نگاهی به تاریخچه نینتندو 64 به مناسبت ۲۰ سالگی این کنسول
در تاریخ صنعت بازیسازی، کنسول‌های خانگی زیادی توسط کمپانی‌های بزرگ عرضه شده‌اند؛ کمپانی‌هایی که برخی از آن‌ها مانند سونی، مایکروسافت و نینتندو کماکان در این صنعت فعالیت دارند و کمپانی‌هایی مثل سگا و آتاری که دیگر نامی از آن‌ها در حوزه ساخت کنسول‌ها شنیده نمی‌شود. نسل پنجم کنسول‌های خانگی، یک بازه‌ی بسیار مهم برای کنسول‌های خانگی بود. پس از موفقیت‌هایی که نینتندو برای چندین سال در ساخت کنسول‌های خانگی با محصولاتی مثل SNES داشت و البته در این بین رقیب قدرت‌مندی هم به نام سگا همواره آن‌ها را تعقیب می‌کرد، با آغاز نسل پنجم کنسول‌ها به سمت ارائه تصاویر سه‌بعدی رفتند و اینجا بود که کم‌کم این دو کمپانی در سراشیبی سقوط و نزول قرار گرفتند.
اولین کنسول نسل پنجمی 3DO Interactive بود که در سال ۱۹۹۳ و با همکاری سه کمپانی پاناسونیک، سانیو و گلد‌استار ساخته و با قیمت عجیب ۷۰۰ دلاری روانه بازار شد. همین قیمت بالا یکی از عواملی بود که باعث شد این کنسول هرگز نتواند به موفقیت برسد. دومین کنسول نسل پنجمی Atari Jaguar بود که از آن به عنوان آخرین کنسول کمپانی آتاری یاد می‌شود. پس از این کنسول نوبت به Sega Saturn از کمپانی سگا رسید که این محصول هم سرنوشت خوبی نداشت. در نهایت کنسول پلی‌استیشن به عنوان اولین کنسول خانگی سونی وارد بازار شد که از آن به عنوان بهترین کنسول نسل پنجمی و یکی از بهترین کنسول‌های تاریخ یاد می‌شود و توانست با فروشی ۱۰۵/۵ میلیون واحدی، یک شروع عالی برای سونی باشد.
با این حال یکی از عجیب‌ترین کنسول‌های نسل پنجمی، نینتندو 64 بود که چند روز پیش سالگرد ۲۰ سالگی عرضه خود را جشن گرفت. عجیب از این نظر که این کنسول هم ظاهر بسیار متفاوتی داشت و هم سیاست‌های عجیب نینتندو در قبال آن، باعث شد تا این کمپانی قدیمی و باسابقه خیلی زود قافله را به سونی تازه‌وارد ببازد و با این که نینتندو 64 در حدود ۳۳ میلیون نسخه فروش داشت، ولی هرگز از حیث موفقیت قابل مقایسه با کنسول سونی نبود. با این حال N64 مخصوصا به دلیل برخی بازی‌هایش، کنسولی دوست‌داشتنی است. در ادامه نگاهی خواهیم داشت به تصمیمات درست و غلطی که نینتندو در مورد این کنسول اتخاذ کرد.
Super Mario 64 یکی از بهترین بازی‌های این کنسول است که بعد‌ها بازی‌های پلتفرمر سه‌بعدی زیادی از آن الهام گرفتند
ورود به دنیای سه‌بعدی، نیازمند بازی‌هایی سه‌بعدی بود و نینتندو تصمیم گرفت تا نسخه‌ای سه‌بعدی از برگ‌برنده همیشگی خود یعنی Super Mario برای نینتندو 64 بسازد. نینتندو 64 همان‌طور که از نامش هم پیداست، یک پردازنده ۶۴ بیتی دارد که این یک پیشرفت عظیم در مقایسه با پردازنده ۱۶ بیتی کنسول قبلی نینتندو به حساب می‌آید. این قدرت پردازشی که از قضا نینتندو تبلیغات زیادی هم روی آن انجام داده بود، به بازیساز اجازه می‌داد تا بازی‌های سه‌بعدی با گرافیک بالا در آن زمان را برای کنسول جدید نینتندو بسازد. اولین بازی بزرگی که توسط نینتندو برای این کنسول عرضه شد، Super Mario 64 بود. همان‌طور که نینتندو در سال ۱۹۸۵ قوانین جدیدی برای بازی‌های پلتفرمر دو‌بعدی با سوپر ماریو وضع کرد، این بازی هم طلایه‌دار بازی‌های پلتفرمر سه‌بعدی با دوربین سوم‌شخص بود که بعد‌ها بازی‌های زیادی با الهام از آن ساخته شدند.در این بازی به لطف کنترلر نینتندو 64 که از یک استیک آنالوگ استفاده می‌کرد، به راحتی می‌شد شخصیت ماریو را در دنیای سه‌بعدی بازی حرکت داد و از بازی لذت برد.
پس از ماریو، نوبت‌ِ دیگر قهرمان مشهور نینتندو یعنی لینک بود تا با بازی The Legend of Zelda: Ocarina of Time برای اولین بار وارد دنیای بازی‌های سه‌بعدی شود و یک تجربه عالی خلق کند که هنوز هم از آن به عنوان یکی از بهترین نسخه‌های سری «زلدا» یاد می‌شود. یکی از مزیت‌های نینتندو 64 در مقایسه با کنسول‌های هم‌رده خود، پشتیبانی از ۴ کنترلر بود. این در حالی است که کنسول‌های دیگر و حتی پلی‌استیشن، تنها از دو کنترلر پشتیبانی می‌کردند. همین مزیت باعث می‌شد تا از حیث بازی‌های چندنفره کنسول نینتندو یک سر و گردن از رقبای خود بالاتر باشد و تجربه همزمان ۴ نفر در بازی‌هایی مثل Mario Kart 64 چیزی نبود که بتوان در کنسول دیگری آن را تجربه کرد.
پس تا اینجای کار، نتیجه می‌گیریم که کنسول نینتندو 64 نه از حیث سخت‌افزار کم و کاستی نسبت به رقبا داشت و نه از حیث بازی‌های انحصاری. حتی کنترلر‌های عجیب این کنسول هم با اینکه شاید از حیث راحتی استفاده قابل مقایسه با کنترلر‌های پلی‌استیشن نبودند، ولی یک نکته «خیلی منفی» به حساب نمی‌آمدند و می‌شد پس از مدتی به آن‌ها عادت کرد. پس این وسط سوالی که پیش می‌آید این است که مشکل اصلی نینتندو 64 چه بود که باعث شد این کنسول و نینتندو شکست سختی از یک تازه‌وارد به نام پلی‌استیشن و سونی بخورند؟
دلیل اصلی ضعف نینتندو 64 سیاست‌های اشتباهی بود که نینتندو در قبال آن اتخاذ کرد
برای رسیدن به پاسخ این سوال، نیازی نیست سراغ بحث‌های خیلی تخصصی برویم. اگر نگاهی به نسل هفتم کنسول‌های خانگی در کشور خودمان بیاندازیم، خیلی راحت می‌توان به این سوال جواب داد. با این که از گذشته کنسول‌های پلی‌استیشن محبوبیت زیادی در بین ما ایرانی‌ها داشتند، ولی در نسل هفتم این ایکس‌باکس 360 بود که توانست به عنوان کنسول خانگی محبوب‌تر وارد خانه گیمر‌های ایرانی شود. دلیل این امر هم ارتباطی به کیفیت بازی‌ها یا موارد اینچنینی نداشت و بیشتر مربوط به سهولت و راحتی استفاده می‌شد. ایکس‌باکس 360 زودتر از پلی‌استیشن 3 هک شد و به دلیل استفاده از فرمت دیسک رایج‌تر، بازی‌هایش با قیمت به مراتب کم‌تری در دسترس قرار گرفتند. در نتیجه کاربران ایرانی ترجیح دادند به جای وفا به عهد قدیمی خود با سونی، سراغ این تازه‌وارد آمریکایی بروند.
این دقیقا اتفاقی است که در مورد کنسول نینتندو 64 نیز رخ داد. در حالی که تمام کنسول‌های نسل پنجمی و در راس آن‌ها پلی‌استیشن از سی‌دی استفاده می‌کردند، نینتندو تصمیم گرفت تا کماکان از کارتریج استفاده کند. دلیل این امر هم سرعت بالاتر بارگذاری بازی‌ها در کارتریج در مقایسه با سی‌دی عنوان شده بود. ولی علی‌رغم داشتن این مزیت، کارتریج‌ها ضعف‌های بی‌شماری داشتند که اصلی‌ترین آن‌ها حجم پایین بود. با ورود به نسل پنجم و رواج یافتن بازی‌های سه‌بعدی، حجم بازی‌ها به طرز چشم‌گیری افزایش یافت و حجم کم کارتریج، مشکلات زیادی برای بازیسازان ایجادمی‌کرد. در نتیجه بازی‌هایی که از صداگذاری یا موسیقی‌های زیاد در آن‌ها استفاده می‌شد، عملا شانس عرضه بر روی کارتریج و کنسول نینتندو 64 را نداشتند.
کارتریج‌ها هم فضای کم‌تری نسبت به سی‌دی داشتند و هم از آن گران‌تر بودند
به‌علاوه کارتریج‌ها از لحاظ قیمت هم گران‌تر از سی‌دی بودند و برخلاف سی‌دی، امکان کپی کردن آن‌ها وجود نداشت. شاید تصور کنیم که این مورد آخری فقط در کشور ما یک عامل مهم است، ولی در واقعیت اینچنین نیست و در کشور‌های دیگر هم یک عامل مهم در فروش یک کنسول به شمار می‌رود. تمام این عوامل دست به دست هم دادند تا نینتندو 64 کم‌کم حمایت بازیساز‌های جانبی (Third Party) را از دست بدهد و کمپانی‌های بزرگی مثل اسکوئر انیکس، کپ‌کام، الکترونیک آرتز و کونامی که پیش از این همواره از کنسول‌های نینتندو حمایت کرده بودند (چون گزینه بهتری نداشتند) کم‌کم تصمیم گرفتند تا از خود را از بند سیاست‌های عجیب نینتندو خلاص کنند و به سمت سونی بروند که آزادی عمل بیشتری به آن‌ها می‌داد.
در نتیجه کنسول نینتندو 64 با اینکه از لحاظ سخت‌افزاری هیچ کم و کاستی در برابر پلی‌استیشن نداشت و حتی به دلیل داشتن پردازنده ۶۴ بیتی (پلی‌استیشن پردازنده ۳۲ بیتی داشت) از آن بهتر هم بود، به دلیل ضعف در بخش نرم‌افزاری به یک شکست‌خورده محض تبدیل شد و نینتندو که پیش از این یکه‌تاز بازار کنسول‌های خانگی بود، حرفی برای گفتن نداشت و با فروشی به مراتب کم‌تر، بازنده نسل پنج لقب گرفت. البته فروش ۳۳ میلیون نسخه‌ای را نمی‌توان خیلی ضعیف دانست، بلکه این رقم در برابر فروش کنسول سونی بسیار پایین است. دلیل دیگری که از آن به عنوان دلیل شکست نینتندو 64 یاد می‌شود، حس انتقام‌گیری بود که نینتندو خود در سونی ایجاد کرد. در اواخر دهه ۸۰ میلادی، دو کمپانی نینتندو به عنوان پیشتاز صنعت بازیسازی و سونی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولید‌کننده محصولات الکترونیکی، قراردادی با هم امضا کردند که به موجب آن سونی باید یک افزونه سی‌دی برای کنسول SNES طراحی می‌کرد. در عوض نینتندو هم باید مبلغی را به ازای بازی‌های عرضه شده روی سی‌دی به سونی پرداخت می‌کرد و همچنین به سونی اجازه می‌داد تا هر زمان که خواست، کنسول بازی خود را طراحی کند.
علی‌رغم توافق اولیه نینتندو با سونی، در نهایت فیلیپس برای ساخت افزونه سی‌دی انتخاب شد که نتیجه‌ای جز شکست نداشت
علی‌رغم موافقت اولیه هیروشی یاماوچی، رییس وقت نینتندو، با این قرارداد، این کمپانی بعد‌ها تصمیم گرفت تا قرارداد دیگری را در پشت صحنه با کمپانی هلندی فیلیپس امضا و به نوعی به سونی خیانت کند. در حالی که سونی در جریان نمایشگاهی که در سال ۱۹۹۲ برگزار شد، از افزونه سی‌دی ساخت خود برای SNES رونمایی کرد، دقیقا روز بعد نینتندو اعلام کرد که قرارداد جدیدی به فیلیپس منعقد کرده و دیگر با سونی همکاری نخواهد کرد! این مسئله باعث شد تا سونی تصمیم به ساخت کنسولی مستقل بگیرد و به این ترتیب کنسول پلی‌استیشن خلق شد. در نقطه مقابل، تمامی نمونه‌های آزمایشی که فیلیپس به عنوان افزونه سی‌دی برای نینتندو طراحی کرد با شکست روبرو شد و این مورد جدا از اینکه باعث تاخیر در عرضه کنسول نینتندو شد، باعث شد آن‌ها در نهایت از کارتریج استفاده کنند که یک فرمت تاریخ‌گذشته بود و دلایل ضعف آن را پیش‌تر ذکر کردیم.
به هر حال با تمام پتانسل‌های بالایی که کنسول نینتندو 64 داشت، به دلیل سیاست‌های اشتباه نینتندو و ضعف در جذب بازیساز‌های Third Party، به یک شکست تبدیل شد. به همین دلیل هم حالا و در سالگرد ۲۰ سالگی این کنسول، نمی‌توانیم به عنوان یک محصول موفق از آن یاد کنیم. ولی حداقل می‌توانیم به دلیل ارائه تجربه بازی‌هایی مثل نسخه‌های سه‌بعدی Zelda یا Super Mario، سپاسگزارش باشیم.
تهیه شده در زومجی با استفاده از مقالات سایت‌های VentureBeat ،Trusted Reviews و ویکیپدیا