نقد فیلم ژان دو باری (Jeanne Du Barry) | بازگشت جانی دپ

جانی دپ اولین عنصر و شاید تنها نکته‌ای در این فیلم باشد که به زودی توجه ما را به خود جلب خواهد کرد. او که پس از طی ۳ سال جنجالی با این فیلم به سینماها بازگشته در نقشی تاریخی ظاهر شده است. جانی دپ درست زمانی به این پروژه دعوت شد که ماجرای دادگاه‌‌اش با امبر هرد تیتر جذاب حواشی دنیای سینمای بود. آن زمان امید چندانی برای بازگشت دوباره‌ی دپ به سینما وجود نداشت و این فیلم می‌توانست برای این بازیگر شروع دوباره‌ای را رقم بزند و امید تازه‌ای برای طرفداران این بازیگر باشد. ژان دو باری که اولین نمایش خود را در جشنواره‌ی کن تجربه کرده، فیلمی اقتباسی براساس واقعیت است که از داستان عاشقانه‌ای معروف الهام می‌گیرد.

منبع اصلی داستان این فیلم به فرانسه‌ی قبل از انقلاب بازمی‌گردد. زمانی که لوئی پانزدهم در میان روسپی‌هایی که به ورسای رفت‌وآمد می‌کنند، زنی را برمی‌گزیند و او سوگلی همه‌ی زنانی می‌شود که با شاه رابطه دارند. قصه‌ی مادام دوباری و لوئی پانزدهم یکی از جذابترین و پرسروصداترین داستان‌های عاشقانه در جهان است که داستان‌ها و نمایشنامه‌های متعددی درباره‌اش نوشته‌اند. مادام دوباری یکی از چهره‌های معروف در دنیای شخصیت‌های داستانی است، او سرشار از پتانسیلی دراماتیک برای زنده شدن در روایتی عاشقانه و تاریخی خواهد بود. با اینحال کارگردان فیلم با بی‌تجربگی تمام با چنین موضوع پرگرانشی برخورد کرده است.

در ادامه داستان فیلم مشخص می‌شود

همانطور که همه‌ی ما می‌دانیم فیلم‌های براساس واقعیت چالش‌های بزرگی سر راه خود دارند و آن معضل دراماتیک نبودن به دلیل وفاداری به منبع اصلی است. اما از آنجائیکه منبع الهام فیلم ژان دو باری دراماتیک است و بهانه‌ای برای ساخت داستان‌های بسیاری بوده، در اینجا کار کارگردان که نقش اول فیلم را نیز بازی می‌کند، آنچنان سخت نیست. فیلم ژان دو باری اثری روان و سرراست است و آنچنان مخاطب‌اش را درگیر کشمکش‌ها و تعلیق‌های میخکوب‌کننده نمی‌کند. درواقع همانطور که در ابتدای این نقد هم گفته شد شاید تنها نکته‌ی جذاب فیلم وجود جانی دپ باشد، چه بسا اگر او در این فیلم وجود نداشت، ژان دو باری را خیلی‌ها نگاه نمی‌کردند.

مادام دوباری از آنجائیکه در خانواده‌ای فقیر به دنیا می‌آید برای تحصیل و وارد نشدن به چرخه‌ی فحشا به صومعه فرستاده می‌شود او بعد از اینکه از آنجا اخراج می‌شود، همراه مادرش به شهر دیگری نقل مکان می‌کند. ژان سرانجام وارد مسیر روسپیگری می‌شود و به خانه‌ی یکی از کنت‌های معروف می‌رود. در آنجا او را به کاخ ورسای می‌برند تا که شاید لوئی پانزدهم که نقش‌اش را جانی دپ بازی می‌کند، ژان را بپسندد. ازقضا لوئی پانزدهم عاشق ژان می‌شود و او را در کاخ ورسای اسکان می‌دهد و این می‌شود که داستان فیلم شکل می‌گیرد.

ژان دوباری روایت خود را از زمان کودکی ژان آغاز می‌کند. وقتی که در خانه‌ی مرد ثروتمندی مورد لطف پدرانه قرار می‌گیرد و بعد از آن به صومعه می‌رود. موتور درام نیز زمانی شروع می‌شود که لوئی پانزدهم ژان را می‌پسندد. درواقع درام در ژان دو باری خیلی بعدتر از شروع روایت آغاز بکار می‌کند و بهترین سکانس‌های فیلم نیز متعلق به زمانی است که هنوز ژان به ورسای ورود نکرده است. اگر بخواهیم با نگاه دقیق‌تری به فیلم وارد شویم، ژان دو باری دو تکه‌ی ناموزون است که به یکدیگر چسبیده شده؛ دوران کودکی ژان و جوانی او در ورسای.

تا زمانی که هنوز درام شروع بکار نکرده و مخاطب در روایت فیلم مشغول گشت‌وگذار است، همه چیز خوب پیش می‌رود اما به محض اینکه ژان پایش به خوابگاه لوئی پانزدهم می‌رسد همه چیز تغییر می‌کند. اول اینکه لحن فیلم به‌طرز زننده‌ای عوض می‌شود و لحن جدی قصه جای خود را به لحن کمدی می‌دهد. از همه مهمتر اینکه فیلم هنگام نمایش دوران کودکی و نوجوانی ژان مشغول نوعی قصه‌گویی است که با ورود این کارکتر به دوران جوانی‌اش این قصه‌گویی فراموش می‌شود و فیلم برای روایت خود دیگر چندان پایبند به رویه‌ی پیشین  نیست. 

روایت ابتدایی فیلم به خودی خود، تصویری جالب در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند و او را به دنبال خود می‌کشاند اما اگر بخواهیم در سطح وسیع‌تری به دوران کودکی ژان نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد که این سکانس‌ها برای فیلم، پلان‌هایی بیهوده هستند. روایتی غیرقابل استفاده که اصلا بکار رویدادهای بعدی نمی‌آید و کوچکترین تاثیری در روند درام ندارند. حال به کاخ ورسای می‌رویم زمانی که ژان آماده شده تا پیش لوئی پانزدهم بماند.

اول اینکه شخصیت لوئی پانزدهم همانند روحی در این فیلم سرگردان است. شخصیت‌پردازی چندانی نصیب او نمی‌شود و همانند یک کارکتر تخت و تیپیکال عمل می‌کند. در واقعیت زمانی که لوئی پانزدهم ژان را به ورسای می‌برد، کش‌وقوس‌های زیادی بین درباریان، کلیسا و شاه صورت می‌گیرد که شاه نیز به دفاع از خود می‌پردازد اما در این فیلم چنین چیزهایی که می‌توانستند به قوام شخصیت این کارکتر کمک کنند وجود ندارد. قطعا آوردن یک روسپی به مرکز سلطنتی کار چندان راحتی نیست اتفاقی که برای این فیلم می‌توانست خیلی دراماتیک تمام شود، خیلی سرسری پیش می‌رود و در سطح می‌ماند. 

همه‌ی فیلم یک ایده‌ی خام است که اصرار زیادی به نمایش داستانی عاشقانه و تاریخی آنهم از دیدگاه کارگردان دارد. ژان دو باری را شاید بتواند شبیه یک داستان بسیار بسیار کوتاه در نظر گرفت، قصه‌ای که مجلال پرداخت زیادی بهش داده نمی‌شود و باید هرچه زودتر در صفحاتی محدود به پایان برسد. مشکل عمده‌ی دیگر این فیلم کلی‌گویی آن است. ژان دو باری سعی دارد که همه‌ی ابعاد زندگی ژان در ورسای را مورد بررسی قرار دهد که در این مسیر با شکست مواجه می‌شود. درواقع این روایت روی موضوع خاصی که مربوط به ژان باشد تمرکز ندارد و هرچه را که در زندگی او وجود داشته از نظر رد می‌کند. شخصیت ژان خیلی پیچیده‌تر از آن چیزی است که در فیلم نمایش داده می‌شود. او به‌عنوان معشوقه‌ی لوئی پانزدهم نفوذ بسیار زیادی در دربار و مناسبات حکومتی پیدا می‌کند تا جائی که خیلی‌ها با توجه به دستورات او عزل و نصب می‌شدند. در فیلم اما چنین شخصیتی از او نشان داده نشده و فیلمساز تنها به اشاره‌هایی از این ویژگی بسنده می‌کند.

کارگردان در این فیلم به تاریخ وفادار نیست و سعی در تغییر آن را دارد. ژان به گواه تاریخ انقلاب فرانسه زنی جاه‌طلب بوده است. زنی که به دنبال ثروت فراوان و تاثیرات‌اش در دربار بدست انقلابیون فرانسه اعدام می‌شود. اما تصویری که فیلمساز از او به ما نشان می‌دهد، تصویری بسیار دوست‌داشتنی است. سرگذشت زنی که اطرافیانش او را نمی‌پذیرند و هنگام مرگ معشوق‌اش نیز، طرد شده و به صومعه‌ای تبعید می‌شود. درواقع این فیلم برداشت شخصی خود کارگردان از معشوق لوئی پانزدهم است و در جزئیات مهم به منبع اصلی خود وفادار نیست. برداشت‌های فیلمساز از داستان زندگی ژان دو باری، به‌سمت روایتی فمنیستی می‌رود اما کاملا بر اصول فمنیست‌های مدرن منطبق نمی‌شود. ژان مثل مردان لباس می‌پوشد، حاضر نیست خود را بزک کند، سرکش است، مانند دیگر معشوقه‌های شاه رفتار نمی‌کند و طبق میل خود پیش می‌رود اما با معشوقه‌های دیگر شاه نیز مشکلی ندارد.

همانطور که در ابتدای این مطلب نیز اشاره شد، جانی دپ موضوع اصلی این فیلم است. او به‌عنوان لوئی پانزدهم بازی متوسطی را به مخاطبی که مدت‌ها منتظر بازگشت‌اش به سینما بوده ارائه می‌دهد. جانی دپ گویا خسته است و او هم همانند قصه، سعی در رسیدن به پایان‌بندی را دارد. دپ همان همیشگی خودش بدون یک ذره تغییر است، همان اداها و همان نوع صحبت‌ها. گویی او هیچ تلاشی برای به ثمر نشستن این نقش انجام نداده و کار آن جائی بیخ پیدا می‌کند که کارگردان نیز هیچ تلاشی برای لوئی پانزدهم انجام نداده است. فیلم ژان دو باری، اثری متوسط در میان آثار اقتباسی و تاریخی است که برای جانی دپ نیز فیلمی فاخر به‌حساب نخواهد آمد. 

---