همه چیز در مورد استیم ماشین؛ کنسول بازی یا کامپیوتر گیمینگ؟

از زمان عرضه کنسول دستی Steam Deck در سال ۲۰۲۲ و با پیشرفت پیوسته‌ی آن در اجرای بازی‌های پی سی از طریق سیستم عامل لینوکس و رابط کاربری SteamOS، همیشه یک سؤال مطرح بوده که آیا این اکوسیستم موفق دستی روزی می‌تواند تجربه‌ای شبیه کنسول‌های خانگی را ارائه دهد؟ تصورش را بکنید، همان پایداری و عملکرد قابل اتکای Steam Deck که حالا با قدرت و کیفیت بیشتر، قابلیت اتصال به هر مانیتور، تلویزیون یا هر نمایشگر دیگری را داشته باشد و تجربه‌ای روان‌تر، یکپارچه‌تر و بی‌دردسرتری از پی سی گیمینگ را به مخاطب ارائه کند.

ظاهراً این همان هدف Steam Machine است؛ ابتکار سخت‌افزاری جدید ولو که می‌خواهد بازی‌های قابل دسترس پلتفرم پی‌سی را با عملکردی مناسب را به اتاق نشیمن مخاطبان بیاورد (و اگر همان‌طور که ولو اشاره کرده، این کنسول بتواند به موقع عرضه شود، حتی قبل از مایکروسافت این ایده را عملی خواهد کرد). انتظار می‌رود این دستگاه در آینده‌ای نه چندان دور به عنوان یک کنسول با مشخصات ثابت تولید و توسط ولو به فروش برسد. نگاه اولیه به مشخصات آن نشان می‌دهد عملکردش جایی مابین PS5 و ایکس باکس سری اس و شاید کمی نزدیک‌تر به کنسول نسل نهمی سونی قرار می‌گیرد. البته با در نظر گرفتن چند نکته‌ی مهم که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

پس از نمایش یک دموی کوتاه از سیستم و کنترلرهای به‌روز شده Steam Controller (که به صورت جداگانه هم قابل خرید هستند)، دیجیتال فاندری موفق شده تا نگاه نزدیکی به مشخصات و عملکرد اولیه‌ی این کنسول داشته باشد و به نظر می‌رسد که کارشناسان آن‌ بازخورد اولیه‌ی بسیار خوبی از استیم ماشین داشتند و حتی معتقدند که Valve می‌تواند با پخته‌تر کردن این ایده، بالاخره به سلطه‌ی انحصاری ویندوز در حوزه‌ی پی سی گیمینگ خاتمه دهد. اما هنوز سوالات زیادی باقی مانده است: مهم‌ترین آن هم این است که قیمت این دستگاه چقدر خواهد بود؟

قبل از شروع باید به این نکته اشاره کنیم که حافظه‌ی شما درست به خاطر می‌آورد؛ Valve قبلاً هم یک بار در سال ۲۰۱۵ محصولاتی را تحت عنوان ایده‌ی Steam Machine به بازار عرضه کرده بود. اما این محصولاً صرفاً ۱۴ مدل مختلف از کامپیوترهای شخصی سازی شده‌ای بودند که توسط ۱۴ تولید کننده‌ی متفاوت سیستم‌های OEM ساخته می‌شدند که وجه اشتراک آن‌ها استفاده از سیستم عامل SteamOS بود. این سیستم‌ها کانفیگ‌های مختلفی از تراشه‌های AMD و اینتل را با پردازنده‌های گرافیکی انویدیا و AMD ترکیب می‌کردند و به نسبت توانایی سخت افزاری، در رنج قیمتی متنوعی به مخاطبان ارائه می‌شدند. عرضه‌ی مبهم و نامنظم و الزام استفاده از بازی‌های Native سیستم عامل لینوکس، جزء عواملی بودند که باعث شدند این طرح با شکست مواجه شود.

حالا ۱۰ سال بعد Valve بار دیگر با ایده‌ی Steam Machine برگشته است؛ اما اینبار یک محصول یکپارچه و واحد را به بازار عرضه کرده که چند ویژگی به خصوص و ترغیب کننده را برای مخاطب به همراه دارد. کامپیوتر گیمینگ مبتنی بر سیستم عامل لینوکس Valve، از یک سخت افزار یکپارچه و یک شاسی مکعبی برخوردار است که با یک هیت سینک بزرگ و فضای کافی برای نصب قطعات قابل تعویض، صرفاً در دو مدل ۵۱۲ گیگابایتی و ۲ ترابایتی به مصرف کنندگان عرضه می‌شود تا از سردرگمی و پیچیدگی بیش از حد آن جلوگیری شود.

باتوجه به این که CPU و GPU این کنسول، یک نسخه‌ی اختصاصی و به قول خودشان semi-custom است، باید دید که کدام یک از محصولات تجاری AMD نزدیک‌ترین سطح عملکرد را نسبت به آن دارد. با در کنار هم گذاشتن اطلاعاتی که از اخبار فاش شده و توضیحات خود Valve برمی‌آیند، احتمال می‌رود که پردازنده‌ی Steam Machine برمبنای APU جدید Phoenix یا Hawk Point با غیرفعال کردن دو هسته و همچنین حذف GPU یکپارچه‌ی آن طراحی شده باشد.

در مورد GPU اختصاصی آن نیز با مقایسه‌ی نزدیک‌ترین تراشه‌ی RDNA 3 به مشخصات فنی آن، به تراشه‌ی Navi 33 که در پردازنده گرافیکی دو سال پیش RX 7600 دیده شده بود می‌رسیم که تعداد واحدهای محاسباتی آن از ۳۲ به ۲۸ کاهش یافته است. این GPU احتمالاً از یک رابطه گذرگاه حافظه ۱۲۸ بیتی برخوردار است TDP آن نیز کمتر از RX 7600 است. لازم به ذکر است که TDP تراشه‌ی Navi 33 با حداکثر عملکرد خود روی کارت گرافیک RX 7600 به ۱۶۵ وات می‌رسید.

Valve به منظور کسب اطمینان از اجرای بازی‌های این کنسول با رزولوشن 4K و نرخ ۶۰ فریم بر ثانیه، روی فناوری آپ اسکیلینگ FSR تکیه کرده تا با پردازش تصاویر در رزولوشن پایین‌تر، ضعف سخت افزاری آن را جبران کند. از نظر توان عملکرد پردازنده‌ی Zen 4 این کنسول، دیجیتال فاندری معتقد است که این CPU باوجود توان مصرفی پایین آن که بیشتر در حد و اندازه‌های تراشه‌های لپ تاپ قرار می‌گیرد، همچنان قادر خواهد بود تا نرخ فریم هدف 60FPS را تأمین کند. اما در مورد GPU انتخاب شده برای این محصول، قضیه کمی فرق می‌کند.

حتی با فرض عملکرد حداکثری تراشه‌ای در حد و اندازه‌های RX 7600 نیز عملاً بتوان رزولوشن 1080p یا 1440p را هدف قرار دارد که آن هم در بازی‌های سنگین‌تر نیازمند بهره‌گیری از کمک آپ اسکیلرها است. تجربه نشان داده که استفاده از ۸ گیگابایت حافظه‌ی گرافیکی GDDR6 برای بسیاری از بازی‌های AAA این نسل یک عامل محدود کننده به شمار می‌رود که از توان حداکثری و پهنای باند در دسترس کنسول‌های استاندارد PS5 و ایکس باکس سری ایکس کمتر است. بنابراین برای رسیدن به نرخ فریم مطلوب روی چنین سیستمی باید احتمالاً چند عامل تأثیرگذار در کیفیت تصویر مانند رزولوشن تکسچرها یا جلوه‌های نورپردازی ری تریسینگ را قربانی کرد.

قیمت Steam Machine در زمان نگارش این مطلب هنوز به صورت رسمی اعلام نشده است. Steam Machine در دو نسخه‌ی ۵۱۲ گیگابایتی و ۲ ترابایتی عرضه شده است. درحالی که شاید انتخاب بین VRAM هشت گیگابایتی و مثلاً ۱۶ گیگابایتی آن می‌توانست آپشن معقول‌تری باشد.

جالب اینجاست که گفته می‌شود فلسفه‌ی Valve در تعریف مشخصات فنی و آپشن‌های مختلف Steam Machine براساس نتایج نظرسنجی استیم (Steam Hardware Survey) انجام شده است. آن‌ها در اینباره می‌گویند: «ما نقطه‌ای را انتخاب کردیم که برای بیشتر کاربران استیم حتی یک ارتقاء سیستم محسوب می‌شود». این تصمیم شاید از نظر صرفه‌ی اقتصادی به نفع کاربران باشد اما از نظر تضمین قابلیت کنسول در اجرای بازی‌های چند سال آینده ممکن است مشکل ساز شود.

با در نظر گرفتن پیشرفت روز افزون کیفیت بازی‌های AAA که ظرفیت VRAM را به عنوان مهم‌ترین عامل در اجرای بی‌نقص خود می‌‎بینند، شاید بتوان گفت که حافظه‌ی گرافیکی ۸ گیگابایتی احتمالاً برای اکثر بازی‌های پلتفرم استیم کافی باشد اما قطعاً برای شماری از این بازی‌ها باید هدف 4K/60FPS را کنار بگذارید. موضوعی که چند سال پیش برای تولیدکنندگان کنسول‌های خانگی نیز مطرح بود. البته که برای قضاوت نهایی باید منتظر نتایج عملکرد فنی این دستگاه در کاربری واقعی باشیم، اما تجربه‌ی ما در مشاهده‌ی عملکرد پردازنده‌هایی در این سطح نشان می‌دهد که باید انتظارات خود را پایین بیاوریم.

خبر خوب هم این است که Valve تأیید کرده که توسعه دهندگان بازی‌‎ها به API خاصی دسترسی خواهند داشت که می‌توانند از طریق آن امکان تشخیص سیستم Steam Machine را برای بازی‌ها فراهم کرده و به طور خودکار تنظیمات گرافیکی را مطابق سخت افزار آن تنظیم کنند. درست مثل API کنسول دستی Steam Deck که همین کار را برای آن می‌کند.

از میان بازی‌هایی که در رویداد رونمایی از کنسول Steam Machines برای تست روی آن فراهم شده بود، دیجیتال فاندری به سراغ موردی رفته که به خوبی آن را می‌شناسیم؛ Cyberpunk 2077.

در زمان تست این بازی، بیشتر تنظیمات گرافیکی آن در مقادیر نسبتاً بالایی تنظیم شده و با غیرفعال کردن کامل ری تریسینگ، دریافت نرخ فریم پایدار ۶۰ فریم بر ثانیه در رزولوشن آپ اسکیل شده‌ی 1440p امکان پذیر بوده است. اگر با همین تنظیمات، جلوه‌های ری تریسینگ سایه‌ها و انعکاس سطوح را فعال کنید، نرخ فریم تصویر تا ۳۰ فریم بر ثانیه افت می‌کند.

مهندسان Valve توضیح دادند که فعلاً روی کامپایل شدن بهتر شتاب دهنده‌های RT در سطح درایور این دستگاه کار می‌‎کنند. به این ترتیب انتظار می‌رود که تا زمان عرضه‌ی این کنسول، قابلیت‌های SteamOS برای تطبیق هرچه بیشتر تنظیمات ری تریسینگ با ظرفیت‌های سخت افزاری Steam Machine به بهینه‌ترین سطح ممکن برسد.

اما در جریان این تست، از دسته‌های جدید Steam Controller نیز استفاده شده است. این گیم پد خوش ساخت و باکیفیت، سازگاری بسیار خوبی با Steam Machine داشته و برخلاف ظاهر نامتعارف آن، تجربه‌ی کاربری مطلوبی را ارائه می‌کند. ضمن این که ترفندهای شخصی‌سازی متعددی برای آن تعریف شده است که باعث می‌شود در برابر دیگر رقبا حرفی برای گفتن داشته باشد.

برخلاف کنترلری که در سال ۲۰۱۵ معرفی شده بود و ترک‌پد آن در مرکز دسته قرار می‌گرفت، این کنترلر عملاً هرچیزی روی کنسول دستی Steam Deck به آن دسترسی داشتید را روی یک کنترلر کنسولی انعکاس می‌کند. جوی استیک‌‎ها، کلیدهای d-pad، کلیدهای اصلی و تریگرها و کلیدهای پشتی grip buttons، به همراه دو تاچ پد شبیه ساز عملکرد ماوس روی آن که ظاهر منحصر به فردی را به آن داده است. این تاچ پدها در بازی‌هایی مانند Balatro تجربه‌ی کاربردی و لذت بخشی را در انتخاب کارت‌های بازی ارائه می‌کنند.

در ضمن، کنترلر جدید استیم با قابلیت جدیدی به نام Grip Sense معرفی می‌شود که عملاً گسترش دهنده‌ی عملکرد سنسورهای خازنی استیم دک است. وقتی این قابلیت در یک بازی مثلاً شوتر اول شخص فعال می‌شود، شما می‌توانید با قرار دادن انگشتان خود روی بخش Grip دسته، کنترل حرکتی مبتنی بر سنسور ژیروسکوپ آن را فعال کنید. سپس، وقتی احساس کردید دستتان از حالت عادی خارج شده است، انگشتانتان را از روی دسته بردارید تا بتوانید ژیروسکوپ را غیرفعال کنید و موقعیت دستانتان را تغییر دهید. سپس دوباره دسته را در دست بگیرید تا به حالت کنترل حرکتی برگردید.

در بحث اتصالات، باید گفت که استیم کنترلر نیز از سبک Xbox Wireless Adapter الگوبرداری کرده و با دانگل اختصاصی خود همراه است. این قطعه مغناطیسی به عنوان یک ریسیور 2.4GHz عمل کرده و بعد از اتصال به هر کامپیوتری از طریق یک پورت USB Type-A، حداکثر به ۴ کنترلر متصل می‌شود. ضمناً امکان اتصال بلوتوثی Steam Controller به پی سی نیز وجود دارد.

Valve همین ریسیور وایرلس را داخل کنسول Steam Machine نیز تعبیه کرده است تا دسته‌ی Steam Controller موجود در جعبه‌ی کنسول به صورت خودکار به آن متصل شود. کنترلرهای استیم می‌توانند هر کنسول استیم ماشینی که با آن جفت شده باشند را از طریق کلید Steam و از راه دور روشن کنند یا از حالت Sleep خارج کنند. این کنسول نیز مشابه Steam Deck از قابلیت فریز کردن بازی در حالت Sleep برخوردار است.

به طور کلی تست اولیه‌ی کنترلرهای جدید استیم رضایت کارشناسان دیجیتال فاندری را به دنبال دارد. تاچ پدهای آن در مقایسه با استیم دک از شیب بیشتری برخوردارند و انگشت شست به خوبی روی آن‌ها قرار می‌گیرد. حرکت جوی استیک‌ها نیز بسیار نرم و روان بوده و فشردن آن‌ها حس کالای باکیفیتی را القا می‌کند.

در دسترسی اولیه به کنسول Steam Machine، فرصت اندازه گیری ابعاد آن به دست نیامده و هنوز منتظریم که Valve مشخصات کامل این کنسول را منتشر کند؛ اما ابعاد آن، به استثنای ارتفاع کنسول که انگار از وسط نصف شده، تاحد زیادی به ایکس باکس سری ایکس شباهت دارد. بنابراین شاید هر ضلع این مکعب چیزی در حدود ۱۵ سانتی متر باشد.

نکته‌ی جالب توجهی که درباره طراحی ظاهری این کنسول وجود داشت، نمایش تعدادی از کاورهای کاستومایز شده‌ی پنل جلویی Steam Machine بود که با استفاده از گیره‌های مگنتی به آن متصل می‌شوند. البته که Valve لزوماً مسئول فروش این پنل‌های شخصی سازی شده نخواهد بود. مدلی که در تصویر مشاهده می‌کنید، از یک جلد چوبی زیبا برخوردار است که ظاهر کلاسیکی به کنسول مکعبی سالن پذیرایی شما می‌‎دهد. البته Valve گفته که فایل مدل سه بعدی CAD این طرح‌ها در دسترس عموم قرار می‌دهد تا علاقه مندان پنل اختصاصی خود را بسازند.

با باز کردن شاسی کنسول، اولین چیزی که توجه شما را به خود جلب می‌کند، ماژول حرارتی بسیار بزرگ آن است. این هیت سینک، چیزی در حدود ۷۰ درصد فضای داخلی کنسول را اشغال می‌کند. Valve طراحی لوله‌های حرارتی مسی آن را از ماژول‌های خنک کننده سرورها الهام گرفته است.

نکته‌ی دیگر این که طراحی مکعبی شکل این کنسول نیز یک تصمیم فنی از سوی توسعه دهندگان آن بوده تا امکان خنک کردن تمامی قطعات سیستم با استفاده از یک فن فراهم شود. یکی از مهندسان Valve در اینباره می‌گوید: «اینطور نبود که مثلاً یک روز به این نتیجه برسیم کنسول را مکعبی بسازیم؛ در واقع هدف از این کار خنک کردن کل مجموعه با استفاده از یک فن و آن هم در کوچک‌ترین فرم فاکتور ممکن بود.»

واضح است که دفع گرمای تولیدی از سخت افزار سیستم و کاهش نویز فن اولویت مهندسان Valve در طراحی سیستم مدیریت حرارت کنسول بوده است؛ ضمن این که طراحی کنسول معمول با این فرض انجام می‌شود که قرار است از آن در یک محیط بسته استفاده شود که وجود جریان مطلوب هوا تضمین شده نیست. یکی دیگر از طراحان Valve به شوخی در اینباره می‌گوید: «محاسبات دینامیک سیالات این دستگاه از یک تیم فرمول یک بیشتر از ما زمان گرفته است».

Valve تأیید کرده که کاربران می‌توانند حافظه‌ی داخلی کنسول را ارتقاء بدهند. اسلات M.2 مادربرد Steam Machine از دو فرم فاکتور ۲۲۳۰ و ۲۲۸۰ پشتیبانی می‌کند. هردو ماژول حافظه رم SODIMM آن نیز قابل تعویض خواهند بود. البته دسترسی به آن دشوارتر خواهد بود. ضمن این که احتمالاً Valve یک سری استیکر مخصوص که در صورت جدا شدن، دستگاه را از گارانتی خارج می‌کند استفاده خواهد کرد تا از دستکاری غیراصولی آن پیشگیری کند.

هنوز پشتیبانی از FSR 4 به صورت رسمی برای پردازنده‌های گرافیکی RDNA 3 تأیید نشده است. نمایندگان Valve نیز فعلاً امیدوارند تا AMD پشتیبانی از FSR 4 برای Steam Machine را در سطح درایور فراهم کند. تست‌های غیررسمی FSR 4 روی پردازنده‌های گرافیکی RDNA 3 از طریق یک سری نسخه‌های اولیه‌ی فاش شده از درایورهای آن، نتایج مطلوبی را نشان می‌دهد.

برای سیستمی با محدودیت‌های Steam Machine، پشتیبانی کامل و داخلی از FSR 4 — مخصوصاً با تنظیماتی که برای Steam Machine بهینه شده باشند — می‌تواند نقش مهمی در جذاب‌تر کردن این اکوسیستم ثابت داشته باشد. انتظار داریم این قابلیت در نهایت به صورت رسمی روی دستگاه عرضه شود، البته که همین نسخه‌ی لو رفته‌ی FSR 4 نیز قبلاً روی Steam Deck ماد شده است. اما اگر قرار است این دستگاه تجربه‌ای در سطح کنسول‌‌های بازی و مناسب اتاق نشیمن ارائه دهد، واقعاً امیدواریم ولو کاری کند که قابلیت‌هایی مثل FSR 4 صاحبان دستگاه را مجبور به دستکاری‌های بی‌پایان و تنظیمات ریز و درشت نکند.

موضوع دیگری که شاید به این مطلب بی‌ارتباط هم نباشد این است که احتمالاً ولو همانطور که این کار را برای Steam Deck نیز انجام داده بود، بازی‌های بهینه سازی شده برای این کنسول را با برچسب Steam Machine Verified عرضه کند. این برچسب به معنی سازگاری تمامی لایه‌های برنامه نویسی و همچنین پشتیبانی رسمی از Steam Controller جدید خواهد بود.

در نهایت برای کسانی که قصد دارند از Steam Machine به‌عنوان یک دستگاه همه‌کاره‌ی اتاق نشیمن استفاده کنند، باید یک نکته‌ی مهم در ارتباط با سرویس‌های استریمینگ در نظر گرفته شود و آن هم این است که سرویس استریم محبوبتان باید روی مرورگرهای وب لینوکسی کار کند. ولو هیچ برنامه‌ای برای ارائه‌ی دانلود اپلیکیشن‌های اختصاصی استریم از طریق رابط پیش‌فرض SteamOS ندارد، و همان‌طور که همین حالا روی Steam Deck هم می‌توانید تست کنید، برخی سرویس‌های استریم به دلیل پیاده‌سازی DRM خود، به‌صورت پیش‌فرض دسترسی روی مرورگرهای مبتنی بر لینوکس را مسدود می‌کنند.

البته که ما نه به جای ولو تصمیم گیرنده هستیم و نه هیچ سازنده‌ی سخت‌افزار گیمینگ دیگری مجبور است با افزایش قیمت قطعات در سال ۲۰۲۵ کنار بیاید. و این احتمال وجود دارد که رقم نهایی بالاتر از چیزی باشد که هم مصرف‌کنندگان و هم خود ولو از آن استقبال کنند.

درهرحال اگر قیمت این دستگاه خیلی بالا باشد، این وظیفه‌ی تیم مهندسی نرم‌افزار و بخش بهینه‌سازی‌های خود ولو خواهد بود که ارزش چنین برچسب قیمتی را ثابت کنند. یک Steam Machine «به‌اندازه کافی خوب» که بتواند از پس سنگین‌ترین بازی‌های نیازمند ۸ گیگابایت VRAM بربیاید، روی سخت‌افزار هم‌رده عملکردی بهتری از ویندوز را ارائه دهد و در برخی بازی‌ها توانایی اجرای مناسب رهگیری پرتو (RT) را هم داشته باشد، بدون شک یک رؤیای جذاب است. اما باید دید که این رویا چقدر با واقعیت فاصله دارد.

در پایان نظرات خود را در اینباره با زومجی و سایر کاربران در میان بگذارید.