نقد فیلم اتاق دبیران (The Teachers Lounge) | تمثیلی از یک جامعه

اتاق دبیران درامی از سینمای آلمان است که به‌عنوان نماینده‌ی این کشور به نودوششمین دوره جوایز فیلم اسکار معرفی شد. فیلمی که از همان ابتدا و در اولین اکران‌اش توجهات را به خود جلب کرد. این اثر که هم‌اکنون در فهرست نهایی بهترین فیلم بین‌المللی اسکار قرار دارد، نمایشی متشکل از کشمکش‌های درونی و بیرونی است که ایده‌های جدید و جهان‌شمولی را دستاویز داستان خود قرار داده است. اتاق دبیران به‌دلیل استفاده از همین ایده‌های ملموس و قابل دسترس، توانسته است که مخاطب خاص و عام سینما را با خود همراه کند. این فیلم در ظاهر جهانی ساده دارد اما هرچه‌قدر که به پیرنگ‌اش نزدیک می‌شویم، متوجه دنیای پیچیده‌اش خواهیم شد.

اتاق دبیران هم در بحث فرم و هم در بحث محتوا، فیلمی قابل احترام است. فیلمساز در این اثر همه‌ی عناصر سبک بصری را به خدمت می‌گیرد تا بتواند، قصه‌اش را تعریف کند و حال‌وهوای جهان خود را به مخاطب انتقال دهد. از موسیقی گرفته تا قاب‌بندی و میزانسن همه‌وهمه در خدمت درام حرکت می‌کنند. این فیلم که در بخش پانورامای هفتادوسومین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم برلین به‌نمایش درآمد از سمت منتقدان به‌عنوان یکی از ده فیلم برتر سال انتخاب شد. ایلکر چاتاک برای این فیلم جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین کارگردانی جشنواره فیلم آلمان را دریافت کرد و لئونی بنش بازیگر نقش نواک نیز از همین جشنواره جایزه بهترین بازیگر نقش زن را برد.

در ادامه داستان فیلم مشخص می‌شود

اتاق دبیران در مقیاسی کوچک درصدد است تا تصویری از جامعه‌‌ایی مدرن، مطالبه‌گر، پیشرو و مردم‌سالار ارائه دهد. حین دیدن این فیلم متوجه خواهیم شد که قبل از هرچیز در حال تماشای اثری تمثیلی هستیم. اتاق دبیران فیلمی هوشمندانه و لایه‌مند است، نمایشی از یک جامعه‌ی غیراستبدادی که همگان در آن اجازه‌ی صحبت، کنش و واکنش دارند. فیلمساز با انتخاب مدرسه‌ای مطالعات جامعه‌شناسانه‌اش را روی یک کلاس درس انجام می‌دهد و شخصیت‌هایش را با استفاده از اتفاقات یک جامعه‌ی بزرگ و واقعی‌تر پرداخت می‌کند. در مدرسه‌ای نسبتا شلوغ با دانش‌آموزانی که هرکدام‌شان متعلق به نژاد و قوم خاصی هستند، یکسری دزدی‌های سریالی اتفاق می‌افتد که زمینه‌ساز شکل‌گیری درام می‌شود.

فیلمساز سعی دارد تا از همان ابتدا تنش را وارد روایت خود کند. فیلم با دیالوگ‌های خانم نوآک روی صفحه‌ای سیاه شروع می‌شود. و پس از آن بلافاصله مسئله‌ی دزدی‌های مدرسه با استفاده از یک موسیقی حساب‌شده به میان می‌آید. موسیقی در این فیلم به‌عنوان یک فرم نقش مهمی را در پیشبرد محتوا برعهده دارد. بُعد موسیقیایی اتاق دبیران برای تماشاگر بسیار تنش‌زا و تعلیق‌برانگیز است. مخاطب با شنیدن این موسیقی متن متوجه خواهد شد که داستانی تنش‌زا انتظارش را می‌کشد. اتاق دبیران یکی از بهترین فیلم‌ها از جهت استفاده و بهره‌گیری از موسیقی است. این اثر می‌داند که چگونه محتوا و قصه‌اش را درون موزیکی که پیش‌برنده‌ی جهان‌بینی خالق‌اش است، جای دهد.

ذهن تماشاگر با تماشای سکانس‌های ابتدایی آماده‌ی دیدن درام اصلی می‌شود. فیلمساز آرام‌آرام اطلاعات جهان‌اش را به بیننده منتقل می‌کند و برایش جا می‌اندازد که در چه دنیایی قرار است، شاهد چه پیرنگی باشد. وقتی که مسئله‌ی دزدی‌ها شدت می‌گیرد، مدیر مدرسه برای پیدا کردن دزد، دست به روش‌های سفت‌وسختی می‌زند. خانم نواک که از رویدادها و متهم کردن علی شاگرد ترک‌تبارش راضی نیست، تصمیم می‌گیرد برای حل این بحران دوربین لپ‌تاب‌اش را مخفیانه در اتاق دبیران کار بگذارد. او بعد از اینکه دوربین‌اش را چک می‌کند، می‌بیند که فردی با لباسی ستاره‌دار به کت‌اش دست می‌زند اما به‌طور قطع مشخص نیست که چیزی را می‌دزدد یا نه. خانم نوآک با تصور اینکه با این کار می‌تواند مشکلات را حل کند به کشمکش‌های درون مدرسه جان تازه‌ای می‌بخشد و بحران نیز شکل عمیق‌تری به خود می‌گیرد.

اتاق دبیران ایده‌ای بسیار ساده و روان دارد. فیلمساز از یک موقعیت نه‌چندان تنش‌زا، قصه‌ای بسیار عمیق و تکان‌دهنده بیرون کشیده است. درواقع باز هم به همان جمله‌ی سنتی، کلاسیک و همیشگی سینما می‌‌رسیم: این پرداخت است که می‌تواند ضامن به‌ثمر رسیده ایده‌ها شود، حال آن ایده می‌خواهد تکراری و ساده باشد یا غیرملموس و ناشناخته. درواقع این ایده‌ی اتاق دبیران نیست که فیلم را جذاب و تکان‌دهنده به‌تصویر می‌کشد، بلکه زیرمتن‌ها و دیدگاه‌های فیلمساز نسبت به دزدی‌های رخ‌داده در این مدرسه است. اتاق دبیران در پی این نیست که به خانم کوهن بفهماند دزدی کار او بوده است یا در پی چه کسی دزدی می‌کند و چرا این کار را می‌کند هم نمی‌رود. فیلم درصدد است که در پی آشوب ایجاد‌شده به مسائل اجتماعی و عواقب کار خانم کوهن و کارکنان مدرسه بپردازد.

بعد از اینکه خانم نواک فیلم را به مدیر مدرسه نشان می‌دهد، پای اسکار نیز به میان کشیده می‌شود و نواک خود را درگیر ماجرای بسیار جدی‌تری می‌بیند. او حالا باید یک درگیری بزرگتری را حل کند، بحرانی که نواک را تحت فشار قرار داده است و فیلم را به‌سمت یک اثر اخلاق‌گرایانه سوق می‌دهد. حالا دیگر مسئله‌ی تنش‌زای فیلم این نیست که علی پول‌ها را برداشته است یا نه؟ یا خانم کوهن مرتکب آن دزدی‌ها شده است، مشکل اینجا است که نواک تا چه اندازه اخلاقیات را رعایت کرده است و اسکار دراین‌میان باید چه رفتاری از خود نشان دهد. اتاق دبیران بعد از جلسه‌ی والدین و نواک وارد پرده‌ی دیگری می‌شود و فیلم بحران تازه‌ای را شروع می‌کند. حالا این اسکار و نواک هستند که تقابل و ارتباطشان با یکدیگر موضوع را پیچیده‌تر می‌کند و از طرفی نیز بین کارکنان مدرسه وضعیتی دوقطبی پیش می‌آید و خیلی‌هاشان علیه نواک می‌شوند.

دراین‌میان شرایط بسیار بدی برای اسکار رقم خورده است. برخی از شاگردان از او حمایت می‌کنند و تعدادی دیگر نیز او را همانند مادرش یک دزد می‌دانند. اسکار در میان این بحران باید مسیر بلوغ و پختگی‌ را طی کند و وارد دنیای بزرگسالان شود. او و نواک نماینده‌ی آدم‌هایی هستند که مجبورند متفاوت از دیگران رفتار کنند و بیندیشند تا که جامعه دچار بحران‌های عمیق‌تری نشود. نواک به‌عنوان کارکتر معلم و در قالب استعاری خود با استفاده از یک مکعب روبیک (هرچند که فیلم در این پلان‌ها از نظر پرداخت کم می‌آورد و به نمادی پرتکرار و پراستفاده بسنده می‌کند) اسکار را راهنمایی و او را ترغیب می‌کند که به شیوه‌ای مدرن بیندیشد و از راهی بهتر و معقول‌تر مشکلاتش را حل کند.

نواک از طیف آدم‌هایی است که از شیوه‌های تربیتی و تفکری کلاسیک فاصله گرفته‌اند و به همه‌ی رفتارهای تندرویانه نقد دارند. او هنگام صحبت با اسکار در را به روی مدیر و کارکنان مدرسه قفل می‌کند، ضد رفتارهای نژادپرستانه‌ی همکارانش حرف می‌زند، برای دفاع از شاگردانش جلوی مدیر مدرسه می‌ایستد، نمایندگان کلاس را به سکوت علیه صحبت‌های اجباری دعوت می‌کند و نسبت به بررسی کیف پول بچه‌ها هم ناراضی است. مسئله‌ی مستتر در این فیلم پرداختن به «هویت حقیقت در یک جامعه» است. در اتاق معلمان هیچگاه حقیقت مشخص نمی‌شود. خانم کوهن، علی و اسکار هر سه‌تایشان همچنان در ردیف متهم قرار دارند. نمی‌دانیم که واقعا اسکار همکلاسی‌هایش را علیه نواک تحریک کرده است یا نه، آیا واقعا کوهن پول‌ها را دزدیده است؟ یا مادر علی برای حمایت از فرزندش مجبور به گفتن دروغ شده است.

حقیقتی که در مدرسه‌ی اتاق دبیران وجود دارد استعاره‌ای از یک کنش جمعی و اشتراکی در جغرافیایی بزرگتر است. جامعه‌ای که هر اتفاقی در آن رخ می‌دهد، محصول رفتارهای تک‌تک افراد آن جامعه است و هیچکسی به‌تنهایی مسئولیت کاری را برعهده ندارد. این نوع از نگرش فیلم، دربردارنده‌ی دیدگاهی مدرن نسبت به حقیقت است. فیلم با این تمهید دوباره از نگرش‌های سنتی‌گونه فاصله می‌گیرد و تصویری از جهانی تازه ارائه می‌دهد. اتاق دبیران را می‌توان بیانیه‌‌ای درباره‌ی فاصله‌ی طبقاتی، اختلاف قومی و نژادی و حقوق شهروندی در نظر گرفت. این مدرسه که تمثیلی از یک جامعه‌ی توسعه‌یافته است، همگان درش باید پاسخگو باشند. از خانم نواک متعهدی که محکوم به نقض قوانین حقوق شهروندی می‌شود تا دانش‌آموز باهوشی که قوانین را نادیده می‌گیرد. فیلمساز از همه نوع تفکری در این فیلم استفاده کرده است تا بتواند بهتر و نزدیکتر با مخاطب‌اش ارتباط برقرار کند. اتاق دبیران فیلمی عمیق و درخور توجه است. اثری که می‌داند چگونه قاب‌بندی کند و با حرکات دوربین‌اش نشان دهد که همه چیز از دید نواک است که تعریف می‌شود. کارکتری که باید خودش را در جامعه تکثیر کند. این فیلم از همه‌ی مصالح فیلمسازی بهره می‌گیرد تا تصویری روشن از جامعه‌ی مورد نیاز ما را نشان دهد.

---