
• سال انتشار: ۱۳۸۲ 

خلاصه داستان: همسر مسلم که یک جانباز شیمیایی است او را ترک می‌کند و مسلم  شبانه به دیدار دوستان شهیداش می‌رود.

خداحافظ رفیق اولین قسمت از یک سه‌گانه با قسمت‌های یک لحظه رنگین‌کمان و گل شیشه‌ای به کارگردانی بهزادپور است که داستان یک جانباز شیمیایی را روایت می‌کند. او به‌همراه دوستان شهیداش همراه با موتورسیکلت در خیابان‌های تهران می‌گردند و دوستان خود را ملاقات می‌کنند. داستان فیلم در شب اتفاق می‌افتد، زمانی که همه جا سوت‌وکور است و گویی خیابان‌ها در اختیار مسلم و دوستان‌اش هستند. خداحافظ رفیق فیلمی تلخ است، تصویری از روزهای بعد از جنگ، نمایشی از زندگی آن‌هایی که در جبهه‌ها جنگیدند و تنها چیزی که نصیب‌شان شد، تنهایی، درد و بیماری بود.

ملودرامی که در فیلم به جریان می‌افتد تماشاگر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و احساساتش را در دست می‌گیرد. مسلم جانبازی است که همسرش او را ترک کرده است و حتی به زحمت می‌تواند دخترش را ببیند. سرفه می‌کند، مادرش نگران و ناراحت است اما او تنها به شهادت فکر می‌کند. خداحافظ رفیق وارد ایده‌های ضدجنگ نمی‌شود و قدری نیز شعاری پیش می‌رود. مسلم خیلی راحت از مادر و دختر خود می‌گذرد و چندان اصراری به ماندن دخترش ندارد. دیالوگ‌های دوستان او شعارزده هستند و پرداخت چندانی پشت‌شان نیست. 

۲۳. فیلم بوی پیراهن یوسف

• کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
• بازیگران: علی نصیریان، نیکی کریمی
• سال انتشار: ۱۳۷۴ 

خلاصه داستان: دایی غفور که هنوز چشم به راه بازگشت فرزندش یوسف از جنگ است در فرودگاه با زنی به‌نام شیرین آشنا می‌شود که او نیز به‌دنبال برادرش می‌گردد.

بوی پیراهن یوسف از آن دسته از فیلم‌های دفاع مقدسی و جنگی است که به تبعات جنگ و آثار بعدش می‌پردازد. دایی غفور باور نمی‌کند که فرزندش یوسف کشته شده است و همچنان منتظر آمدن اوست. در همین بین زنی به‌نام شیرین از پاریس به ایران می‌آید تا برادرش خسرو را که اسیر عراقیان بوده در میان اسرا پیدا کند. فیلم به دنیای بعد از جنگ می‌رود، جائی که دیگر خبری از خاکریزها و توپ و تانک نیست و هرچه که هست، داغ سال‌های جنگی است که هنوز بر تن آدم‌ها باقی مانده است. با اینحال فیلم وارد ایده‌های ضدجنگ نمی‌شود و ترجیح می‌دهد که شبیه یک ملودرام خانوادگی رفتار کند.

دست قطع‌شده‌ی یوسف، صورت سوخته داماد دایی غفور، گریه‌های شیرین، ناراحتی‌ها و ازدواج نامزد یوسف همه‌وهمه رنج‌های آدم‌های بعد از جنگ هستند، آن‌هایی که هنوز برایشان خاکریزها تمام نشده و گویی جنگ تا ابد در زندگی‌شان ادامه دارد. این فیلم به عناصر سبک روایی اهمیت بسیاری می‌دهد و به اکشن‌های جنگی نمی‌پردازد. با اینحال فیلم در بحث شخصیت‌پردازی قدری کم می‌آورد و نمی‌تواند به‌خوبی احوالات دایی غفور را پرداخت کند. از سمتی هم نقش شیرین در فیلم چندان اثرگذار نیست.

۲۲. فیلم کانی‌ مانگا

• کارگردان: سیف‌ا... داد
• بازیگران: فرامرز قریبیان
• سال انتشار: ۱۳۶۶

خلاصه داستان:  هواپیمایی عراقی در کانی مانگای کردستان سقوط می‌کند و یک درگیری هوایی بین نیروهای ایرانی و عراقی  رخ می‌دهد.

کانی مانگا یکی از بهترین فیلم‌های جنگی تاریخ سینمای ایران است که در باکس آفیس به موفقیت بسیار خوبی رسید و توانست عنوان یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های دهه شصت را بدست آورد. این فیلم تا مدت‌ها رکورددار بیشترین تعداد روزهای اکران بود و تا چندین سال نیز روی پرده سینما باقی ماند. کانی مانگا همچنین در ششمین دوره جشنواره فیلم فجر توانست جایزه بهترین کارگردانی، بهترین جلوه‌های ویژه و بهترین تدوین را بدست آورد. این فیلم در زمان اکران خود سروصدای بسیاری به‌پا کرد و توانست علاوه بر راضی کردن مخاطب فیلم جنگی‌پسند توجه منتقدان را نیز به خود جلب کند.

در دهه‌ی شصت ایران که مصائب فیلمسازی کارگردانان را به ستوه آورده بود، سیف‌ا... داد نیز از این دایره خارج نبود. فیلم بخاطر کمبود امکانات سینمایی با سختی‌های فراوانی ساخته شد، امکان استفاده از هیچ جلوه ویژه گرافیکی وجود نداشت و گروه تولید مجبور بود تا همه چیز را بازساری کند. درواقع همه‌ی اتفاقات داخل فیلم واقعی هستند و در کانی مانگا اتفاقی غیرواقعی وجود ندارد. علاوه بر جلوه‌های میدانی قدرتمند فیلم، درام کانی مانگا نیز در نوع خود قابل توجه است. فیلم هم در بخش عناصر سبک بصری قابل اعتنا است و هم اینکه در نوع روایت و پیرنگ می‌تواند مخاطب را جذب خود کند. 

۲۱. فیلم روز سوم

• کارگردان: محمدحسین لطیفی
• بازیگران: باران کوثری، حامد بهداد
• سال انتشار: ۱۳۸۵ 

خلاصه داستان: خرمشهر در حال سقوط است و خواهر و برادری در حال ترک خانه‌شان هستند.

روز سوم ملودرامی جنگی است که براساس داستانی واقعی در زمان محاصره خرمشهر ساخته شده است. فیلم به روزهای سقوط خرمشهر برمی‌گردد و داستان خود را در سال ۱۳۵۹ روایت می‌کند. سمیره پاهایش شکسته است و نمی‌تواند فرار کند، برادرش تصمیم می‌گیرد تا او را در جائی امن از خانه مخفی کند تا در زمان مناسبی برای فراری دادن‌اش به خانه برگردد. روز سوم داستان عاشقانه‌ای را با روایتی جنگی درهم می‌آمیزد و درنهایت به‌تصویری تکان‌دهنده از جنگ می‌رسد، جائی که سمیره توسط برادرش در خاک محبوس می‌شود. تا قبل از شروع جنگ فواد و سمیره همکار بودند و فواد به خواستگاری سمیره رفته بود اما جنگ شرایط را تغییر می‌دهد و فواد به عضویت نیروهای بعث درمی‌آید.

فیلم نمایشی دنباله‌رو از آثار جنگی و دفاع مقدسی غالب در دهه‌‌ی ۶۰ است و چندان وارد ایده‌های ضدجنگ نمی‌شود. روز سوم تلفیقی از اکشن و درام است و به هر دو به یک اندازه می‌پردازد. اکشن در این فیلم از درام پیشی نمی‌گیرد و فیلمساز تمام سعی‌اش بر این است تا در خدمت قصه باشد. روز سوم در بیست‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول زن را بدست آورد.

۲۰. فیلم تک‌ تیرانداز

• کارگردان: علی غفاری
• بازیگران: کامبیز دیرباز
• سال انتشار: ۱۳۹۹

خلاصه داستان: رسول تک‌تیرانداز ماهری است که نیروهای عراقی در جست‌وجویش هستند. او شبی ماموریت‌اش را به خطر می‌اندازد و بعد از آن نیروهای عراقی برای گیر انداختن‌اش نقشه‌ی مهمی می‌کشند.

تک‌تیرانداز که براساس زندگی شهید عبدالرسول زرین ساخته شده است یکی از فیلم‌های مهم در سی‌ونهمین دوره جشنواره فیلم فجر بود که توانست جایزه‌ی بهترین جلوه‌های ویژه و بهترین فیلم از نگاه ملی و تماشاگران را ببرد و در دو رشته‌ی بهترین صداگذاری و بهترین صدابرداری به نامزدی سیمرغ بلورین برسد. تک‌تیرانداز با پلان‌هایی جذاب و متفاوت شروع می‌شود. نمایش باران و تاریکی مخاطب را به خود جذب می‌کند و او را به یاد نوآرهای سینمای غرب می‌اندازد. اما همین که فیلم وارد مسیر درام می‌شود، زیبایی ابتدایی خود را فراموش می‌کند و تماشاگر می‌بیند که دیگر از عناصر نوآر خبری نیست.

بخش زیادی از تک‌تیرانداز  همانند فیلم دوئل و بسیاری از آثار جنگی در بکارگیری عناصر سبک بصری خلاصه شده است و فیلم در خلق قصه‌ای شخصیت‌محور چندان موفق نیست. تک‌تیرانداز با استفاده از یک فیلمبرداری جذاب، میزانسن‌های حساب‌شده و دکوپاژی قابل قبول توانسته در دل تماشاگر جای باز کند ولی اگر بخواهیم نقادانه به فیلم نزدیک شویم خواهیم دید که قهرمان قصه جائی در میان پیرنگ ندارد و فیلمساز نتوانسته قصه‌ای درخور را برای شهید عبدالرسول زرین تعریف کند و به شخصیت او نمایی قهرمانانه ببخشد.

۱۹. فیلم هیوا

• کارگردان: رسول ملاقلی‌پور
• بازیگران: جمشید هاشم‌پور
• سال انتشار:  ۱۳۷۷ 

خلاصه داستان: هیوا بعد از گذشت سال‌ها از مفقودی همسرش همچنان به دنبال او می‌گردد.

هیوا در هفدهمین دوره جشنواره فیلم فجر برنده‌ی شش سیمرغ بلورین از جمله جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردانی شد و جمشید هاشم‌پور نیز دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش مرد را از آن خود کرد. فیلم حول داستان عاشقانه‌ای می‌چرخد و از بُعدی متفاوت نسبت به آنچه که در سینمای دفاع مقدس دهه ۶۰ وجود داشت به جنگ نزدیک می‌شود. هیوا شوهرش حمید را سال‌ها است که از دست داده و حال همرزم سابق حمید قصد ازدواج با او را دارد. هیوا برای پیدا کردن جسد شوهرش به مناطق جنگی می‌رود. در آنجا مرز بین واقعیت و خیال از هم گسسته می‌شود و هیوا بعد از سال‌ها تونلی را که حمید و همرزمانش در آن گرفتار بوده‌اند می‌یابد.

ملاقلی‌پور در این فیلم با ایده‌هایی نقادانه روایت عاشقانه‌اش را تعریف می‌کند. او هیوا را همچون یک قربانی به‌تصویر می‌کشد، کسی که هیچ انتخابی برای زندگی‌اش نداشته است و تنها این جبر خواهد بود که برایش تصمیم‌گیری می‌کند. خواستگار تازه‌اش نیز که حالا سفیر سنگال است برای اینکه جانباز به‌حساب بیاید، خودش‌ به‌ خودش در دوران نبرد ایران و عراق شلیک می‌کند. هیوا در میان آثار جنگی فیلمی متفاوت است. اثر دید نسبتا خوبی به واقعیت‌ها دارد و چیزی را تحریف نمی‌کند.

۱۸. فیلم جنگ نفت‌کش‌ها

• کارگردان: مجید بزرگ‌نیا
• بازیگران: عزت‌الله انتظامی
• سال انتشار: ۱۳۷۲

خلاصه داستان: در بحبوحه جنگ ایران و عراق کاپیتانی ایرانی از هلند به ایران می‌آید تا کشتی‌اش را برای تجارت نفت به بازارهای جهانی برساند.

جنگ نفت‌کش‌ها اثری جنگی است که داستان‌اش در دوران جنگ ایران و عراق اتفاق می‌افتد. بیشتر سکانس‌های این فیلم روی عرشه کشتی فیلمبرداری شده است و همانطور نیز که از اسم‌اش پیداست در آن خبری از خاکریزها و سنگرهای جنگی نیست و هرچه که اتفاق می‌افتد روی آب است. جنگ نفت‌کش‌ها که براساس داستانی واقعی ساخته شده است وارد تقویم سال‌هایی می‌شود که ایران با عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس وارد درگیری‌‌های دریایی شده بود. مجید مظفری که در این فیلم نقش کاپیتان کشتی را بازی می‌کند از هلند به ایران بازمی‌گردد تا کشتی ایران را برای تجارت نفت به اروپا ببرد آنهم در شرایطی که از همه طرف به رویشان آتش گشوده شده است.

این فیلم با توجه به امکانات کم سینمای ایران در دهه هفتاد از لحاظ فنی اثری استاندارد است. جنگ نفت‌کش‌ها با توجه به اینکه در کشتی اتفاق می‌افتد و فیلمساز لوکیشن دیگری را برای روایت اثرش در اختیار ندارد و مجبور است در محیطی محدود درام‌اش را بسازد، اصلا خسته‌کننده نیست و خیلی هم پرتکاپو و جذاب پیش می‌رود. اما نقطه ضعف این فیلم در عدم پرداخت قهرمان‌اش است که ممکن است تماشاگر را آزار دهد. این فیلم در دوازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر جایزه بهترین کارگردانی را بدست آورد. 

۱۷. فیلم شیار ۱۴۳

• کارگردان: نرگس آبیار
• بازیگران: مریلا زارعی
• سال انتشار: ۱۳۹۲

خلاصه داستان: فرزند الفت، یونس به جبهه می‌رود و او در فراغ پسرش رنج‌ها می‌بیند.

شیار  ۱۴۳ برای اولین بار در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد، جائی که توانست توجه منتقدان و مخاطبان را به خود جلب کند. فیلم نامزد دریافت  هفت جایزه سیمرغ بلورین شد که در این بین توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را ببرد. این فیلم نیز همانند ویلایی‌ها به درد و رنج کسانی می‌پردازد که پشت خط مقدم جبهه منتظر بازگشت عزیزانشان بوده‌اند. شیار  ۱۴۳  اثری شخصیت‌محور است و داستان مادری را روایت می‌کند که در بازگشت فرزندش رنج‌ها می‌کشد و تحمل‌اش سرمی‌آید.

این روایت به‌دنبال بازگو کردن رنج جنگ است، اینکه خاکریزها هنگام نبرد تا خانه نیز می‌آیند و شاید آن‌هایی که می‌مانند درد بیشتری را از آن‌هایی که رفته‌اند تحمل می‌کنند. فیلم، بیش از هر چیز روی بازی‌های مریلا زارعی سوار است و در بعضی اوقات نیز به‌جز نمایش مصائب او چیزی برای ارائه ندارد. درواقع فیلم بیش از همه چیز با پشتوانه عناصر سبک بصری حرکت می‌کند و عملا در درام خود می‌ماند. مخاطب شاید در جاهائی حس کند که فیلمنامه شتابزده نوشته شده است و فیلمساز با هدف‌گیری احساسات او قصد سرپوش قراردادن روی این ایرادات را داشته است.

۱۶. فیلم چ

• کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
• بازیگران: فریبرز عرب‌نیا
• سال انتشار: ۱۳۹۲

خلاصه داستان: مصطفی چمران ماموریت پیدا می‌کند تا به کردستان برود و به درگیری‌های آنجا پایان دهد.

این فیلم که برای اولین بار در سی‌ودومین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد به نامزدی نه سیمرغ بلورین رسید که در این بین توانست پنج‌تای آن را ببرد. بابک حمیدیان جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برد و فیلم در قسمت‌های تدوین و جلوه‌های ویژه نیز برنده جایزه شد. چ محصول بنیاد فارابی و فیلمی شخصیت‌محور است که به دو روز زندگی یکی از شخصیت‌های سیاسی ایران یعنی مصطفی چمران می‌پردازد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی غائله‌ای در کردستان به پا می‌شود و کردها به مبارزه علیه نیروهای انقلابی بلند می‌شوند. در این بین چمران ماموریت می‌یابد تا به پاوه برود و اوضاع را سامان دهد.

حاتمی‌کیا در این فیلم از طریق سه شخصیت تیمسار، چمران و وصالی ایده‌ها و تفکرات مختلفی را به‌تصویر می‌کشد و سعی دارد از طریق پرداخت شخصیت تیمسار فلاحی ناگفته‌هایی را به میان بیاورد، چیزهایی که شاید در سینمای جنگی ایران تا آن زمان گفته نشده بودند. این اثر بیانگر عقاید مختلف طرف‌های این درگیری است و سعی دارد تا از مضامین شعارزده دوری کند. فیلم چ در بحث عناصر سبکی نیز نسبت به دیگر آثار جنگی بسیار خوب عمل می‌کند. جلوه‌های ویژه فیلم در سطح جذابی طراحی شده‌اند و می‌توانند توجه تماشاگر را به خود جلب کنند. 

۱۵. فیلم موقعیت مهدی

• کارگردان: هادی حجازی‌فر
• بازیگران: هادی حجازی‌فر
• سال انتشار:  ۱۴۰۰

خلاصه داستان: زندگی شهید مهدی باکری در چند پرده روایت می‌شود.

موقعیت مهدی که برای اولین بار در جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد به نامزدی  ۱۴ سیمرغ بلورین رسید که در این بین برنده‌ی پنج‌تای آن از جمله جایزه بهترین فیلم شد. داستان فیلم که در ۶  پرده روایت می‌شود به زندگی شهید مهدی باکری می‌پردازد و راوی زندگی این شخصیت می‌شود. این فیلم که یکی از جدیدترین آثار جنگی و دفاع مقدسی سینمای ایران است در گیشه نیز فروش خوبی را تجربه کرد و توانست مخاطبان را به سینماها بکشاند. موقعیت مهدی برخلاف دیگر آثار جنگی سینمای ایران توجه خاصی به قهرمان خود نشان می‌دهد و همه‌ی ابعاد زندگی‌اش را زیر نظر می‌گیرد.

فیلم درست است که همچنان به ایده‌های مضمونی غالب در سینمای دفاع مقدس دهه‌ی ۶۰ پایبند مانده است اما برخلاف آن‌ها دارای پرداختی منسجم‌تر است. این فیلم  عناصر سبکی بصری و اکشن‌هایش را در خدمت عناصر روایی می‌گیرد و بیشترین هدف‌اش را نفوذ در زندگی و احوالات شهید مهدی باکری قرار می‌دهد. موقعیت مهدی درواقع بیش از آنکه خود را اثری جنگی نشان دهد به درام و یکسری ملودرام‌ها پایبند است و دوست دارد که قصه‌گویی کند و مخاطب را از این طریق تا انتها پای خود نگه دارد.

۱۴. فیلم آباجان

• کارگردان: هاتف علیمردانی
• بازیگران: فاطمه معتمدآرایا
• سال انتشار: ۱۳۹۵

خلاصه داستان: آباجان منتظر است تا فرزندش خلیل از جنگ بازگردد.

آباجان روایت خانواده‌ای در دهه‌ی شصت است که فرزندشان به جبهه رفته و نه اسمش جز اسراست و نه در لیست شهدا قرار دارد. مادر خانواده منتظر بازگشت فرزندش خلیل است آنهم در شرایطی که همه مطمئن هستند او کشته شده است و دیگر بازنمی‌گردد. داماد خانواده حتی شهرداری را راضی می‌کند تا نام کوچه را به اسم فرزند آباجان تغییر دهند. هرکدام از اعضای این خانه سبک زندگی خودشان را دارند و درگیر مشکلات خود هستند. فیلم به‌خوبی سبک زندگی یک خانواده‌ی ایرانی را در دهه‌ی شصت به‌نمایش درمی‌آورد و مخاطب را به آن سال‌ها می‌کشاند.

این فیلم روایتی از دلتنگی‌های مادری است که در انتظار فرزند خود تاب‌وتوان‌اش را از دست داده است و دیگر طاقت دوری ندارد. درواقع آباجان همانند تعدادی از فیلم‌های این لیست نمایانگر سختی‌های جنگ برای خانواده‌های رزمندگان است. چیزی که این فیلم را نسبت به بسیاری از آثار دفاع‌مقدسی متمایز می‌کند، زاویه دید فیلمساز به خانواده‌ای چشم‌درانتظار است. دیدی که فیلم را به‌طرز عجیبی دوست‌داشتنی می‌کند. خانواده‌ای که در این روایت به‌تصویر کشیده شده است، نه مذهبی است و نه شعارهای مضمون‌زده می‌دهد، آن‌ها خون‌شان از بقیه‌ی مردم جامعه رنگین‌تر نیست و به جز داماد فرصت‌طلب‌شان هیچکدام چشمی به موقعیت خلیل ندارند.

۱۳. فیلم ویلایی ها

• کارگردان: منیر قیدی
• بازیگران: ثریا قاسمی، پریناز ایزدیار
• سال انتشار: ۱۳۶۵ 

خلاصه داستان: در اواسط جنگ ایران و عراق گروهی از خانواده‌های رزمندگان در منطقه‌ای ویلایی در اندیمشک ساکن شده‌اند تا در پشت جبهه نقش خود را در جنگ ایفا کنند.

ویلایی‌ها برای اولین بار در سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد و نامزد دریافت ۸ جایزه شد که در این بین ۳تای آن را برد. فیلم همچنین در جشنواره‌های مختلف خارجی توانست به جوایزی دست پیدا کند. ویلایی‌ها داستان خانواده‌های چشم‌انتظاری است که عزیزانشان در جبهه‌ها در حال جنگیدن هستند. آن‌ها در این خانه‌ها وسایل و خوراکی‌های نیروهای ایرانی را آماده می‌کنند و به نوعی به آن‌ها کمک‌رسانی می‌کنند. این فیلم اثری زنانه و متفاوت در بین فیلم‌های جنگی و دفاع‌مقدسی سینمای ایران است. ویلایی‌ها بُعد دیگری از جنگ را نشانه می‌گیرد و به قسمت متفاوتی از نبرد ایران و عراق می‌پردازد که تاکنون کمتر بدان پرداخت شده‌ است.

تعلیق، اضطراب، ترس و چشم‌انتظاری زنانی که در پشت جبهه منتظر عزیزان خودشان هستند همانند خود میدان نبرد هولناک به‌تصویر کشیده شده است و این بار زنان به‌عنوان قهرمان‌های یک اثر جنگی معرفی می‌شوند. هر بار ماشینی که می‌آید زن‌ها به‌ دورش جمع می‌شوند، چراکه آن‌ها هر بار خبر کشته شدن همسر و پدری را می‌آورند و این اتفاق تا آخر فیلم ادامه می‌یابد. ویلایی‌ها در به‌تصویر کشیدن آنچه که فیلمسازش در ذهن دارد خوب عمل می‌کند و به‌درستی می‌تواند رنج انسان‌های درگیر جنگ را نشان دهد.

۱۲. فیلم ملکه

• کارگردان: محمدعلی باشه آهنگر
• بازیگران: میلاد کی‌مرام
• سال انتشار: ۱۳۹۰

خلاصه داستان: دیده‌بانی در اواخر جنگ ایران و عراق به نقطه‌ای بسیار حیاتی دست پیدا می‌کند، موقعیتی که می‌تواند شرایط جنگ را تغییر دهد.

فیلم ملکه یکی دیگر از آثار خاص و متفاوت در این لیست است که برخلاف کلیشه‌های رایج آثار دفاع مقدسی ساخته شده است. سیاوش به‌عنوان یک دیده‌بان مدت زیادی است که در یکی از برج‌های پالایشگاه مشغول به رصد حرکات دشمن است. او برخلاف تلاشی که دارد، نمی‌تواند هدف مناسبی را رصد کند. تا اینکه به مکان ناشناخته‌ای در این برج دست پیدا می‌کند. جائی که به مختصات حیاتی دشمن اشراف دارد و می‌تواند خودی و غیرخودی را ببیند. یک مکان بسیار خاص که تنها دیده‌بان قبلی از وجودش خبر داشته است. سیاوش با پیدا کردن چنین جائی گویی اختیار مرگ و زندگی دو طرف جنگ را بدست آورده است و همه چیز وابسته به مختصاتی می‌شود که او به مافوق‌های خود اطلاع می‌دهد.

هنگام تماشای فیلم ملکه ما با دیدی انسانی طرف هستیم و فیلمساز سعی بر این دارد تا ایده‌های ضدجنگ را به‌تصویر بکشد و برای جنگ هیچ برنده‌ای را قائل نشود. کارگردان با یک جهان‌بینی فراتر از آنچه بر سینمای ایران حاکم است به استقبال ملکه می‌رود و تمام تلاش خود را انجام می‌دهد تا واقعیت‌های جنگ را به‌تصویر بکشد. ملکه علاوه بر فیلمنامه متفاوت خود با عناصر سبکی جذابی نیز همراه است. نوع فیلمبرداری، دکوپاژها و استفاده از پالت رنگی سرد همه‌وهمه توجه مخاطب را به خود جلب می‌کنند و باعث القای بهتر مفهوم درام می‌شوند.

۱۱. فیلم طبل بزرگ زیر پای چپ

• کارگردان: کاظم معصومی
• بازیگران: خمید فرخ‌نژاد
• سال انتشار: ۱۳۸۳ 

خلاصه داستان: سه بازمانده از نیروهای ایرانی در خاکریزی گیر افتاده‌اند و تشنگی و کلافگی آن‌ها را از پای درآورده است.

طبل بزرگ زیر پای چپ یکی دیگر از فیلم‌های متفاوت جنگی و دفاع مقدسی در این لیست است که به ایده‌های ضدجنگ می‌پردازد. فیلم اثری موقعیت‌محور است و با سه بازمانده از گروهان ارتش ایران همراه می‌شود. همه‌ی آنچه که در این فیلم اتفاق می‌افتد در خاکریزی می‌گذرد و فیلمساز با توجه به فضا و لوکیشن محدوداش، روایتی جذاب را تحویلمان می‌دهد. این سه نفر تشنه هستند و گیر افتادن در این موقعیت کلافه‌شان کرده است. فیلمساز در این شرایط به شخصیت‌هایش اجازه می‌دهد تا مخاطب را با پوچی جنگ آشنا کنند و او را به تفکر وادارند.

طبل بزرگ زیر پای چپ نشان دهنده‌ی ناراحتی هر دو طرف درگیری از جنگ است، گویا در این شرایط زمان از حرکت ایستاده است و شخصیت‌ها در یک آخرالزمانی تکان‌دهنده گیر افتاده‌اند و تنها چیزی هم که حس می‌شود، تنهایی، بیهودگی و طعم تلخ کشتار است. فیلم روی واقعی جنگ را نشان می‌دهد و لحن تلخ‌اش نیز تماشاگر را دربر می‌گیرد. فیلمساز در این اثر برخلاف بیشتر آثار جنگی ایرانی، اثر خود را روی عناصر سبک روایی سوار می‌کند و به نمایش و پرداخت اکشن و ضدوخورد اهمیتی نمی‌دهد. طبل بزرگ زیر پای چپ اثری شجاعانه در سینمای ایران است. فیلمی که هم ایده‌ای جذاب دارد و هم اینکه در فضایی محدود داستانی بزرگ را به‌نمایش درمی‌آورد.

۱۰. فیلم کیمیا

• کارگردان: احمدرضا درویش
• بازیگران: خسرو شکیبایی، بیا فرهی
• سال انتشار: ۱۳۷۳

خلاصه داستان: فرزند رضا در اوایل جنگ به‌دنیا می‌آید و خودش نیز به اسارت می‌رود. حالا او بعد از بازگشت از عراق به‌دنبال پیدا کردن دخترش کیمیا به مشهد آمده است.

کیمیا برای اولین بار در سیزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد و توانست سه سیمرغ بلورین را بدست آورد که یکی از آن‌ها از آن خسرو شکیبایی شد. فیلم همچنین در دو رشته‌ی بهترین جلوه‌های ویژه و بهترین صدابرداری سمیرغ بلورین را برد. درویش در این فیلم به زندگی آزاده‌ای می‌پردازد که بعد از سال‌ها از اسارت بازگشته و حالا به‌دنبال تنها عضو خانواده خود یعنی دخترش است. فیلمساز به‌دنبال پرورش یک قهرمان در شخصیت رضا است که بازی جذاب و قدرتمند خسرو شکیبایی نیز در خلق چنین کارکتری به کمک او می‌آید.

کیمیا به‌دنبال کلیشه‌های رایج در آثار دفاع مقدسی آن سال‌های سینما نیست و ایده‌های ضدجنگ را همراه خود دارد. شخصیت رضا و زندگی‌اش را می‌توان هسته‌ی مرکزی این اثر در نظر گرفت. کسی که همه‌ی اعضای خانواده‌اش را در جنگ از دست داده، به اسارت رفته و حالا مجبور است از دخترش نیز بگذرد. درویش هولناکی جنگ و پرورش قهرمان‌ها را اینچنین در اثرش نشان می‌دهد و هر آنچه که در ذهن دارد را بوسیله‌ی احوالات و تفکرات رضا به‌نمایش درمی‌آورد. فیلم به‌طوری موازی هم به عناصر سبک بصری و اکشن‌ها اهمیت می‌دهد و هم اینکه در جست‌وجوی درامی برای خودش است.

۹. فیلم لیلی با من است

• کارگردان: کمال تبریزی
• نویسنده: کمال تبریزی
• بازیگران: پرویز پرستویی
• سال انتشار: ۱۳۷۴

خلاصه داستان: صادق که فیلمبردار تلویزیون است برای دریافت وام مجبور می‌شود  با آقای کمالی به جبهه برود. 

لیلی با من است یک کمدی دفاع مقدسی و جنگی است که فصل تازه‌ای را برای فیلم‌های این گونه سینمایی باز کرد. این فیلم همراه با موج جدید کمدی‌های دهه هفتاد به سینما آمد و مسیر تازه‌ای را برای آثار دفاع مقدسی باز کرد. لیلی با من است دربند کلیشه‌های رایج این ژانر نبود و در مضمون نیز از قوانین آن‌ها  پیروی نمی‌کرد. قهرمان‌اش، قهرمانی متفاوت بود و شبیه هیچ یک از رزمندگانی نبود که تا آن زمان در فیلم‌های دفاع مقدسی به‌نمایش درآمده بودند. کارکتر صادق با بازی پرویز پرستویی، نقطه عطفی در پرداخت قهرمان‌های سینمای ایران مخصوصا ژانر جنگی محسوب می‌شود.

طرز تفکر و رفتارهای کارکتر صادق در این فیلم، تصویری چندان ملموس و معمول از یک رزمنده را نشان نمی‌داد. ترس از جبهه‌ی نبرد و همراه شدن با یک رزمنده آن هم بخاطر دریافت یک وام، انقلابی بود که در این نوع از فیلم‌ها بوجود آمده بود. لیلی با من است همانند فیلم مارمولک بخاطر از بین بردن کلیشه‌ها در دل مردم جای باز کرد و توانست خود را به‌عنوان اثری مهم و پرمخاطب در سینمای ایران مطرح کند. این فیلم پر از موقعیت‌های کمدی و طنز است و بازی پرویز پرستویی نیز در نوع خود برای تماشاگر بسیار جذاب و گیرا خواهد بود.

۸. فیلم عقاب ها

• کارگردان: ساموئل خاچیکیان
• بازیگران: جمشید هاشم‌پور
• سال انتشار: ۱۳۶۳

خلاصه داستان: خلبانی ایرانی در منطقه کردستان عراق سقوط می‌کند. یکی از ماموران ایرانی که از قبل در آنجا حضور دارد به کمک‌اش می‌رود.

این فیلم که براساس داستان واقعی نجات یک خلبان و با اقتباس از کتاب سقوط در چهلمین پرواز ساخته شده است، قصه‌ای پرتعلیق و شخصیت‌محور است که توجه خاصی به پرورش قهرمان‌اش نشان می‌دهد. عقاب‌ها ساخته‌ی خاچیکیان یکی از بهترین فیلم‌های ایرانی دفاع مقدسی است که جز اولین‌های این گونه‌ی سینمایی نیز به‌حساب می‌آید. این فیلم در زمان اکران خود با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو شد، چراکه هم داستان پرضدوخوردی را به‌تصویر می‌کشید و هم اینکه ستاره‌ی آن روزهای سینما یعنی جمشید هاشم‌پور را هم در اختیار خود داشت.

عقاب‌ها آنقدری محبوب شد که هم‌اکنون نیز عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم‌ تاریخ سینمای ایران را همراه خود دارد. برخلاف فیلم‌های جنگی آن زمان عقاب‌ها توجه خاصی به درام خود دارد و عناصر سبک روایی را پرورش می‌دهد. موسیقی فیلم نیز در نوع خود کمک شایانی به پیشبرد قصه انجام می‌دهد و مخاطب را در چنگ خود نگه می‌دارد. عقاب‌ها با توجه به اینکه فیلمی در ژانر جنگی است و مربوط به چندین دهه‌ی گذشته می‌شود خالی از ایراد نیست که البته کاملا قابل درک است چراکه در آن زمان سینمای ایران چندان با تکنولوژی‌های جدید آشنا نبوده است. درواقع اگر خاچیکیان این روزها زنده بود، قطعا فیلم‌هایی درخور توجه می‌ساخت.

۷. فیلم دوئل

• کارگردان: احمدرضا درویش
• بازیگران: سعید راد، پژمان بازغی
• سال انتشار: ۱۳۸۲

خلاصه داستان: در زمان جنگ ایران و عراق گاوصندوقی مهم در اروندرود غرق می‌شود. زینال که در همان موقع به اسارت می‌رود حالا به وطن بازگشته است و این اتفاق مسائل زیادی را راجع‌به آن گاوصندوق برملا می‌کند.

دوئل از آن فیلم‌های جنگی سینمای ایران است که روی عناصر سبک بصری حرکت می‌کند و بیشترین تمرکزش را روی آب‌ورنگ خود قرار می‌دهد. این فیلم یکی از آثار بسیار پرخرج سینمای ایران بود که توانست ۸ سیمرغ بلورین را از بیست‌ودومین دوره جشنواره فیلم فجر ببرد. دوئل از جلوه‌‌های ویژه گرافیکی و میدانی قدرتمندی بهره می‌برد چیزی که تا آن زمان نظیرش در سینمای ایران وجود نداشت. از طرفی نیز این فیلم اولین فیلم ایرانی بود که از صدای دالبی استفاده می‌کرد. درواقع اگر بخواهیم دوئل را از منظر نقادانه نگاه کنیم، این عناصر سبک بصری هستند که مخاطب را به سمت خود می‌کشانند.

فیلم اما در بخش فیلمنامه لنگ می‌زند و فلش‌بک‌های مدام‌اش ساختار را بهم می‌ریزد. این رویکرد باعث شده تا که تماشاگر گاهی از دیدن اثر خسته شود. نکته دیگر این فیلم بکارگیری ایده‌های وسترن توسط فیلمساز است. قهرمان‌ها و ضدقهرمان‌ها، جهان فیلم و نوع پیرنگ همگی تداعی‌گر ژانر وسترن و جهان خاص آن هستند که اگر این بخش از فیلم بیشتر پرداخت می‌شد بدون شک دوئل از لحاظ سبک روایی نیز همانند سبک بصری‌اش بدیع و خاص بود. درویش برای ساخت این اثر جاپای کیمیایش قرار می‌دهد و بین زینال و رضا پل می‌زند.

 ۶. فیلم تنگه ابوقریب

• کارگردان: بهرام توکلی
• بازیگران: جواد عزتی، حمیدرضا آذرنگ
• سال انتشار:  ۱۳۹۶

خلاصه داستان: نیروهای ایرانی مشغول آماده‌سازی خود برای جلوگیری از ورود نیروهای عراقی از طریق تنگه ابوقریب هستند.

تنگه ابوقریب فیلمی دفاع مقدسی است که فیلمنامه آن براساس داستانی واقعی ساخته شده است. در روزهای آخر جنگ لشگر زرهی رژیم بعث عراق در تنگه ابوقریب با لشگر ۲۷ محمد رسول‌الله روبه‌روبه می‌شود تا از این طریق موقعیتی استراتژیک را بدست آورد. این فیلم که هفتمین فیلم بهرام توکلی است، فاصله زیادی با آنچه که این فیلمساز در ابتدای مسیر فیلمسازی خود ارائه کرده بود دارد. توکلی که با دو فیلم پرسه در مه و اینجا بدون من مخاطب خاص سینما را به خود مشتاق کرده بود، با تنگه ابوقریب وارد سینمای دفاع مقدس شد که البته آن نگاه خاص‌اش به سینما را نیز همراه خود به این فیلم آورده است.

فیلمساز در این اثر سعی دارد تا از کلیشه‌های رایج در سینمای جنگی فاصله بگیرد و بیشتر به واقعیت‌های جنگ بپردازد. تنگه ابوقریب به شکلی عریان ناراحتی‌ها، ترس‌ها و مصائب جنگ را به‌تصویر می‌کشد و از نمایش خون و قطع عضو ابایی ندارد. با اینحال بهرام توکلی در تنگه ابوقریب به کلی  درام را فراموش کرده و مخاطب نمی‌تواند قصه فیلم را در یک خط تعریف کند و شخصیتی پرداخت‌شده در آن بیابد. درواقع فیلم تنها با تکیه بر عناصر سبک بصری حرکت می‌کند و نمی‌تواند به جنبه‌های بخش روایی بپردازد.

۵. فیلم اتوبوس شب

• کارگردان: کیومرث پوراحمد
• بازیگران: خسرو شکیبایی، محمدرضا فروتن
• سال انتشار: ۱۳۸۵

خلاصه داستان: ۳۸ اسیر عراقی را به‌همراه دو رزمنده از مناطق مرزی به داخل ایران می‌فرستند.

اتوبوس شب که براساس کتاب داستان‌های شهر جنگی حبیب احمدزاده نوشته شده است اثری در قالب سیاه‌وسفید است که جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک را دریافت کرد. این فیلم اثری خاص در میان فیلم‌های جنگی و دفاع مقدسی است که به ایده‌های ضدجنگ می‌پردازد و تا حدی از بسیاری مضامین فیلم‌های جنگی کلیشه‌زدایی می‌کند. اتوبوس شب به سبک روایی اهمیت ویژه‌ای می‌دهد و اکشن را به خدمت قصه‌اش درمی‌آورد. فیلم برخلاف آثار جنگی چندان راضی به‌نمایش توپ و تانک و تفنگ نیست و به نمایشی انسانی از جنگ می‌رسد و ملت‌ها را جدای از سیاست‌های جهانی می‌بیند.

با اینحال اتوبوس شب از جائی به بعد خودش را می‌بازد و فیلمساز تن به یکسری کلیشه‌های جنگی می‌دهد. عدم پرداخت شخصیت فاروق و تغییر به یکباره او جز همین کلیشه‌ها است که به قصه آسیب می‌رساند. منتقدان در جشنواره فیلم فجر نیز نگاه ویژه‌ای به کارگردانی پوراحمد نشان دادند و از طرفی نیز بازی‌های بازیگران را ستودند. اتوبوس شب در بیست‌وپنجمین دوره جوایز فیلم فجر به ۴ نامزدی رسید که در این بین خسرو شکیبایی دیپلم افتخار بهترین بازیگری را برد. با اینحال فیلم در گیشه عملکرد ضعیفی داشت و نتوانست به فروش خوبی دست پیدا کند.

۴. فیلم سفر به چزابه

• کارگردان: رسول ملاقلی‌پور
• بازیگران: فرهاد اصلانی، مسعود کرامتی
• سال انتشار: ۱۳۷۴ 

خلاصه داستان: وحید در حال ساخت فیلمی جنگی است که به‌همراه دوست آهنگسازش سر از جبهه‌های واقعی درمی‌آورد.

وحید که در سال‌های جنگ در جبهه‌های نبرد حضور داشته است حالا در حال ساخت فیلمی درباره جنگ و دوستان‌اش است که در جبهه به شهادت رسیده‌اند. علی که قرار است یک قطعه‌ی موسیقی برای فیلم وحید بسازد، با او به محل فیلمبرداری می‌رود که به یکباره هر دویشان سر از چندین سال قبل درمی‌آورند. سفر به چذابه یکی ار متفاوت‌ترین فیلم‌های دفاع مقدسی سینمای ایران است که با رویکردی متفاوت به روایت جنگ ایران و عراق می‌پردازد. مرز بین واقعیت و خیال در این اثر از بین می‌رود و قهرمان‌های داستان خود را میان برزخی می‌بینند که گویا رهایی از آن ممکن است.

وحید خوشحال از اینکه یکبار دیگر دوستانش را می‌بیند و علی ناراحت از اینکه در میان توپ و خمپاره گیر افتاده است. ایده سفر به چزابه، ایده‌ای پرملات است که می‌توانست بهتر از آب دربیاد و ایده‌های انسانی، تضاد در نگرش‌ها و ماهیت جنگ و چرایی‌اش را بهتر نشان دهد که متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد و فیلم توجه بیشتری را روی عناصر سبک بصری قرار می‌دهد و به اکشن ماجرا بیشتر می‌پردازد. سفر به چذابه در چهاردهمین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد و در بخش‌های متعددی نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد که تنها توانست جایزه بهترین تدوین را از آن خود کند.

۳. فیلم آژانس شیشه‌ای

• کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
• بازیگران: پرویز پرستویی، رضا کیانیان
• سال انتشار: ۱۳۷۶

خلاصه داستان: عباس جانباز جنگ است و وضعیت وخیمی دارد او به‌همراه هم‌رزم سابق‌اش برای درمان قرار است به لندن برود.

آژانس شیشه‌ای یکی دیگر از فیلم‌های مهم حاتمی‌کیا است که در بیرون از خاکریزها اتفاق می‌افتد. عباس به‌خاطر ترکشی که بر بدن دارد، اوضاع‌اش هر لحظه وخیم‌تر می‌شود و دوست او حاج کاظم برای تهیه هزینه بلیت، مراجعه‌کنندگان یک آژانس مسافرتی را گروگان می‌گیرد. مراحل تولید این فیلم نیز همانند از کرخه تا راین با مصائب زیادی همراه بود و در ابتدا نیز وزارت ارشاد با ساخت آن موافقت نکرد. در سال ۱۳۷۶ با تغییراتی که در ساختار وزارت ارشاد انجام شد، سرانجام پروانه ساخت آژانس شیشه‌ای را به حاتمی‌کیا دادند. فیلم در شانزدهمین دوره جشنواره فجر به‌نمایش درآمد و با سروصدای بسیار زیادی همراه شد.

آژانس شیشه‌ای ۹ سیمرغ بلورین را از آن خود کرد و به‌عنوان یکی از بهترین فیلم‌های سیاسی پس از انقلاب نیز شناخته شد. فیلم سال‌ها بعد نیز مورد تقدیر منتقدان قرار گرفت و آن‌ها عنوان یکی از بهترین فیلم‌های سینمای دفاع مقدس را به این قصه دادند. از طرفی دیگر نیز از آنجائیکه آژانس شیشه‌ای شباهت‌های بسیاری به بعدازظهر سگی دارد،  در محافل سینمایی مورد بحث و بررسی قرار گرفت که نهایتا منتقدان ایرانی آن را یک تقلید هوشمندانه در نظر گرفتند، اثری که به عقیده آن‌ها کاملا با حال‌وهوای ایران و مناسباتش همخوانی داشت و قهرمان‌هایش نیز به‌دنبال آرمان‌های خود بودند.

۲. فیلم باشو غریبه کوچک

• کارگردان: بهرام بیضایی
• بازیگران: سوسن تسلیمی
• سال انتشار: ۱۳۶۴

خلاصه داستان: باشو از خرابی‌های جنگ در جنوب کشور می‌گریزد و به یکی از شهرهای شمالی می‌رود.

باشو غریبه کوچک که به عقیده منتقدان یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است تا چند سال پس از تولیداش در توقیف ماند و اجازه اکران پیدا نکرد. این فیلم نیز همانند آثاری مثل از کرخه تا راین با اینکه اثری جنگی است اما  در خارج از خاکریزها اتفاق می‌افتد و در پس لایه‌های خود ایده‌های ضدجنگ را دنبال می‌کند. باشو پسری جنوبی است که بعد از اینکه خانه‌اش بوسیله‌ی حملات عراقی‌ها ویران می‌شود بوسیله‌ی یک ماشین باری به شمال ایران می‌رسد و به شالیزار زنی به‌نام نایی می‌رود. باشو غریبه کوچک درباره‌ی آوارگی و جنگ‌زدگی است که در آن زمان و آن سال‌ها اثری با موضوعی کاملا مهم و قابل اعتنا محسوب می‌شد، چراکه آواره‌های جنگ در شهرهای ایران پراکنده شده بودند.

باشو واقعیت جنگ را تمام‌وکمال به‌تصویر می‌کشید و نشان می‌داد که کوچ اجباری چقدر می‌تواند ناراحت‌کننده باشد حتی اگر مهاجر به سرزمینی پرنعمت و جذاب برسد. باشو عرب‌زبان و سبزه است و با لهجه شمالی‌ها آشنایی ندارد اما مهر مادری نایی او را آرام می‌کند، گویی انسانیت زبان مشترک همه انسان‌هاست. بیضایی بوسیله‌ی استعاره و نماد به جنگ نزدیک می‌شود و با بهره‌گیری از ایده‌های زنانگی و محیطی انسانیت و انسان بودن را نشان می‌دهد. باشو غریبه کوچک هم از لحاظ سبک بصری و هم محتوایی اثری قابل تقدیر است.

۱. فیلم از کرخه تا راین

• کارگردان: ایراهیم حاتمی کیا
• بازیگران: هما روستا، علی دهکردی
• سال انتشار: ۱۳۷۱

خلاصه داستان: سعید که برای معالجه خود به آلمان رفته است در آنجا با خواهرش ملاقات می‌کند.

از کرخه تا راین حاتمی‌کیا برخلاف فیلم‌های جنگی‌ دهه قبل از هفتاداش، به روزهای پس از جنگ می‌پردازد و خاکریزها را به بیمارستان می‌برد. در سال‌هایی که جانبازان شیمیایی برای درمان به آلمان می‌رفتند، حاتمی‌کیا نیز دست‌بکار شد تا زجر جنگ را در غربت پرداخت کند. او در این فیلم به‌دنبال نمایش جامعه‌ای است که سربازان جنگ دیگر نمی‌توانند در آن زندگی کنند. حاتمی‌کیا در این فیلم نشان می‌دهد که اگر به‌ظاهر جنگ تمام شده اما برای آن‌هایی که در خاکریزها بودند جنگ تمام‌نشدنی است.

از کرخه تا راین داستان چند جانباز  است که برای درمان به آلمان رفته‌اند و هرکدام نگاهی متفاوت به زندگی و اتفاقات اطرافشان دارند. این فیلم یکی از اولین فیلم‌های ایرانی تولیدشده در ایران بعد از انقلاب است که در خارج از ایران ساخته شد. حاتمی‌کیا بعد از اکران از کرخه تا راین در جشنواره فیلم فجر عنوان کرد که اگر سیف‌ا... داد نبود هرگز این اثر ساخته نمی‌شد. از کرخه تا راین بخاطر محل فیلمبرداری و لوکیشن خارجی‌اش مصائب زیادی را به گروه تولید و حاتمی‌کیا تحمیل کرده بود که خود حاتمی‌کیا نیز از عدم حمایت‌های مناسب دولتی گلایه‌های بسیاری داشته است.

---