معرفی مستند Varda by Agnès | سفر ۶۰ ساله انیس واردا
Varda by Agnès یک مجموعهٔ تلویزیونی مستند به‌کارگردانی فیلم‌ساز افسانه‌ای فرانسوی، انیس واردا است و این مستند دو قسمتی که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، به‌عنوان بینشی شخصی از آثار و تجربیات قابل‌توجه او به‌عنوان کارگردان در نظر گرفته می‌شود.
فیلم مستند Varda by Agnès ما را به‌سفری غیرقابل پیش‌بینی با همراهی شخصِ انیس/اگنس واردا، به‌دنیای جذاب این داستان‌نویسِ خلاق می‌برد. او تجربیات خود را به‌عنوان یک کارگردان برای تماشاچی روشن می‌کند و بینش شخصی‌اش را به‌آنچه که او «سینمانویسی» می‌نامد به‌ارمغان می‌آورد. انیس واردا در طول این مستند از خیابان داگر در پاریس به لس آنجلس و پکن سفر می‌کند و با گلچین گزیده‌هایی از آثار خود برای نشان دادن رویکرد منحصر‌به‌فرد خود به‌سینما و آنچه این کارگردان مؤلف به‌سینما هدیه داد، استفاده می‌کند. این سفر هنری انیس واردا ۶۰ سال از زندگی و حرفهٔ او در عکاسی و فیلم‌سازی را در برمی‌گیرد.
مستند «واردا از انیس»، آخرین فیلم مستند به‌کارگردانی انیس واردا، این فیلم‌ساز متفاوت موج نو بلژیکی-فرانسوی است. انیس واردا به‌خاطر کارهای بدیع و پیشگامش در جنبش نوول وگ (Nouvelle Vague) شناخته می‌شود که این جنبش همچنان یکی از نهادهای و البته پایه‌های سینمای فرانسه است. این مستند نگاهی صمیمی به‌ذهن یک هنرمند پندار‌پرست، بصیر و ژرف‌بین ارائه می‌کند و می‌توان گفت به‌نوعی تأثیر حضور چنین شخصی را بر دنیای فیلم‌سازی و داستان‌سرایی جشن می‌گیرد. نوول وگ (به‌عنوان موج نو فرانسه نیز شناخته می‌شود)، درابتدا یک جنبش فیلمی هنری پیشگامانه فرانسوی بود که در اواخر دهه ۱۹۵۰ ظهور کرد و بعدتر به‌دنیای موسیقی نیز وارد شد. برخی از ویژگی‌های مهم آن را نام می‌بریم:
رد سنت: فیلم‌سازان موج نو علیه کنوانسیون‌های سنتی فیلم‌سازی قیام کردند. آن‌ها انجام آزمایش را بر هنجارهای تثبیت‌شده ترجیح می‌دادند و درواقع روحِ شمایل‌شکنی را در آغوش می‌گرفتند.
تأثیرات: این جنبش از نئورئالیسم ایتالیایی، فیلم نوآر، سینمای کلاسیک هالیوود و رئالیسم شاعرانه الهام گرفته است. همچنین با همراهی ایده و نظریه‌های مؤلف‌بودن، فرهنگ سینمای پاریس و اگزیستانسیالیسم، صدای آن در سراسر دنیا طنین‌انداز شد. ژان لوک گدار، آلن رنه، انیس واردا، آندره بازن، ژاک دمی، فرانسوا تروفو، اریک رومر، کلود شابرول و ژاک ریوت از چهره‌های برجسته موج نو فرانسه بودند. نویسندگان مجله Cahiers du cinema که یکی از آن‌ها فرانسوا تروفو معروف بود، نقشی اساسی در شکل دادن به‌جنبش داشتند.
سبک فیلم‌سازی: کارگردانان موج نو از تجهیزات قابل حمل استفاده می‌کردند که امکان عمل خودانگیختگی و حداقل زمان راه‌اندازی را برای آن‌ها فراهم می‌آورد. فیلم‌های آن‌ها اغلب دارای سبکی مستند بودند و صداها مستقیم روی استوک فیلم/فیلم خام (Film Stock) ضبط می‌شد و درنتیجه به‌نور کمتری نیاز داشت. «فیلم خام» در ساختار آنالوگ که برای ضبط تصاویر متحرک یا انیمیشن استفاده می‌شود و توسط یک دوربین فیلم‌برداری ضبط شده، سپس ظهور و بعدتر تدوین و درنهایت با استفاده از آپارات سینما روی صفحه به‌نمایش درمی‌آید. یک نوار یا ورق از پایه فیلم پلاستیکی شفاف است که در یک طرف با لایه‌ٔ حساس ژلاتینی حاوی کریستال‌های هالید نقرهٔ حساس به‌نور میکروسکوپی کوچک پوشیده شده است. اندازه و سایر ویژگی‌های کریستال‌ها حساسیت، کنتراست و وضوح فیلم را تعیین می‌کند. از طرفی تکنیک در موج نو فرانسه شامل ویرایش پراکنده و تکه‌تکه، برداشت‌های طولانی و آمیزه‌ای از واقع‌گرایی و ذهنیت‌سرایی بود.
ابهام روایی: در روایات موج نو سؤالات مطرح‌شده گاه بی‌پاسخ گذاشته می‌شود و همین امر سبب ایجاد حس ابهام می‌شود که بخشی از این موج به‌حساب می‌آید. تأثیر این جنبش فراتر از کشورهای تنها فرانسوی‌زبان بود و بر فرهنگ‌های مختلف سینمایی در سراسر جهان تأثیر بسیاری گذاشت. موج نو فرانسه همچنان یکی از تأثیرگذارترین جنبش‌های تاریخ سینما است.
در مستند Varda by Agnès، همراه انیس واردا و سفر هنری او در طی ۶۰ سال می‌شویم. او به‌زیبایی و شیوایی اهمیت سه کلمه کلیدی را بیان می‌کند: الهام، خلق و به‌اشتراک‌گذاری. واردا در طول مستند از علایق خود ازجمله عشق به‌همسرش، حیوانات و به‌ویژه گربه‌ها، رنگ‌ها، سواحل و حتی سیب‌زمینی‌های قلبی‌شکل نیز می‌گوید؛ هم‌سانی انیس با هر آنچه وجود دارد. برای کسانی که شیفتهٔ جادوی سینما هستند و فرایند خلاقانه را قدر می‌نهند، «واردا اثر انیس» نگاهی اجمالی به‌ذهن و قلب یک فیلم‌ساز برجسته خواهد بود. درگذشت انیس واردا در ماه مارس سال ۲۰۱۹ حفره‌ای در دلِ سینما به‌وجود آورد که هرگز پر نخواهد شد. او در جایی گفته است: «ما فیلم می‌سازیم تا با تماشاگران به‌اشتراک بگذاریم و چه افتضاح می‌شود اگر گوش نکنند یا تماشا نکنند». هر شخصی می‌تواند مخاطب مستند Varda by Agnès باشد و از جادوی سینما، روند خلاقانه و سفر چشمگیر یک فیلم‌ساز افسانه‌ای لذت ببرد و درانتها قدردان وجود چنین انسان‌هایی باشد. چه یک سینماگر باشید، چه از علاقه‌مندان به‌هنر یا صرفاً در مورد زندگی و کار انیس واردا کنجکاو، این مستند نگاهی به‌ذهن، قلب و علایق او است.
انیس واردا با نام آرلت واردا در تاریخ ۳۰ می ۱۹۲۸ در شهر بروکسل کشور بلژیک به‌دنیا آمد. این کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، عکاس و هنرمند بلژیکی‌الاصل با اصالت فرانسوی و یونانی، زندگی حرفه‌ای قابل‌توجه و پرباری داشت و چند دهه راهی را که شروعی کرده بود در بالاترین سطح ادامه و از به‌روزرسانی درونی و شخصی و البته نگاه و عمل بیرونی نیز غافل نبود و آثاری پاک نشدنی در سینما از خود به‌جای گذاشت. انیس واردا خانواده‌ای مسیحی و مذهبی داشت. مادرش اهل سِت فرانسه بود، درحالی‌که پدرش به‌خانواده‌ای از پناهندگان یونانی از آسیای صغیر در زمان امپراتوری عثمانی تعلق داشت. واردا سومین فرزند از پنج فرزند بود و به‌صورت رسمی نام کوچک خود را در سن ۱۸ سالگی به انیس تغییر داد. در طول جنگ جهانی دوم، او در یک قایق با خانواده‌اش در سِت زندگی می‌کرد و در آن‌جا با مجسمه‌سازی با نام والنتاین شلگل آشنا شد و دوستی مادام‌العمر بین آن‌ها به‌وجود آمد. نقل مکان او به‌شهر پاریس چالش‌برانگیز بود و او همواره این شهر را «خاکستری، غیرانسانی و غم‌انگیز» می‌خواند.
کارگردان جاودانهٔ تاریخ سینما، مارتین اسکورسیزی، به‌درستی او را «یکی از خدایان سینما» توصیف کرد. انیس واردا جوایز متعددی از جمله نخل طلای افتخاری جشنواره فیلم کن ۲۰۱۵ (اولین زن برندهٔ این جایزه)، شیر طلایی جشنواره فیلم ونیز برای فیلم Vagabond (خانه‌به‌دوش) و جایزهٔ افتخاری اسکار دریافت کرد. او مسن‌ترین فردی بود که با ساخت فیلم Faces Places (چهره‌ها، روستاها) نامزد اسکار رقابتی شد و اولین کارگردان زن برندهٔ اسکار افتخاری در سال ۲۰۱۷ شد.
میراث انیس واردا همچنان الهام‌بخش فیلم‌سازان، فمینیست‌ها و سینماگران در سراسر جهان است. از همکار وی در ساخت این مستند بگوییم که دیدیه روژه بود؛ یک فیلم‌ساز همه‌کاره که با ساخت مستندها، ویدئوهای شرکتی و داستانی‌اش شناخته شده است. یکی دیگر از همکاری‌های وی با انیس واردا در مستند Pégase بود؛ مستندی با مدت زمان ۲۶ دقیقه که یکی از نامزدهای اصلی در برلیناله ۲۰۱۹ بود. گسترهٔ خلاقیت دیدیه روژه در ژانرهای مختلف ستودنی است و او را به‌فیلم‌سازی پویا با علاقهٔ زیاد به‌داستان‌گویی و بیان بصری تبدیل کرده است.
