آخر هفته چه فیلمی ببینیم؟ | از هیچکاک تا دی پالما

انستیتوی فیلم بریتانیا، در سال ۱۹۹۹، با نظرسنجی از هزار فعالِ صنعت سینما و تلویزیون بریتانیا، لیست صد فیلم بریتانیاییِ برتر قرن بیستم را معرفی کرد. دو اثر از میان سه فیلمی که برای این شماره از سری مقاله‌های «آخر هفته چه فیلمی ببینیم؟» انتخاب کرده‌ام، در این لیست حضور دارند. فیلم ۳۹ پله (The 39 Steps)، ساخته‌ی سال ۱۹۳۵ آلفرد هیچکاک، در رتبه‌‌ی چهارم لیست قرار گرفته است و فیلم پرونده‌ی ایپکرس (The Ipcress File) که سیدنی جی فیوری، سه دهه بعد روی پرده‌ی سینما برد، در رتبه‌ی پنجاه‌و‌نهم آن.

ویژگی مشترک این دو فیلم بریتانیایی این است که هردو، تریلرهای جاسوسی هستند. فیلم سوم منتخب این هفته، اگرچه به طور مستقیم در جهان مرموز جاسوس‌ها نمی‌گذرد، خیلی هم از آن دور نیست. چرا که هم نشانه‌ها و اعمال مرتبط با یک پلات جاسوسی را دارد و هم قصه‌ی آن با جهان سیاست درهم‌تنیده است. درباره‌ی این فیلم صحبت می‌کنم: به‌هم‌ریختن (Blow Out) به کارگردانی برایان دی‌ پالما.

فیلم The 39 Steps

فیلم ۳۹ پله

کارگردان: آلفرد هیچکاک

بازیگران: رابرت دونات، مدلین کارول

سال اکران: ۱۹۳۵

خلاصه‌ی داستان: ریچارد، پس از فهمیدن این که آنابلا از نقشه‌ای برای سرقت داده‌های فوق سری ارتش بریتانیا خبر دارد، او را که یک مامور اطلاعاتی در حال فرار است، به خانه‌اش می‌برد. وضعیت از جایی وخیم می‌شود که زن، می‌میرد.

آلفرد هیچکاک بریتانیایی، پیش از این که بر سینمای جریان اصلی آمریکا سلطنت کند، در کشور خودش، فیلم‌های زیادی ساخته بود که تعدادشان دورقمی است؛ اما کمتر درباره‌شان صحبت می‌شود. یکی از درخشان‌ترینِ این آثار، ساخته‌ی میانه‌ی دهه‌ی ۳۰ او، یعنی ۳۹ پله است؛ اقتباس هیچکاک از رمان سال ۱۹۱۵ جان بوکان به همین نام. اثری که اورسن ولز از آن به عنوان یک شاهکار یاد کرده است.

این تریلر برق‌آسا و هیجان‌انگیز هیچکاک را می‌توان پدرِ تمام تریلرهای ماجراجویانه‌ای دانست که تا امروز، روی پرده‌ی سینما رفته‌اند. به نحوی که ساخته‌ی بزرگ دیگر خودِ هیچکاک یعنی شمال از شمال غربی (North by Northwestّ) را می‌شود بازسازی آمریکاییِ ۳۹ پله تلقی کرد! تماشای این فیلم، تبدیل می‌شود به یکی از همان تجارب اصیلی که ریشه‌های الگوهای آشنای داستانگویی ژانر را مقابل چشمان‌مان می‌گذارند. از سوی دیگر، از آن‌جایی که در این اثر، با هیچکاکِ پیش از هالیوود مواجه هستیم، گرامر سینمایی محکم آشنای استاد تعلیق، هنوز کاملا شکل نگرفته است؛ در نتیجه، با شیطنت‌های بیانی جالبی مواجه هستیم که می‌توانند برای مخاطبان فیلم‌های آمریکاییِ هیچکاک، تازگی داشته باشند.

فیلم The Ipcress File

فیلم پرونده‌ی ایپکرس

کارگردان: سیدنی جی فیوری

بازیگران: مایکل کین، سو لوید

سال اکران: ۱۹۶۵

خلاصه‌ی داستان: هری پالمر که مامور مخفی دولت بریتانیا است، در حالی که با بوروکراسی اداره‌ی خودش درگیر است، درباره‌ی شست‌و‌شوی مغزی ناگهانی دانشمندان بریتانیایی تحقیق می‌کند.

مجموعه‌ی رمان‌هایی که لن دیتون، نویسنده‌ی بریتانیایی، با تمرکز بر شخصیتی به نام هری پالمر، در قالب هفت جلد نوشت و طی سال‌های ۱۹۶۲ تا ۱۹۷۶ میلادی منتشر کرد، در قالب فرانچایزی سینمایی با پنج فیلم، اقتباس شدند. نخستینِ این رمان‌ها، پرونده‌ی ایپکرس نام داشت که با همین نام و در قالب فیلمی ساخته‌ی سیدنی جی فیوری، در سال ۱۹۶۵ روی پرده‌ی سینما رفت.

در پرونده‌ی ایپکرس، سِر مایکل کین، نقش هری پالمر، گروهبان ارتش بریتانیا را بازی می‌کند که برای پیگیری پرونده‌ی ربایش مرموز یک دانشمند، به دست مقامات وقت، مامور می‌شود. پالمر، برای قواعد خشک رسمی و پیروی دقیق از آن‌ها، ارزش خیلی زیادی قائل نیست. این ویژگی، او را متناسب می‌کند با خصوصیات تیپیک قهرمان‌های آثار تریلر و اکشن، از جمله جیمز باند. اما فیلم، در اصل، به سبب تفاوت‌هاش از الگوی جیمز باند، اهمیت پیدا می‌کند.

پرونده‌ی ایپکرس، اگرچه حاصل تلاش تیم تولیدی است که پیش‌تر، کار روی چند قسمت از مجموعه‌ی جیمز باند را تجربه‌ کرده بوده‌اند، در کار با دست‌مایه‌های پلات جاسوسی‌اش، رویکردی متضاد با آن آثار دارد. این فیلمی است که از تجربه‌ی شخصیت اصلی‌اش، یک ماجراجویی باشکوه نمی‌سازد. بلکه روی گوشه‌های کثیف و تاریک کار سرویس‌های اطلاعاتی، متمرکز می‌شود و به کمک ایده‌های داستانی‌‌اش، لحظاتی عجیب و ناجور خلق می‌کند.

فیلم Blow Out

فیلم به‌هم‌ریختن

کارگردان: برایان دی پالما

بازیگران: جان تراولتا، ننسی الن، جان لیتگو

سال اکران: ۱۹۸۱

خلاصه‌ی داستان: یک تکنسین صدا، به شکل تصادفی، مدرکی را ضبط می‌کند که نشان می‌دهد یک تصادف رانندگی، در اصل، قتل بوده است و در نتیجه، خودش را به خطر می‌اندازد.

سینمای پرشور و انرژیک برایان دی‌ پالما، عرصه‌ی حکمرانی استایل و سبک است و به‌هم‌ریختن، یکی از بهترین نمونه‌های کار او. این تریلر رازآمیز که به نسخه‌ی اغراق‌آمیز مکالمه (Conversation) فرانسیس فورد کوپولا شبیه است، هم درباره‌ی فیلمسازی است و هم زیرمتن سیاسی غنی‌ای دارد.

نام و ایده‌ی داستانی اصلی فیلم، ارجاعی است به فیلم آگراندیسمان (Blow-Up) آنتونیونی. جدا از این، بدیهی است که ردپای استاد تعلیق را هم می‌توان در به‌هم‌ریختن پیدا کرد. علاقه‌‌ی دی‌ پالما به هیچکاک و تاثیرپذیری‌اش از او بر کسی پوشیده نیست. به‌هم‌ریختن، از منظر الگوی داستان‌گویی، وام‌دار همان اثری از هیچکاک است که در این مقاله، درباره‌ی آن صحبت کردم!

 جک تریِ (جان تراولتا) به‌هم‌ریختن هم مانند ریچاردِ ۳۹ پله، به شکلی اتفاقی، در ماجرایی عظیم که نمی‌تواند ابعادش را به‌درستی تصور کند، درگیر می‌شود. فیلمنامه‌ی به‌هم‌ریختن، در افشای ابعاد این ماجرا، الگوی گلوله برفی دارد و ختم می‌شود به نقطه‌ی اوج حیرت‌انگیزی که دی‌ پالما، به شکلی فراموش‌نشدنی، به تصویر می‌کشدش. همچنین، این فیلمی است حاوی یکی از آیکونیک‌ترین جملات پایانی در تاریخ سینما.

---