نقد انیمیشن Apollo 10½: A Space Age Childhood | سفر به ماه با جک بلک
انیمیشن Apollo 10½: A Space Age Childhood (آپولو ده و نیم) یک یادآوری دیگر از این حقیقت است که ریچارد لینک‌لیتر به خوبی می‌داند چگونه باید جلوه‌ی واقعی زندگی را نمایش داد.
چه وقتی از خردسالی تا شروع جوانی را با فیلم Boyhood نشان میدهد و چه زمانی‌که در سه‌گانه‌ی Before نگاه واقعی و پراحساس خود به عاشقی را با ما به اشتراک می‌گذارد، ریچارد لینک‌لیتر قدرت عجیبی در نمایش حقیقت زندگی دارد. هیچ‌وقت زندگی را دست‌کم نگرفته است. اما خوش‌گذرانی به یاد ماندنی و دلچسب چندین و چند شخصیت طی یک شب در فیلم Dazed and Confused نشان میدهد که احترام این فیلم‌ساز مولف به زندگی، هرگز باعث نشد که آن را بیش از حد جدی بگیرد.
فیلم Apollo 10½: A Space Age Childhood قدم به قدم گره‌خورده به دستاوردهای سینمایی او در سال‌های گوناگون است. اصلا این انیمیشن بی‌ادعا و بسیار شیرین، از ابتدا تا انتها تعلق داشتن خود به او را فریاد می‌زند. اگر لینک‌لیتر فیلم Waking Life و فیلم A Scanner Darkly را نساخته بود، استفاده‌ی قدرتمندانه‌ی او از انیمیشن‌سازی خاص در آپولو ۱۰ و نیم را نمی‌دیدیم. اگر بارها در آثاری همچون فیلم School of Rock موفق به همکاری عالی با جک بلک نمی‌شد، شاید این بازیگر نمی‌توانست انقدر معرکه صدای خود را به هماهنگی کامل با فرم و محتوای اثر جدید برساند.
قصه ساده است. انیمیشن Apollo 10½: A Space Age Childhood دنیا را از چشم‌های پسربچه‌ای به اسم استن نشان میدهد که پدر او در ناسا کار می‌کند؛ زمانی‌که مأموریت بزرگ آپولو حدود ۴۰۰ هزار نفر را درگیر انجام کارهای مختلف کرد تا انسان را طی اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ میلادی به کره‌ی ماه برساند. در این بین بخش قابل توجهی از روایت داستان به‌لطف صحبت‌های راوی جلو می‌رود که در حقیقت نسخه‌ی بزرگسال استن با صداگذاری جک بلک است.
لینک‌لیتر بارها به خاطر واقع‌گرایی و صداقت در ارائه‌ی تصویری باورپذیر از زندگی ستایش شده است. زیرا او مدام به مدل‌های مختلف توانست تلخی‌ها و شیرینی‌ها را کنار یکدیگر به تصویر بکشد. بااین‌حال نقش فانتزی و خیال‌پردازی در سینمای او را نباید فراموش کرد. بالاخره او آثاری را تقدیم ما کرد که برای عده‌ای تبدیل به تعریف‌کنندگان اصلی «فیلم حال‌خوب‌کن» شده‌اند؛ آثاری که در عین باورپذیری، برخی از لحظات تبدیل‌شده به آرزو برای خیلی‌ها را به تصویر می‌کشند. شاید هم لینک‌لیتر قدرت عجیبی برای نمایش جلوه‌ی رویایی واقعیت دارد.
این فیلم‌ساز محترم ۶۲ساله حالا مجددا مدیوم انیمیشن را انتخاب کرده است و به محض اینکه با خط داستانی اصلی همراه می‌شویم، درک می‌کنیم چرا سراغ آن رفت. Apollo 10½: A Space Age Childhood را می‌توان اثری با دقت مستندها در چند بخش و سرشار از خیال‌بافی‌های آثار فانتزی در قسمت‌های دیگر دانست.
تجربه‌ای که به مخاطب ارائه می‌شود، سرشار از اطلاعات جالب است؛ به‌گونه‌ای که عملا بعد از تماشای آپولو ده و نیم، بیننده به شناختی قابل‌توجه از حس‌وحال زندگی در شهر هیوستون ایالت تگزاس طی سال ۱۹۶۹ میلادی می‌رسد. تفریحات بچه‌ها، میزان پیشرفت تکنولوژی در آن زمان، تاثیرگذاری پروژه‌ی آپولو روی زندگی تعداد زیادی از خانواده‌ها و حتی بحث‌ها و دغدغه‌های سیاسی جریان‌یافته طی دوران مورد بحث را می‌توان در فیلم جدید لینک‌لیتر پیدا کرد؛ با ذکر این نکته که همه‌ی آن‌ها در دل خاطرات دوران کودکی شخصیت اصلی ذوب شده‌اند.
با اینکه لینک‌لیتر واقعا در نیمی از فیلم جدید خود مشغول فضاسازی و معرفی یک زندگی عادی به مخاطب است، تماشای اثر هرگز شبیه مواجهه با محتوای آموزشی به نظر نمی‌رسد. چون تک‌تک تصاویر از زاویه‌ی دید یک شخصیت ساده و قابل لمس تقدیم ما شده‌اند. ماجرا این نیست که پدر به‌عنوان کارمند ناسا چه شرایطی دارد یا یکی از خواهرها چگونه بارها و بارها به یک آهنگ گوش می‌داد. بلکه لینک‌لیتر نشان میدهد چه‌طور تک‌تک این جزئیات، کودکی یک پسربچه در عصر فضا را شکل دادند.
اثر شخصی جدید او از حداقل‌ها برای ایجاد ارتباط لایق توجه بین شخصیت‌ها بهره می‌برد. حضور پدر در زندگی بچه‌ها کاملا باورپذیر و انکارناپذیر است؛ چه وقتی مچ آن‌ها را می‌گیرد و چه زمانی‌که هیجان پایان‌ناپذیر او برای قدم گذاشتن نیل آرمسترانگ روی ماه را می‌توان مشاهده کرد. شخصیت‌های کاملا فرعی قصه که شاید حتی اسم آن‌ها را در انتهای تماشای فیلم به یاد نیاورید، هرگز مترسک‌های قرارگرفته در قاب برای پر کردن تصویر نیستند. از خواهر بزرگ‌تر با دیدگاه‌های خود تا مادر با کلمات اندک و به‌جایی که به کار می‌برد، همگی اعضایی کلیدی و واقعی از زندگی واقعی استن به شمار می‌آیند. آن‌ها را به هیچ عنوان نمی‌توان از اثر مورد بحث حذف کرد.
ولی فیلم‌ساز همین‌جا متوقف نشده است. او فقط به نمایش اتفاقات واقعی برای نمایش واقعیت بسنده نمی‌کند. نوستالژی را عمیق‌تر از این حرف‌ها می‌بیند و در میان خاطرات، به‌دنبال رویاهایی است که انسان‌ها فرصت چند دقیقه نفس کشیدن در اتمسفر آن‌ها را پیدا کردند.
بخشی از قصه راجع به این است که استن در یک برنامه‌ی فوق سری باید به فضا برود. فیلم‌نامه‌ی لینک‌لیتر فرض می‌کند که قبل از اینکه آپولو ۱۱ پرتاب شود، ناسا به‌صورت مخفیانه به کمک یک بچه سراغ آزمودن تمام ابعاد پروژه در آپولو ۱۰ و نیم رفت. چرا استن برای این مأموریت انتخاب شد؟ چون هم باهوش است و هم ورزشکار. از همه مهم‌تر هم اینکه محفظه‌ی ساخته‌شده برای آپولو ۱۰ و نیم به اشتباه کوچک از آب درآمد و فقط یک کودک می‌تواند در آن قرار بگیرد! آیا این به دور از حقایق تاریخی است؟ بله. آیا می‌توان نقش داشتن جدی آن در خاطرات واقعی یک بچه را انکار کرد؟ اصلا و ابدا.
ریچارد لینک‌لیتر با انیمیشن Apollo 10½: A Space Age Childhood به‌دنبال عشق ورزیدن به خاطرات ظاهرا غیرواقعی و در عین حال فراموش‌ناشدنی ما است؛ به تصورات معرکه‌ای که داشتیم و شاید مدت‌ها در آن‌ها غرق می‌شدیم. این‌جا مشخص می‌شود که چرا فیلم‌ساز به‌جای لایو اکشن، انیمیشن را انتخاب کرد؛ آن هم انیمیشنی که دقتش در پیاده‌سازی چهره‌ی زکری لیوای نشان از گره‌خورده بودن جدی آن به تصاویر واقعی دارد و در عین حال شامل اغراق‌های تصویری متفاوت است که بیننده را به درک شرایط روحی و ذهنی استن نزدیک می‌کنند.
جلوه‌ی واقعی زندگی، آن‌چنان قابل محدود کردن به چند حقیقت تاریخی نیست. اگر بخشی از خاطره‌ی شما از دوران پیش‌دبستانی مربوط‌به این می‌شود که طی زنگ‌های تفریح در ذهن خود همراه‌با لاک‌پشت‌های نینجا مشغول مبارزه با شردر بودید، به هیچ عنوان نباید آن تجربه را از خاطرات واقعی پاک کرد.
در فیلم‌های لینک‌لیتر آدم‌ها معمولا فرصت نگاه کردن به زندگی خود از زوایای متفاوت را به‌دست می‌آورند. در Dazed and Confused اکثر نوجوان‌ها و جوان‌ها هم می‌توانند دنیا را به چشم ارزش لذت بردن از یک شب ببینند و هم کمی به این فکر می‌کنند که شب مورد بحث تمام خواهد شد. در School of Rock، شخصیت دوئی فین به‌لطف قرارگیری در شرایط مناسب فرصت نگاه انداختن به ارزش‌های خود را به‌دست می‌آورد. در پسرانگی، فیلم کاملا به تغییر دیدگاه انسان و خواسته‌های او از زندگی با گذر زمان بها میدهد. در Apollo 10½: A Space Age Childhood خیال‌پردازی‌ها سبب می‌شوند که واقعیت بتواند به ارزش بیشتری برسد.
لینک‌لیتر جهان داستان را از زاویه‌ی دید پسربچه‌ی ۱۰ساله و نسخه‌ی بزرگسال او به تصویر می‌کشد؛ تا روی این حقیقت تاکید کند که زندگی او واقعا چگونه بود، وی زندگی خود را چگونه به یاد می‌آورد و صدالبته چرا در بسیاری از بخش‌ها، این دو کاملا به هم‌پوشانی می‌رسند.
اما فیلم محدودشده به توضیحات چندخطی این بررسی نیست و همانند عناصر تصویری آن که تا آخر سرشار از خلاقیت و تازگی باقی می‌مانند، داستان و داستان‌گویی انیمیشن Apollo 10½: A Space Age Childhood نیز همزمان با برخورداری از پیوستگی مورد نیاز، توانایی دنبال کردن اهداف متفاوت در بخش‌های مختلف را به فیلم می‌دهند.
(از این‌جا به بعد مقاله، داستان فیلم Apollo 10½: A Space Age Childhood را اسپویل می‌کند)
باتوجه‌به این حقیقت که چه‌قدر حتی ساده‌ترین اتفاقات در فیلم Apollo 10½: A Space Age Childhood پررنگ می‌شوند و نقش واضح آن‌ها در زندگی استن به چشم می‌آید، سخت نیست که درک کنیم لینک‌لیتر این فیلم را به‌عنوان یک اثر شخصی خلق کرد. او در ماه ژوئیه سال ۱۹۶۰ در شهر هیوستون ایالت تگزاس به دنیا آمد و وقتی مردم جهان مشغول صحبت در رابطه با آپولو ۱۱ بودند، سنی مشابه با سن استن داشت. پس فیلم‌ساز حداقل بخش‌هایی از این زندگی را خیلی خوب تجربه کرد.
نکته‌ی دل‌گرم‌کننده و شیرین ماجرا به چگونگی تبدیل شدن او به یک خیال‌پرداز درخشان مربوط است؛ به این حقیقت که لینک‌لیتر چه‌طور توانست بین بچه‌هایی در یک بازی ساده با شکستگی جدی استخوان مواجه می‌شدند و بستنی می‌توانست زبان آن‌ها را زخم کند، این حجم از زیبایی را در ساده‌ترین لحظات زندگی ببیند؛ تا سال‌ها بعد همین زیبایی را در فیلم‌های خود مقابل انسان‌های دیگر قرار دهد تا قدر لحظات گذرا و بسیار عادی زندگی را بدانند.
او این‌جا بهتر از همیشه خود را به ما معرفی می‌کند؛ به‌عنوان فردی که می‌دانست هیولای حاضر در مسیر سواری تفریحی شهربازی فقط یک جوان عادی است که گاهی از خستگی سیگار می‌کشد، اما این حقیقت هیچ‌وقت کاری نکرد که خاطرات فوق‌العاده‌ی ترسیدن از هیولا در تونل ترسناک تبدیل به بخشی از جلوه‌ی واقعی و هیجان‌انگیز زندگی او نشود.
چه سکانس نهایی فیلم را استعاری بدانیم و چه آن را به چشم بخشی از زندگی کارگردان ببینیم، این پسربچه‌ی رویاپرداز یک شب به خواب رفت و قدم تازه‌ای در زندگی برداشت. وقتی آرمسترانگ روی ماه قدم می‌زد، استن جایی میان خواب و بیداری از جو زمین خارج شد و سطح ماه را دید. او هنرمندی است که سال‌ها بعد توانست این رویاهای زیبای مخفی‌شده در بیداری را با افراد دیگر هم به اشتراک بگذارد؛ تا شاید رویاپردازی‌ها را نه جدا از واقعیت که به‌عنوان بخشی اساسی از آن بپذیرند.
در بخشی از فیلم‌نامه‌ی سه‌گانه‌ی Before به نقل از سلین می‌خوانیم: «فکر کنم همیشه با کتاب‌ها، فیلم‌ها و این‌جور چیزها خوشحال‌ترم. فکر می‌کنم که نمایش‌های درست زندگی، بیشتر از خود زندگی من رو به هیجان میارن». این دقیقا احساسی است که به گمان من بسیاری از مخاطب‌ها می‌توانند نسبت به جلوه‌ی زندگی روزمره در سینمای ریچارد لینک‌لیتر داشته باشند. ولی او با Apollo 10½: A Space Age Childhood می‌گوید که خیلی‌ها شانس خلق این روایت‌ها در وجود خود را دارند؛ البته اگر به اندازه‌ی استن بتوانند شجاعت لازم برای خیال‌پردازی را به خرج بدهند.
