نگاهی به جنسیس نومد، کنسول دستی ناکام سگا

اوایل سال ۲۰۱۷ بود که کمپانی نینتندو جدیدترین محصول خود را به بازار عرضه کرد. کنسول سوییچ که به جای استفاده از عبارت کنسول خانگی یا کنسول دستی، از آن با عنوان یک وسیله ترکیبی و هیبرید یاد می‌شود و توانسته است پس از گذشت یک سال و نیم از عرضه خود، به لطف ویژگی‌های جالب و آثار با کیفیتی که برای آن منتشر شده است، به فروش ۲۰ میلیونی برسد. کنسولی که مهم‌ترین قابلیت آن عبارت است از امکان تجربه بازی‌ها به دو شکل مختلف، هم روی خود کنسول و نمایشگر آن و هم روی تلویزیون. ولی آیا این اولین کنسولی است که چنین ویژگی‌ای دارد؟

می‌خواهیم به عقب برگردیم، ولی منظورمان کنسول PSP Go نیست؛ محصولی که پنج سال بعد از عرضه اولین کنسول دستی سونی یعنی PSP به بازار آمد و وسیله جانبی‌ای به نام PSP Cradle داشت که کاربر می‌توانست کنسول خود را در آن قرار دهد و در حالی که PSP شارژ می‌شود، آن را به تلویزیون وصل کند. البته این قابلیت در مدل‌های قبلی PSP هم وجود داشت، ولی PSP Go می‌توانست به کمک بلوتوث به کنترلر پلی استیشن 3 متصل شود و بازیکن از این طریق به شکلی متفاوت بازی را دنبال کند. چیزی که این روزها در سوییچ هم شاهد آن هستیم، البته با پیشرفت‌ها و تفاوت‌هایی در جزییات آن.

ولی حتی PSP Go هم اولین کنسول با چنین قابلیتی نبود و باید باز هم به عقب‌تر برگردیم و به ۲۳ سال قبل یعنی سال ۱۹۹۵ برسیم. دورانی که چند سال از عرضه محصول محبوب و دوست‌داشتنی سگا یعنی جنسیس (مگا درایو) می‌گذشت و این کمپانی تصمیم گرفت به سراغ ساخت دومین کنسول دستی خود برود. پیش از آن سگا با طراحی گیم گیر (Game Gear) شانس خود را برای رقابت با حریف قدرتمندش نینتندو امتحان کرده بود که البته این کنسول با فروش ۱۰ میلیونی خود در مقابل گیم بوی (Game Boy) شکست سختی خورد (کنسولی که در نهایت حدود ۱۱۹ میلیون واحد فروش داشت). ولی سگا تصمیم گرفت به جای واگذار کردن بازار کنسول‌های دستی به رقیب قدیمی‌اش، یک بار دیگر شانس خود را امتحان کند و البته این بار به سراغ محصول متفاوتی برود. کنسول جدید سگا با الهام از یکی دیگر از ساخته‌های این کمپانی طراحی شد که پیش از آن تنها در ژاپن عرضه شده بود. وسیله‌ای تحت عنوان مگا جت (Mega Jet) که در خطوط هوایی ژاپن کنار هر صندلی قرار می‌گرفت و مسافران می‌توانستند کارتریج‌های سگا جنسیس خود را به هواپیما ببرند و در طول سفر به وسیله مگا جت و نمایشگر کوچکی که نه روی خود مگا جت بلکه مقابل صندلی تعبیه شده بود، به بازی بپردازند. این کنسول هرگز پای خود را بیرون از ژاپن نگذاشت و هر چند بعدها عرضه محدودی هم خارج از خطوط هوایی این کشور داشت و برای استفاده در ماشین‌ها هم تولید شد، ولی هیچ‌وقت به وسیله محبوبی تبدیل نشد.

مسئولین سگا که به نظر می‌رسید از ایده طراحان خود در زمینه ساخت مگا جت رضایت داشتند، تصمیم گرفتند این وسیله را کامل‌تر کنند و به عنوان یک کنسول دستی به بازار عرضه کنند؛ البته کنسولی که قابلیت وصل شدن به تلویزیون را هم داشته باشد. این‌گونه بود که Sega Genesis Nomad متولد شد (Nomad به معنای کوچ‌نشین). مهندسین سگا سرگرم کار روی پروژه‌ای شدند که در آن زمان با اسم رمز Venus (سیاره زهره یا ناهید) شناخته می‌شد؛ موضوعی که بعدها برای نام‌گذاری کنسول دیگری از سگا هم به کار رفت، یعنی Saturn (سیاره زحل یا کیوان).

یکی از اولین ایده‌ها در مورد نومد به صفحه نمایش آن مربوط می‌شد که در ابتدا قرار بود به شکل لمسی طراحی شود. موضوعی که در نهایت به خاطر بالا رفتن هزینه‌های تولید و قیمت آن که به ۲۸۹ دلار می‌رسید، کنار گذاشته شد و دو سال بعد از عرضه نومد، این کنسول Game.com محصول شرکت تایگر (Tiger Electronics) بود که توانست عنوان اولین کنسول دستی به مفهوم واقعی با صفحه تاچ اسکرین را به خود اختصاص دهد. البته اگر Etch A Sketch 2000 را در نظر نگیریم که در سال ۱۹۸۸ عرضه شده بود و هر چند صفحه لمسی داشت، ولی در حقیقت نه یک کنسول بازی که وسیله‌ای سرگرم‌کننده برای نقاشی و طراحی بود که بازی‌های ساده‌ای هم به تعداد کمتر از انگشتان یک دست برای آن ساخته شده بود.

مهم‌ترین بخش هر کنسول، بازی‌هایی است که برای آن طراحی می‌شوند و سگا تصمیم گرفت در این مورد به سراغ کار متفاوتی برود. این بار به جای ساخت کنسولی با بازی‌های مخصوص، طراحان سگا به سراغ تولید وسیله‌ای رفتند که بازی‌های کنسول خانگی محبوب این کمپانی را اجرا کند. چنین موضوعی از یک طرف می‌توانست نقطه ضعف بزرگی برای جنسیس نومد محسوب شود، ولی از طرف دیگر باعث می‌شد کلکسیون عظیمی از انواع و اقسام بازی‌های با کیفیت و زیبا از همان روز اول در اختیار دارندگان این کنسول قرار گیرد؛ مجموعه‌ای شامل صدها بازی متنوع که آثاری مثل سری سونیک (Sonic the Hedgehog) و شورش در شهر (Streets of Rage) تا مورتال کامبت (Mortal Kombat) و کامیکس زون (Comix Zone) را در برمی‌گرفت و هر سلیقه‌ای را پوشش می‌داد. در ابتدا هم قرار شد کنسول تنها در آمریکای شمالی عرضه شود؛ هم به دلیل محبوبیت بسیار زیاد جنسیس در آنجا و هم بازار متفاوت و پیچیده کنسول‌های دستی در ژاپن که رقابت را برای نومد در این کشور سخت‌تر می‌کرد.

در نهایت جنسیس نومد در اکتبر ۱۹۹۵ با قیمت ۱۷۹ دلار عرضه شد و هر چند در زمان خود محصولی متفاوت و جذاب به نظر می‌رسید، ولی با شکست مواجه شد. موضوعی که سگا از اوایل دهه ۹۰ به شکل‌های مختلف آن را تجربه کرده بود. ابتدا با قطعه اضافه‌شونده Sega CD برای جنسیس که به دلیل کمبود بازی‌های مناسب فروش خوبی نداشت و بعد از آن هم 32X که به عنوان یک قطعه اضافه‌شونده دیگر برای آن کنسول باز هم شکست خورد. کنسول ساترن هم که کمی قبل از نومد به بازار آمده بود، شانسی در مقابل پلی استیشن نداشت و در نهایت دریم‌کست (Dreamcast) که با وجود آثار زیبا و با ارزشی که داشت، با کمتر از ۱۰ میلیون فروش به آخرین کنسول سگا تبدیل شد. در اینجا بد نیست نومد را به شکل عمیق‌تری بررسی کنیم و شاید بخشی از دلایل شکست آن هم از همین طریق مشخص شود.

اول از همه بهتر است به تاریخ عرضه نومد نگاهی داشته باشیم، سال ۱۹۹۵ یعنی زمانی که نسل پنجم کنسول‌های خانگی آغاز شده بود و گیمرها با اولین نسل واقعی از کنسول‌های سه بعدی روبرو شدند و دنیای جدیدی از بازی‌های ویدیویی را مشاهده کردند. از ساترن و پلی استیشن که هر دو در سال ۱۹۹۴ در ژاپن و یک سال بعد در سایر نقاط دنیا عرضه شدند تا نینتندو 64 که سال ۱۹۹۶ از راه رسید. طبیعی است که هر گیمری با تماشای زرق و برق این کنسول‌ها و بازی‌های عظیم آن‌ها به سختی بتواند به فکر تهیه محصولی مثل نومد بیافتد. ولی در اینجا پای کنسول دستی دیگری هم به وسط می‌آید که چیزی نبود به جز گیم بوی. یکی از موفق‌ترین کنسول‌های تاریخ که با بازی‌های متنوع و قیمت مناسب فروش خیره‌کننده‌ای داشت و بعدها برادر کوچک‌تر آن به نام گیم بوی کالر (Game Boy Color) هم از راه رسید. شکست دادن گیم گیر به تنهایی برای گیم بوی کافی نبود و این کنسول عزم خود را جزم کرده بود که کنسول دستی جدید سگا را هم از میان بردارد.

همان‌طور که اشاره کردیم، نومد در ابتدای کار خود تعداد بی‌شماری بازی داشت که از ۵۰۰ عدد هم فراتر می‌رفتند، ولی همه این بازی‌ها پیش از این برای جنسیس منتشر شده بودند، یعنی کنسولی متعلق به اواخر دهه ۸۰ میلادی. چنین آرشیوی از بازی‌ها شاید برای کسی که تا آن روز آن‌ها را تجربه نکرده بود بسیار لذت‌بخش بود یا افرادی که طرفدار سینه‌چاک سگا بودند را برای چندمین بار سرگرم می‌کرد، ولی مخاطب جدیدی که از یک طرف تصاویر حیرت‌انگیز کنسول‌های خانگی جدید (نسبت به تکنولوژی آن روزگار) را می‌دید و از طرف دیگر هم انتشار پیاپی بازی‌های جذاب برای گیم بوی را تماشا می‌کرد، به سختی می‌توانست به سراغ نومد برود. قیمت نومد هم در مقایسه با کنسول نینتندو بالاتر بود و هر چند مدتی بعد از عرضه پایین‌تر آمد و در مدت کوتاهی با ۱۰۰ دلار کاهش قیمت مواجه شد، ولی باز هم نتوانست موفقیتی کسب کند.

طراحی ظاهری جنسیس نومد جذاب و زیبا بود و حس و حال یک وسیله قدرتمند و با کیفیت را به مخاطب می‌داد. در مورد دکمه‌های کنسول هم از نسل دوم کنترلرهای جنسیس الهام گرفته شده بود و در کنار D-Pad و دکمه‌های جانبی، شش دکمه برای انجام کارهای مختلف وجود داشت که باعث می‌شد کاربر در اجرای هیچ بازی‌ای به مشکل برخورد نکند. ولی این مدل طراحی با وجود نکات مثبت خود، ویژگی‌های منفی بزرگی هم داشت که مهم‌ترین مورد به وزن بالای نومد مربوط می‌شد. یکی از موضوعاتی که باید در طراحی هر وسیله قابل حمل به آن دقت شود، وزن وسیله است و از آنجایی که کاربر مجبور است آن را با خود به نقاط مختلف حمل کند و موقع بازی کردن هم در دست بگیرد، طراحان دقت زیادی به این قضیه می‌کنند. ولی نومد وزن بالایی در مقایسه با کنسولی مثل گیم بوی داشت که همین قضیه باعث می‌شد گیمر بعد از کمی بازی کردن خسته شود و کنسول را برای مدتی کنار بگذارد. بخشی از این ماجرا هم به باتری‌هایی برمی‌گشت که برای روشن شدن کنسول نیاز بود؛ شش عدد باتری قلمی که در کنار صرف هزینه برای هر بار جایگزینی آن‌ها، وزن زیادی به نسبت قابل حمل بودن کنسول داشتند و قفط هم برای دو الی سه ساعت اجازه بازی به مخاطب می‌دادند. البته خود سگا که می‌دانست موضوع شارژ کنسول مشکل‌ساز می‌شود، برای آن باتری جداگانه قابل شارژی طراحی کرده بود که گیمر می‌توانست بعد از تهیه آن با خیال راحت‌تری به بازی بپردازد. ولی ماجرای وزن کنسول به اینجا هم ختم نمی‌شد و چون نومد از کارتریج‌های استاندارد جنسیس استفاده می‌کرد و این کارتریج‌ها در قسمت بالایی کنسول وارد می‌شدند، وزن آن‌ها هم به سایر بخش‌ها اضافه می‌شد.

جنسیس نومد دارای صفحه نمایش LCD به ابعاد ۳.۲۵ اینچ بود که در زمان خود صفحه مناسب و جالبی محسوب می‌شد، مخصوصاً در مقایسه با سایر کنسول‌های دستی آن دوران. اگر امروز با وجود تکنولوژی‌های سال‌های اخیر در زمینه صفحه نمایش به نومد نگاه کنیم، مطمئناً اشکالات فراوانی در آن خواهیم یافت، از نور کم صفحه و دشوار بودن تماشای آن زیر نور آفتاب تا ابعاد آن. ولی همین LCD کوچک در سال ۱۹۹۵ جزو بهترین ویژگی‌های نومد به حساب می‌آمد. هر چند بعضی ایرادات آن در همان زمان هم به چشم می‌آمدند، مثل حالت سایه‌مانندی که در بازی‌های سریع ایجاد می‌شد یا کیفیت پایین تصویر (Image Quality) که در بعضی آثار بیش از پیش به چشم می‌آمد. کنسول دارای یک درگاه ورودی جک ۳.۵ میلی‌متری برای پشتیبانی از هدفون بود و گیمرها هم اکثراً از هدفون به جای اسپیکر خود کنسول استفاده می‌کردند، اسپیکری ضعیف که صدای بازی‌ها را نه با کیفیت اصلی که با حالتی بم و سنگین پخش می‌کرد.

از قابلیت‌های منحصربه‌فرد نومد، امکان بازی کردن دو نفره با آن بود. روی این کنسول پورتی تعبیه شده بود که اجازه وصل کردن یک کنترلر سگا جنسیس را می‌داد و بازیکن دوم می‌توانست از این طریق وارد بازی شود. البته حتی تصور اینکه دو نفر با یک کنسول دستی بازی کنند هم سخت و عجیب است و این مدل بازی کردن دشواری‌های خاص خود را داشت. در این حالت بازیکنی که کنسول را در دست داشت، کار به مراتب ساده‌تری داشت و صفحه نمایش جلوی چشمش بود، در حالی که بازیکن دوم مجبور بود از فاصله‌ای دورتر و زاویه‌ای نه‌چندان مناسب به بازی بپردازد. ولی نومد قابلیت دیگری هم داشت که در آن حالت می‌شد بازی‌های دو نفره را راحت‌تر تجربه کرد.

می‌رسیم به یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های نومد که سال‌ها بعد با PSP Go هم شاهد آن بودیم و این روزها هم کنسول سوییچ توانسته است آن را به اوج خود برساند و با بهترین کیفیت ممکن ارائه دهد. نومد قابلیت وصل شدن به تلویزیون را داشت که باعث می‌شد از یک کنسول دستی ساده فاصله بگیرد و مخاطب می‌توانست از آن علاوه بر وسیله‌ای قابل حمل به عنوان یک کنسول خانگی با توانایی پشتیبانی از صدها بازی هم استفاده کند. در این حالت بعد از اتصال کنسول به تلویزیون، انجام بازی‌های دو نفره هم با نومد ساده‌تر می‌شد و بازیکن دوم می‌توانست مثل یک کنسول خانگی به تجربه آن بپردازد. البته سگا در اقدامی نه‌چندان جالب از قرار دادن کابل مورد نظر در بسته‌بندی نومد خودداری کرده بود و خود مخاطب در صورت نیاز باید آن را تهیه می‌کرد. موضوع دیگر به نحوه بازی کردن با تلویزیون برمی‌گشت. نومد به شکلی طراحی شده بود که هر چند کنترلر دوم به آن متصل می‌شد و مخاطب می‌توانست بازی را روی تلویزیون دنبال کند، ولی بازیکن اول محدود به استفاده از خود نومد به عنوان کنترلر اصلی بود و این موضوع مشکلاتی ایجاد می‌کرد. از طرفی نومد با کابل به تلویزیون وصل می‌شد و از طرف دیگر برای اینکه بازیکن بتواند مدت‌ها به بازی بپردازد، آداپتور مخصوصی که جداگانه فروخته می‌شد را به آن وصل می‌کرد و همه این‌ها در کنار وزن بالای نومد باعث می‌شد بازی کردن با آن به عنوان یک کنسول خانگی تجربه‌ خیلی راحتی هم نباشد. شاید اگر سگا به سراغ راه‌های بهتری می‌رفت و مثلاً می‌شد بعد از اتصال کنسول به تلویزیون، از کنترلر اضافه به عنوان کنترلر اصلی استفاده کرد، این مشکلات هم کمرنگ می‌شدند.

همه این ایرادات کار را به جایی رساند که کنسول دستی متفاوت سگا با شکست سختی مواجه شد و خیلی زودتر از چیزی که پیش‌بینی می‌شد به کار خود پایان داد. کنسولی که از بعضی جهات نسبت به زمان خود جلوتر بود، ولی مشکلات زیادی هم داشت و لیست پلتفرم‌های شکست‌خورده سگا را کامل‌تر کرد.

با اینکه نومد کنسول شکسته‌خورده‌ای محسوب می‌شود و فروش آن در نهایت به سختی به مرز یک میلیون واحد رسید، ولی مثل خیلی کنسول‌های دیگر طرفداران متعصبی پیدا کرد که هرگز آن را رها نکردند. از جمله اعضای Wiggy Design که شرکت کوچکی است در زمینه بهبود کنسول‌های قدیمی و پنج سال قبل مدل بهینه‌سازی شده‌ای از نومد را با عنوان Genesis Nomad X عرضه کرد که هم باتری قدرتمندتری داشت و هم صفحه نمایش و اسپیکر با کیفیت بالاتری. بعد از آن هم افراد دیگری به سراغ این کنسول سگا رفتند و آخرین مورد به اوایل سال ۲۰۱۸ برمی‌گردد که فردی با نام BillyBob باتری مناسبی برای نومد طراحی کرد که بازی کردن با آن را ساده‌تر از قبل می‌کند.

حدود ۱۸ سال از روزی که سگا با ساخت کنسول‌ها خداحافظی کرد می‌گذرد. کمپانی‌ای که خاطرات زیادی از کنسول‌های آن داریم، ولی متأسفانه از نیمه دوم دهه ۹۰ به بعد با شکست‌های پشت سر هم مواجه شد و کنسول‌های این کمپانی با وجود ویژگی‌های جالبی که داشتند، به فروش مناسبی دست پیدا نکردند. در نهایت هم در سال ۲۰۰۱ بود که سگا اعلام کرد دیگر به سراغ ساخت کنسول‌های بازی نخواهد رفت و بازی‌های ویدیویی را برای پلتفرم‌های مختلف تولید می‌کند. در میان کنسول‌های مختلف سگا، جنسیس نومد هم جایگاه خاص خود را دارد و هر چند این کنسول ناکام ماند و حتی خیلی از گیمرهای نسبتاً حرفه‌ای هم نام آن را نشنیده‌اند، ولی نمی‌توان به تاریخچه این کمپانی نگاه کرد و نومد را در نظر نگرفت. شاید آرزوی محالی به نظر برسد، ولی امیدواریم روزی را شاهد باشیم که این کمپانی قدیمی ژاپنی یک بار دیگر با قدرت به سمت دنیای سخت‌افزار بیاید و کنسول جدیدی با همان عطر و طعم مخصوص خود عرضه کند.