هر‌ آنچه که باید درباره مانگا بدانید؛ از تاریخچه تا آمار فروش

بعید به نظر می‌رسد که تاکنون کلمه «مانگا» را به گوش نشنیده باشید. کمیک‌های مصوری که به شکل خاص به کشور ژاپن اختصاص دارند و از ذهن خلاق طراحان این کشور نشات گرفته‌اند. مانگا نه تنها یکی از فرهنگ‌های عامه محبوب ژاپنی شناخته می‌شود، بلکه همچنین می‌توان آن را امروزه یک پدیده جهانی درنظر گرفت. مانگا مسیری طولانی را از هنر سنتی ژاپن به صنعتی چندمیلیارد دلاری طی کرده است که در خود تاریخچه‌ای غنی طراحانی پویا و ناشرانی اثرگذار را جای داده است. در این مقاله قصد داریم نگاهی کوتاه به تاریخچه مانگا بیاندازیم و آمار و ارقام مربوط به پرفروش‌ترین آثار آن را دنبال کنیم.

امروزه مانگا به یک فرهنگ عامه بین مردم تبدیل شده است که بسیاری درباره آن صحبت می‌کنند. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید اولین نقاشی که بتوان آن را مانگا نامید، به قرن دوازدهم باز می‌گردد. درواقع مجموعه‌ای از چهار طومار نقاشی به نام Chōjū-jinbutsu-giga به معبد کوزان-جی شهر کیوتو تعلق دارد که هرچند خالق آن نامشخص است، اما همانند مانگاهای امروزی شما می‌توانید روایت داستانی آن را از سمت راست به چپ دنبال کنید.

خود کلمه Manga (漫画) از دو کاراکتر ژاپنی (man) «漫» به معنای عجیب‌وغریب یا جریان آزاد و (ga) «画» به معنای تصاویر یا نقاشی‌ها گرفته شده است. درواقع این کلمه به طرح‌های خودبه‌خودی و غیرخطی اطلاق می‌شود که توسط طراحی به تصویر کشیده شده است. البته که کاربرد امروزی مانگا بیشتر از همه در قرن نوزدهم میلادی مورد توجه گرفت؛ زمانی‌که طراح‌هایی همانند کاتسوشیکا هوکوسای (Katsushika Hokusai) از این عبارت برای مجموعه‌ای از کتاب‌های مصور استفاده کردند. با این حال، مانگایی که امروزه می‌شناسیم، عمدتا توسط هنرمندان و نویسندگان پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفته است. آثاری که طومارهای تصویری سنتی و چاپ‌های اوکی‌یو-ئه ukiyo-e را در طول زمان تکامل داده‌اند. اوکی‌یو-ئه سبکی از چاپ سنتی روی چوب و کاغذ ژاپنی است که در دوران اِدو (بین قرن هفدهم تا نوزدهم میلادی) در کشور ژاپن به شکوفایی رسید. چاپ‌های اوکی‌یو-ئه به زندگی روزمره می‌پرداختند و در آن می‌توان موضوع‌هایی همانند ادبیات کلاسیک، شعر و مذهب، طبیعت و زندگی درباری را پیدا کرد.

اوایل قرن بیستم، مانگا از انیمیشن‌ها و نقاشی‌های سریالی روزنامه‌ها و مجلات غربی تاثیر زیادی به خود گرفت. یکی از پیشگام‌ترین طراح‌های این حوزه، اوسامو تزوکا (Osamu Tezuka) بود که با عنوان «خدای مانگا یا God of Manga» هم در بین طرفداران شناخته می‌شود. او طراحی‌های هنری رایج در دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی را با معرفی داستان‌سرایی سینمایی و شخصیت‌پردازی‌های پیچیده دچار انقلاب بزرگی کرد. در ادامه آثار تزوکا زمینه را برای تبدیل شدن مانگا به رسانه‌ای برای همه ژانرها و همه اقشار فراهم آورد. از مهم‌ترین آثار او می‌توان به مانگاهای کودکان همانند Princess Knight ،Astro Boy و Kimba the White Lion (که در گذشته ممکن است اقتباس انیمه «کیمبا شیر سفید» را دیده باشید) اشاره کرد.

یکی دیگر از دلایل افزایش محبوبیت مانگا بین مردم، شکل‌گیری دسته‌بندی شونن و رشد آن بود. شونن به مجموعه‌ای از آثار مانگا گفته می‌شود که مردان و پسران جوان را مخاطب قرار می‌دهد. مواردی همچون کمدی، جنایی، عاشقانه و ورزشی از جمله ژانرهایی هستند که به شکل گسترده در این دسته از مانگاها بدان پرداخته می‌شود. یکی از اولین مجله‌های مانگای شونن، Manga Shōnen نام داشت که در سال ۱۹۴۷ منتشر شد. در این مجله آثار افرادی همچون تزوکا، لیجی ماتسوموتو (Leiji Matsumoto) و شوتارو ایشینوموری (Shotaro Ishinomori) منتشر می‌شد.

درکنار مجله‌های مختلفی که مانگاهای شونن را چاپ می‌کردند، شاید معروف‌ترین آن‌ها Weekly Shōnen Jump باشد که اولین نسخه آن در سال ۱۹۶۸ در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. مجله‌ای که به عنوان پرفروش‌ترین مجله مانگا در جهان (با فروش ماهانه بیش از یک میلیون جلد) شناخته می‌شود و تا امروز هم موفق شده است تا این عنوان را برای خود حفظ کند. از معروف‌ترین مانگاهای شونن می‌توان با آثاری همچون دراگون بال، ناروتو، وان پیس، حمله به تایتان‌ها و دفترچه مرگ اشاره کرد. در کنار مانگاهای شونن، سبک‌های دیگری از مانگا وجود دارد که هرکدام مخاطبان خاصی را هدف قرار می‌دهد. مانگاهای Shojo آثاری برای دختران هستند که در آن‌ها داستان‌های عاشقانه، زندگی روزمره مدرسه و فانتزی را می‌توانید دنبال کنید. از دیگر سبک‌های مانگا می‌توان به Seinen و Kyooiku اشاره کرد.

جالب است بدانید که تا سال‌های سال مانگاهای ژاپنی بیشتر در خود این کشور شناخته شده بودند و افرادی کمی در سرتاسر جهان فرصت مطالعه آن را پیدا می‌کردند. با رشد و پیشرفت اینترنت از دهه ۹۰ میلادی، بیش از پیش آوازه این صنعت به گوش مردم جهان نیز رسید. با گذشت زمان و با ثبت قراردادهای حق امتیاز بین‌المللی و همچنین ترجمه‌ مانگا از زبان ژاپنی به دیگر زبان‌ها (که معمولا توسط مردم عادی انجام می‌شد)، شاهد رشد بی‌سابقه آن در سرتاسر جهان بودیم که تا امروز هم ادامه دارد.

بدون شک اگر از علاقه‌مندان مانگاهای ژاپنی باشید، حتما کلمه مانگاکا را به گوش خود شنیده‌اید. طراح مانگا که با اصطلاح مانگاکا نیز شناخته می‌شود، به هنرمندی گفته می‌شود که مسئولیت خلق داستان و طراحی‌های یک اثر مانگا را به عهده دارد. از ایده‌ و شخصیت‌پردازی داستان گرفته تا تمامی نقاشی‌های پنل‌های مانگا همگی توسط خود شخص مانگاکا انجام می‌شود. اکثر این افراد در دانشکده هنر یا مانگا تحصیل و ابتدا به‌عنوان دستیار کار خود را آغاز کرده‌اند.

جالب است بدانید که هرساله رویدادها و مسابقات متعددی با حمایت ادیتورها و ناشران مانگا در کشور ژاپن برگزار می‌شود که طراحان مانگا می‌توانند در آن حضور پیدا کنند. این مسابقات فرصت‌های مناسبی هستند تا آثار افراد مخصوصا تازه‌کار دیده شود تا آن‌ها بتوانند برای طرح‌های خود یک ناشر یا حامی مالی پیدا کنند. در بسیاری از موارد یک مانگاکا یک اثر تک جلدی (وان شات) از مانگای خود را برای یک مجله ارسال می‌کند و در صورت دریافت تاییدیه از آن ناشر، به صورت هفتگی یا ماهانه، اثر خود را در اختیار آن ناشر قرار می‌دهد.

نکته جالب توجه دیگر این است که بسیاری از مانگاکاهای حرفه‌ای در کنار یک ادیتور کار خود را انجام می‌دهند. ادیتورها در طرح کلی و هنری مانگا اظهارنظر می‌کنند و مطمئن می‌شوند که مانگاکا بتواند تا تاریخ از پیش تعیین شده، چپتر جدید را به ناشر برساند. از سویی دیگر درکنار ادیتور، طراحان مانگا معمولا دستیارانی در کنار خود دارند که به آن‌ها کمک می‌کنند تا در مدت زمان مشخص اثری با کیفیتی مناسب و مخصوصا یکنواخت در اختیار مخاطب قرار گیرد.

دستیاران طراحان مانگا معمولا وظیفه سایه‌زنی، جوهرزنی و ویراست گفتارها در مانگاها را به‌عهده دارند. همان‌طور که گفته شد، بسیاری از مانگاکاها کار خود را ابتدا در قالب یک دستیار آغاز کرده‌اند. برای مثال ایچیرو اودا خالق مجموعه وان پیس ابتدا کار خود را به‌عنوان دستیار نوبوهیرو واتسوکی (Nobuhiro Watsuki) خالق مجموعه رورونی کنشین (Rurouni Kenshin) آغاز کرده است.

مانگاکاها در طول زندگی حرفه‌ای خود همواره با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند که بعضا می‌تواند سلامتی آن‌ها را نیز به خطر بیاندازد. انتشار بسیاری از چپترهای مانگا معمولا سال‌های سال طول می‌کشد و آماده‌سازی هفتگی یا ماهانه آن‌ها برای بسیاری از مانگاکاها چالش‌های متعددی را به همراه دارد. افراد بسیاری شانس خود را برای تبدیل شدن به یک مانگاکای معروف امتحان می‌کنند که ممکن است تعداد بسیاری محدودی از آن‌ها در این مسیر موفق شوند. عدم جذب ناشر یا عدم فروش مناسب مانگا به راحتی می‌تواند وضعیت اقتصادی خالق یک اثر را به خطربیاندازد. از سویی دیگر طراحی مداوم و فشرده مانگا در طی سالیان می‌تواند باعث ایجاد مشکلات سلامتی متعددی در خالق اثر شود. به‌نحوی‌که گزارش‌های متعددی از مانگاکاهای معروف وجود دارد که در طول سالیان از لحاظ سلامتی دچار مشکلات متعدد جسمانی شده‌اند و همواره در طی گذراندن دوره درمانی بوده‌اند.

همان‌طور که گفته شد اوج شکوفایی صنعت مانگا در کشور ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم بود. به‌صورتی‌که از دهه ۵۰ میلادی، مانگا بخش عظیمی از صنعت این کشور را به خود اختصاص داد. با گذشت زمان و مخصوصا از دهه ۸۰ میلادی، رشد چشم‌گیری در صنعت مانگا در حال شکل‌گیری بود. بنابر آمارهای منتشر شده تا سال ۱۹۹۵، مانگا در کشور ژاپن به صنعتی معادل ۵۸۶.۴ میلیارد ین (نزدیک به ۶ الی ۷ میلیارد دلار) تخمین خورد و پیرو آن شاهد فروش سالانه نزدیک به ۱.۹ میلیارد جلد مانگا و مجله‌های مرتبط با آن بودیم. از اواخر دهه ۲۰۱۰ میلادی، فروش مانگا به‌شکل گسترده‌ای نسبت به کمیک‌بوک‌های امریکایی پیشی گرفت. به‌نحوی‌که با گذشت زمان و تا سال ۲۰۲۲ میلادی بازار مانگا عدد ۶۷۵.۹ میلیارد ینی را به خود دید.

البته که فروش مانگا تنها به کشور ژاپن ختم نمی‌شود و در سال‌های اخیر شاهد رشد نرخ بازار این صنعت در جهان نیز بوده‌ایم. در سال ۲۰۲۰ بازار مانگای امریکای شمالی نزدیک به ۲۵۰ میلیون دلار تخمین خورد و از آن جالب‌تر این‌که بر اساس گزارش‌های موسسه NPD BookScan، در سال ۲۰۲۱ مانگا نزدیک به ۷۶ درصد فروش کلی کتاب‌ها و مجله‌های تصویری کشور امریکا را به خود اختصاص داده بود.

رشد بی‌سابقه نرم‌افزارهای کتاب‌خوان دیجیتال، خورده کتاب‌فروشی‌هایی همانند Barnes & Noble، فروشگاه‌های آنلاینی همانند آمازون و همچنین استریم انیمه‌ها از جمله دلایل گسترش و بالا رفتن محبوبیت مانگا بین غربی‌ها بوده است. با رشد فروش نسخه‌های دیجیتالی و فروش حق امتیاز، بازار جهانی مانگا به صنعتی چندین میلیارد دلاری تبدیل شده است.

خب پس از آن‌که کمی در مورد مانگا و پیشینه آن صحبت کردیم، حال اجازه دهید نگاهی بیاندازیم به پرفروش‌ترین مانگاهایی که تاکنون منتشر شده‌اند. اما قبل از بررسی آمار فروش مانگا قصد داریم تا توضیحی درمورد نحوه چاپ و انتشار آن‌ها در مجلات ارائه دهیم. همان‌طور که می‌دانید در کنار مانگا، کمیک‌های مختلفی در سراسر جهان وجود دارند که از آن ایده‌ گرفته‌اند. برای مثال به کتاب‌های بصری منتشر شده در کشور چین مانها (manhua) می‌گویند. مانها معمولا ژانرهای مختلفی از جمله عاشقانه، فانتزی، تاریخی و ترسناک را شامل می‌شوند و عموما در آن‌ها فرهنگ آسیایی را می‌توانید مشاهده کنید. احتمالا این را هم می‌دانید که اگر این رمان‌ها یا کتاب‌های تصویری مربوط به کشور کره جنوبی باشند، به آن‌ها مانهوا (manhwa) گفته می‌شود. مانهوا از جهات مختلفی با مانگا و مانهوا تفاوت دارد. در مانهوا معمولا بدن افراد با مقیاس واقعی طراحی می‌شود و طراح، پس‌زمینه‌ای شلوغ و پرجزئیات را در اختیار مخاطب خود قرار می‌دهد. جالب است بدانید که اغلب نسخه‌های دیجیتال مانهوا به‌صورت رنگی در اختیار کاربران قرار می‌گیرند.

البته که این آثار در سبک طراحی و هنری تفاوت‌هایی با مانگاهای ژاپنی هم دارند. خب پس حالا که تفاوت بین مانگا و دیگر آثار مشابه مشخص شد، اجازه دهید باری دیگر به موضوع اصلی خودمان یعنی پرفروش‌ترین آثار مانگا بازگردیم. داستان‌های مانگا به دلیل محدودیت زمانی و پایین نگه داشتن هزینه چاپ، معمولا به صورت سیاه و سفید و در بازه زمانی هفتگی یا ماهانه چاپ و منتشر می‌شوند. البته که چپترهای ماهانه یا هفتگی براساس تشخیص طراح، هر چند وقت‌ یک‌بار در قالب یک tankōbon به‌صورت تجمیعی منتشر می‌شوند و در اختیار مردم قرار می‌گیرند. تانکوبون‌ها معمولا در اندازه یک کتاب چاپ می‌‌شوند و اغلب از کاغذ باکیفیتی برخوردار هستند. درواقع آمار فروشی که از مانگاها منتشر می‌شود معمولا مربوط به تعداد جلد tankōbon فروخته شده از آن نسخه است.

براساس آماری که بزرگ‌ترین ناشر مانگا در کشور ژاپن یعنی Shueisha (مالک مجله Weekly Shōnen Jump) در سال ۲۰۲۲ منتشر کرد، مجموعه وان پیس با فروش ۵۱۶.۶ میلیون جلد (نزدیک به ۴۱۷ میلیون در کشور ژاپن و ۱۰۰ میلیون جلد در سرتاسر جهان)، پرفروش‌ترین مانگای تاریخ لقب گرفته است. ما در گذشته در مقاله‌ای به تفصیل مانگا و انیمه‌ وان پیس را معرفی کرده‌ایم که مطالعه آن خالی از لطف نیست. ایچیرو اودا در سال ۱۹۹۷ اولین چپتر از این مانگای فوق‌العاده را به تصویر کشید و از آن زمان تاکنون،‌ علاقه‌مندان بسیاری با لوفی و دوستانش همراه شده‌اند تا سرنوشت این دزد دریایی را از نزدیک دنبال کنند.

رتبه بعدی به یک مانگای مخصوص کودکان با نام Doraemon اختصاص دارد که بین سال‌های ۱۹۶۹ الی ۱۹۹۶ منتشر شد و نزدیک به ۳۰۰ میلیون نسخه فروش را تجربه کرد. با تعداد فروشی مشابه، مانگایی به‌نام Golgo 13 در رتبه بعدی قرار می‌گیرد که انتشار آن از سال ۱۹۶۸ تاکنون ادامه داشته است. در رتبه چهارم پرفروش‌ترین مانگاهای جهان هم اثری به‌نام Case Closed (یا Detective Conan) با تعداد ۲۷۰ میلیون نسخه فروش قرار می‌گیرد. بالاخره به رتبه‌های پنجم و ششم این فهرست می‌رسیم که در آن مجموعه‌های محبوب دراگون بال و ناروتو به ترتیب با ۲۶۰ و ۲۵۰ نسخه فروش قرار می‌گیرند.

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، یک طراح مانگا برای آن‌که بتواند اثر خود را به مردم معرفی کند بایستی بتواند نظر یک ناشر یا یک مجله معروف این صنعت را به خود جلب کند. البته در سال‌های اخیر با رشد اینترنت و نسخه‌های دیجیتالی مانگا، بسیاری از مانگاکاها به امید جلب مخاطب و درنتیجه جلب نظر ناشران به این رویکرد روی آورده‌اند که خود به تنهایی وظیفه نشر آثارشان را به‌عهده بگیرند. اما باز هم با این حال، نمی‌توان از نقش پررنگ ناشران بزرگ مانگا در دیده شدن یک اثر در وسعت گسترده چشم‌پوشی کرد.

در بسیاری از مجله‌های مانگا شما می‌توانید در هر جلد چندین مجموعه را به‌صورت همزمان مطالعه کنید که معمولا هرکدام تعداد ۲۰ الی ۴۰ صفحه را به خود اختصاص داده‌اند. از محبوب‌ترین سبک‌های مانگا در کشور ژاپن، سبک شونن را می‌توان نام برد که مجله‌های ناشر این آثار همیشه پرفروش‌ترین بین بقیه بوده‌اند. از محبوب‌ترین مجله‌های شونن کشور ژاپن می‌توان به Weekly Shōnen Jump ،Weekly Shōnen Magazine و Weekly Shōnen Sunday اشاره کرد که هرکدام تاکنون میزبان انتشار محبوب‌ترین و معروف‌ترین مانگاهای تاریخ بوده‌اند. در ادامه می‌توانید با برخی از معروف‌ترین ناشران مانگا در کشور ژاپن آشنا شوید.

• Shueisha: ناشر مجمله Weekly Shōnen Jump که بدون شک اثرگذارترین ناشر مانگا در جهان است. Shueisha در حال حاضر بزرگ‌ترین ناشر در کشور ژاپن قلمداد می‌شود و هجده مجله فعال در زمینه انتشار مانگا را در اختیار دارد.
• Kodansha: یکی دیگر از مجله‌هایی که فروش بالایی در زمینه مانگا داشته است، Kodansha نام دارد. مجله Weekly Shōnen Magazine که دومین مجله پرفروش مانگا در ژاپن است، به این ناشر اختصاص دارد.
• Shogakukan: شوگاکوکان یکی دیگر از ناشران بزرگ کشور ژاپن است که فعالیت گسترده‌ای در کشور ژاپن و همچنین در سطح بین‌المللی در اختیار دارد. از جمله مجله‌های پرفروش این ناشر می‌توان به Weekly Shōnen Sunday و CoroCoro Comic اشاره کرد.
• Kadokawa: کادوکاوا نه‌تنها که در زمینه نشر و چاپ مانگا فعالیت می‌کند، بلکه تهیه‌کنندگی انیمه و رمان‌های کوچک را نیز در دست دارد که آن را به اکوسیستمی چندرسانه‌ای تبدیل کرده است.

در حال حاضر در کنار دیگر صنایع مختلف که ژاپن در آن‌ها در دنیا یکه‌تازی می‌کند، صنعت مانگا و انیمه آن قرار می‌گیرد. صنعتی که در دهه‌های اخیر با رشد سرسام‌آوری روبه‌رو شده است و به لطف محبوبیت جهانی، فروش فوق‌العاده‌ای را برای ناشران آن به همراه داشته است. همین موضوع باعث شده است که هر روزه شاهد انتشار اثری جدید از طراحانی باشیم که امیدوار هستند تا بتوانند جایی برای خود در این رسانه جهانی داشته باشند. با تمامی این اوصاف امیدواریم از مطالعه این مقاله لذت برده باشید و طبیعتا خوشحال می‌شویم که نظرات خود را راجع مانگا و آثار مربوط به آن با ما در میان بگذارید.