از رفع محدودیت بازی‌ها تا نقش بنیاد در صنعت بازی ایران؛ مصاحبه با محمد حاجی میرزایی
به‌دنبال مشکلات دسترسی به سرورهای بازی‌ها زومجی مصاحبه‌ای با محمد حاجی میرزایی انجام داد تا در کنار بیان مستقیم مشکلات گیمرها به سایر حوزه‌های صنعت بازی‌های ویدیویی و جایگاهش در ایران نیز بپردازد. از جمله محورهای این گفتگو می‌توانیم به بحث محدودیت‌های اینترنت، جایگاه بنیاد و مدیر آن، بازیسازی در ایران و حمایت از بازیسازان، شیوه ورود به سیستم همگرا برای دریافت حمایت بنیاد و سرمایه‌گذاران و در آخر موضوع آموزش و حمایت‌های بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای اشاره کنیم. لطفا ابتدا نسخه کامل این ویدیو را تماشا کنید تا بعد هم موضوعات مهم آن را باهم مرور کنیم:
پخش از رسانه
یکی از مشکلاتی که این روزها جامعه ویدیو گیم ایران با آن درگیر است، مربوط به بازی‌های آنلاین می‌شود. پس از حمله نظامی اسرائیل به ایران و در ادامه قطع اینترنت، عملا دسترسی به بازی‌های آنلاین غیرممکن شد. پس از وصل مجدد اینترنت هم هنوز اختلال‌های زیادی در این زمینه دیده می‌شود؛ هرچند که بخشی از این مشکلات در روزهای اخیر بهبود داشته‌اند و برخی از بازی‌ها از جمله FC 25 در دسترس کاربران قرار گرفته‌اند. به گفته محمد حاجی میرزایی، حتی بازی‌های ایرانی هم در این مدت تحت‌تاثیر قطعی اینترنت قرار گرفتند و بنیاد از روزهای نخست قطعی اینترنت پیگیر حل این مشکل بوده است:
«توی همون ۱۲ روزکه اینترنت قطع شده بود، بازی‌های داخلی هم به مشکل خورده بودن؛ یعنی بخش آنلاین‌شون کار نمی‌کرد. اون‌جا ما با کمک وزیر ارتباطات و بعد که ایشون محول کرد به آقای دکتر اکبری که رئیس ارتباطات زیرساخت و معاون وزیر هستن، نشستیم و با هم صحبت کردیم و به یه راهکارهایی رسیدیم و اون مشکل بازی‌های داخلی تقریبا حل شد؛ حالا ممکنه یکی دو نفر بیان و بگن ما همچنان به مشکلاتی خوردیم. تا روز آخر بچه‌های ما در حال تلاش بودن، برای این‌ها آی‌پی می‌فرستادن و مثلا لاگ می‌فرستادن که بتونن وصل شن.
دلیلشم این بود که کسی نمی‌دونست که این شرایط ۱۲ روزه یا ۶ ماهه و باید به‌هرحال چرخ زندگی می‌چرخید، آدم‌ها کارشون رو می‌کردن و ما اون روزها تقریبا هر روزش، هم توی بنیاد و توی زیرساخت، در حال ردوبدل کردن لیست و پیگیری و تماس و این‌طرف و اون‌طرف بودیم.»
البته تاثیر قطعی اینترنت روی بازی‌های خارجی و معروفی چون فیفا، پابجی، فورتنایت، کال آو دیوتی و آثار دیگر، به‌مراتب بیشتر بوده است و به همین دلیل خیلی از گیمرها هنوز هم دسترسی مناسب و راحتی به این بازی‌ها ندارند. به دلیل مساله تحریم‌ها، برای دسترسی به خیلی از بازی‌های آنلاین، گیمرهای ایرانی وابسته به ابزارهای رفع تحریم هستند؛ ابزارهایی مثل سرویس‌های الکترو و رادار که از سال‌های گذشته در این زمینه فعالیت دارند و همانطور که در جوابیه رادار و الکترو به زومجی هم خواندید، متاسفانه به دلیل قطعی سرورهای خارج از کشور این سرویس‌ها و همینطور محدود بودن پروتکل‌هایی از جمله UDP (که روی برخی اپراتورها رفع شده است)، این ابزارها هم کارامدی لازم را در حال حاضر ندارند.
حاجی میرزایی در خصوص پیگیری مشکل این دست از بازی‌ها از سمت بنیاد گفت:
«ما الان پی‌سی و کنسول و اینا رو تو خود بنیاد آنلاین کردیم، بازی‌ها هم هستند و در لحظه داریم چک می‌کنیم. لیستی از بازی‌ها رو هم امروز که من با شما حرف می‌زنم (این مصاحبه هفته گذشته ضبط شده است) ما ساعت ۸:۳۰ صبح فرستادیم.
یه ایمیلی منتشر کردیم که آقا هر کسی تو بازیش مشکل داره بده، اون لیسته جمع‌وجور شد و فرستاده شد. درکنار اون لیست ما کلی هم البته اعتراض و اینا از مردم گرفتیم که خب حق‌مونه! و مسئله‌ای نیست. اما لیسته رو فرستادیم. هم یک‌سری بازی ایرانی که همچنان دچار مشکلن، بازی‌های ایرانی که می‌گم بازی‌های ایرانی که بومی‌شده‌ای هستن؛ یعنی بازی‌های خارجی که فارسی شدن و اومدن توی ایران، اون‌ها هم خب طبیعتا ارتباط‌ات‌شون با سرورهاشون به مشکلاتی خورده بود. توی اون روزها هم مسئله‌شون نمی‌تونست حل بشه؛ یعنی وقتی اینترنت داخلی بود، اونا هم به سرورهاشون دسترسی نداشتیم، اما اون‌ها رو هم الان توی این لیسته فرستادیم. بحث این هم نیست که ما بریم بگیم که سیاست‌های کشور روعوض کنید؛ چون سیاست کشور بستن بازی نبوده؛ بحث اینه که اینو برگردونیم به حالتی که قبلا بوده. چون اگر این اتفاق نمیافتاد، ما قرار بود یک‌سری همکاری‌های جدی‌تری با زیرساخت داشته باشیم و این مسئله یه‌مقدار قانون‌مندتر و جدی‌تر پیش بره که خیال همه راحت‌تر باشه.»
همانطور که میثم خلیل‌زاده هم در مصاحبه زومجی اشاره می‌کند، وقتی صحبت از قانون‌مندی حوزه بازی در ایران می‌شود، نگرانی‌های مختلفی در ذهن گیمرها شکل می‌گیرد. به هر حال طی سال‌های گذشته، ایده قانون‌گذاری برای حوزه بازی در نهایت منجر به اقداماتی چون فیلتر شدن برخی بازی‌های آنلاین محبوب در داخل کشور شد و در حالی که گیمرها همواره با مشکلات تحریم درگیر بودند، این رویکرد دسترسی آن‌ها به آثار محبوب خودشان را دشوارتر کرد. از طرف دیگر، حتی شاهد تصمیم‌هایی مثل حذف بازی‌ها از سایت‌های داخلی دانلود هم بودیم؛ رویکردی که با هدف حمایت از بازیسازان داخلی توجیح می‌شد اما در نهایت هم مشخص نشد که این موضوع چطور باعث رشد بازیسازی داخلی خواهد شد؟ مخصوصا که پیش‌تر هم در موضوعاتی مثل فیلتر شدن گوگل‌پلی، شاهد بودیم که حتی استورهای داخلی هم با انتشار بیانیه‌های مختلف از چنین اقدامی ابراز نارضایتی داشتند.
حاجی میرزایی در توضیح رویکرد دوره جدید مدیریتی بنیاد به بحث قانون‌گذاری، گفت:
«ما نمی‌تونیم بگیم که همه بازی‌هایی که منتشر می‌شن رو ما می‌تونیم عین هم باهاشون برخورد بکنیم. یک‌سری بازی‌ها، دنبال این بودیم که حالا یک‌سری اصلاحاتی توشون اتفاق بیوفته که بتونن منتشر بشن، یک‌سری بازی‌ها هم هیچ‌وقت مشکلی برای انتشارشون نبوده و قانون‌مندی که می‌گیم همچین مدلی بود. و اینکه خیلی از بازی‌ها، حالا آدم‌ها دسترسی بهش ندارن، ولی مسئله اینه که با زیرساخت‌ها حرف زدیم میگن هیچ کاری با این نداشتیم. اینا تحریمه؛ یعنی اون‌ها بستن که بهش دسترسی نداشتین.
حالا هدف ما اینه که بتونیم یه میز واحدی داشته باشیم که از همه نهادها آدم‌ها بشینن، حرف‌هاشون رو بزنن و بعد که به اون جمع‌بندی رسید، دیگه دچار این مسائل نباشیم؛ چون این مال دولت قبل و الان و این‌ها هم نیست. من حتی توی دوره قبلی که بنیاد بودم، یادمه که یه بازی‌ای رو بنیاد می‌بست، بعد آقای آذری جهرمی توییت می‌کرد که پینگ اینو آوردم پایین، برید حال کنید. بعد به ما می‌گفتن که آقا تو داری می‌گی ممنوعه. این وزیر ]چیز دیگه‌ای می‌گه[. دوتا وزیر مال یه دولتن، چرا با هم هماهنگ نیستن. خب حاکمیت اعتبار خودشو می‌بره زیر سؤال وقتی هر کی برای خودش یه سازی بزنه. من هم نباید هدفم رو توی این ببینم که چون این می‌خواد به اسم من رد بشه، اگه اون وا کرد، من برم بگم مثلا نه... ! ولی با هم بشینیم احتمالا مسئله حل می‌شه.
و ببین ما این بحث رده‌بندی رو نمی‌تونیم ازش بگذریم، ولی ماجرا اینه که می‌شه از تمام ظرفیت‌هاش استفاده کرد. یعنی ما یه بخش‌هایی داریم توی رده‌بندی که می‌شه ازش استفاده کرد؛ یعنی یک‌سری محتواهایی که مثلا من بخوام الان اسمش رو بیارم، شما بگی نه اگه این تو بازی باشه که حتما ممنوعه، ما مصوبه داریم؛ یعنی آیین‌نامه رده‌بندی سنی که مصوب شده در کشور، به اون‌ها اجازه رده‌بندی می‌ده توی سن‌های بالا. آره مال کودک و نوجوان نیست، ولی آدم بزرگسال می‌تونه این‌ها رو تجربه کنه. ولی مثبت ۲۵ الان سال‌ها است که تو بنیاد صادر نشده؛ شاید اصلا نشده باشه. چون یه مقداری دل‌وجرأت هم می‌خواد که مثلا تو این کار رو بکنی، ولی قانون به ما اجازه‌شو داده؛ یعنی اینکه یه وقتی ممکنه تو بگی آره، مواد مخدر هر کسی استفاده کرد، من بازیه رو می‌بندم، ولی ما توی ESRA (اسرا) داریم که این مواد مخدر رو داره کاراکتر مثبت بازی مصرف می‌کنه یا منفیش. بعدش به تو این حسو می‌ده که این کار خوب بود که طرف انجام داد یا بد بود. این‌ها می‌تونه رده‌بندی مثبت ۲۵ رو به اون بازی بده. اون وقت تو می‌بینی که این بازی در ترویج این مسئله نیست؛ اتفاقا تو بازی داره می‌گه اون کاراکتره بعد از این کار توهم زد، اوضاعش خراب شد و به‌هم ریخت یا نه داره یک کاری می‌کنه که تو تشویق بشی به انجام این کار. حالا این مثال رو همین‌جوری دارم می‌زنم؛ می‌خوام بگم اون‌جا این تیمی که اینو درآورده، همه این‌ها رو دیده بوده و برای خیلی‌هاش فتوا وجود داره؛ یعنی حوزه علمیه پاش امضا کرده.»
در کنار مسائلی مثل حل مشکلات بازی‌های آنلاین یا پیگیری قوانین حوزه ویدیو گیم، بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در سال‌های گذشته همواره نقش پررنگی هم در برگزاری رویدادها و جشنواره‌های مختلف داشته است. این رویدادها نقش مهمی در توسعه صنعت بازی ایران ایفا می‌کنند؛ برای مثال در همین جشنواره فجر سال گذشته و در کنار تمام نقص‌های آشکاری مثل حضور نداشتن وزیر ارشاد یا حتی محدود بودن حضور شرکت‌های خارجی، شاهد بودیم که ارتباط موثری بین سرمایه‌گذارها و استودیوهای بازیسازی برقرار شد و در نهایت برخی از بازیسازها توانستند مبالغ خوبی را برای توسعه ایده بازی‌های خودشان به‌دست بیاورند.
به‌نظر می‌رسد که بنیاد در دوره جدید هم برنامه‌های خوبی برای برگزاری چنین جشنواره‌هایی دارد. حاجی میرزایی در توضیح این موضوع گفت:
خود جشنواره که خواهد بود. حالا راجع به مدل برگزاریش یه صحبت‌هایی هست که بتونیم یکمی سیستم رو مردمی‌تر بکنیم. هدف اصلی اینه که بتونیم جشنواره رو بدیم به یه سری نهادهای صنفی که اونا انجامش بدن و ما تصدی‌گریمون رو توی مثلا جشنواره هم کم کم از دست بدیم؛ یعنی محول کنیم به حالا مثلا اگه انجمن صنفی بازیسازا گستردگی کامل رو پیدا کنه. مثلا دوست داریم که بدیم شما برید انجامش بدید. ما اون جشنواره هشتم که من دبیرش بودم مثلا یه کاری کردیم؛ ساخت آکادمی مثل خیلی از جشنواره‌های خارجی در جهان که همه کسانی که در هفت دوره قبلی جشنواره ما جایزه برده بودن، به‌علاوه کسانی که جایزه بین المللی تو این سال برده بودن و خروجیش شد حدود ۳۰۰ نفر. ما با همه اینا تماس گرفتیم و گفتم آقا شما بیاین عضو اکادمی بشین، شما رای بدین بازیا رو انتخاب بکنید و ۱۰۰ و خورده‌ای نفرشون قبول کردن اومدن کمک کردن. اینطوری معضل داوری حل شد یعنی همیشه بحثمون این بود که کیا داور باشن و سلیقه کیا حکم فرما باشه. با یه همچین چیزی جشنواره می‌تونه غنای تخصصی پیدا بکنه و البته توی اون داورا ما رسانه‌هارم اضافه کردیم.»
یکی دیگر از حوزه‌های مهم دیگر فعالیت بنیاد، بحث حمایت از صنعت بازی در ایران است. در سال‌های اخیر، شاهد بودیم که بخشی از بازیسازان ایرانی به دلیل محیا نبودن شرایط توسعه بازی در داخل کشور روش‌هایی مثل مهاجرت یا همکاری با ناشران خارجی را انتخاب کرده‌اند؛ مسیری که گاهی به ساخت بازی‌های باکیفیتی هم منجر شده است ولی متاسفانه در نهایت این آثار بیشتر از اینکه به‌عنوان یک بازی ساخته‌شده در ایران شناخته شوند و حتی از همین مسیر به بازارهای جهانی راه پیدا کنند، به‌عنوان اثری متعلق به کشورهای دیگر در مارکت عرضه شدند. حاجی میرزایی در توصیف برنامه‌های بنیاد برای حمایت از بازیسازان داخلی و در پاسخ این پرسش که آیا این حمایت در چهارچوب پروژه «همگرا» خواهد بود یا خیر گفت:
«خوب شد اسم «همگرا» رو آوردی. همگرا هدفش اینه که حمایت‌های نهادها و بخش‌های دیگه رو هم بیاره، یه‌جا اتفاق بیفته. ما شروع کردیم گشتن توی قانون بودجه‌ی کشور. خیلی نهادها، مؤسسات و سازمان‌ها هستن که بودجه‌ای دارن برای تولید بازی که تو حالت سنتی این‌جوریه که اونا برن یه تیم خوب پیدا کنن، بهش سفارش بدن که بازی بسازه. ما داریم باهاشون صحبت می‌کنیم که این روش درستی نیست. بازی سفارشی ساختن صنعت رو بهتر نمی‌کنه، بازی هم به درد تو نمی‌خوره، تهش می‌شه یه هارد و می‌ره تو کشو. بازی‌ای که نه کسی بازی می‌کنه و نه هیچی. فقط رونمایی می‌شن این بازیا. داریم راضیشون می‌کنیم که بخشی از منابعشون رو بیارن تو همگرا. پول رو هم به ما ندن تا شک‌برانگیز نشه. فقط از این بستر همگرا استفاده کنن.
هر نهاد یا سازمان، چه خصوصی، چه دولتی، چه حاکمیتی می‌تونه تو همگرا به‌عنوان «حامی» عضو بشه، بازیسازها رو ببینه، کارهای قبلیشون رو ببینه و امتیازشون رو ببینه. مثلاً معاونت علمی یه حمایتی داره برای بازیسازها. ما میاریمش توی این سامانه و اونا ممکنه سرور بدن، ممکنه کمک‌هزینه‌ی خرید سخت‌افزار بدن و... یه سری وام‌های کم‌بهره هست که وزارت ارتباطات و معاونت علمی می‌دن و مثلاً برای سفرهای خارجی، ۵۰ درصد هزینه‌هاشون رو می‌ده؛ البته اگه نمایشگاه جزو لیست اونا باشه و رویداد مهمی باشه. اگه بخوان غرفه بزنن، پول غرفه رو می‌ده و حمایت‌های غیرنقدی هم وجود داره. مثلاً می‌خوای تبلیغ کنی واسه‌ی بازی؛ در این حالت، اکانتت رو در پلتفرم‌های مختلف شارژ می‌کنن و از این جور کارها. خود بنیاد هم یه بودجه‌ای داره که اگه هیچ‌کس هم نیومد، خودمون بتونیم این کارها رو بکنیم؛ ولی خب خیلی ضعیفه. الان رقم‌ها این‌جوری نیست که هفت میلیون کمک بشه. رقم‌ها یکم جدی‌تر و اثرگذارتر هست؛ اما بودجه‌ی ما کمه و نهادهای دیگه بیشتر از ۱۰ برابر ما، بودجه برای تولید بازی دارن.»
حاجی میرزایی همچنین در ادامه توضیح داد که در ایران، سرمایه‌ای حدودا ۵۰۰ میلیاردی برای تولید بازی در دسترس نهادهای مختلف است. این سرمایه البته از روش‌های مختلفی به صنعت بازی تزریق می‌شود و هدف بنیاد در نهایت این است که بتواند با راضی کردن نهادها، بخش قابل‌توجهی از این مبلغ را از طریق پروژه «همگرا» در اختیار بازیسازان قرار بدهد.
اما نگرانی بزرگی که این وسط ممکن است پیش بیاید، ساخته شدن «بازی‌های سفارشی» در نتیجه این جنس از حمایت است؛ اتفاقی که در گذشته هم در ایران شاهد بودیم و حداقل در ظاهر ماجرا، اینطور به‌نظر می‌رسید که بازیسازان برای جذب سرمایه، در نهایت مجبور هستند سراغ ساخت بازی در موضوعات و حوزه‌های خاصی بروند. این رویکرد هم در تضاد با ماهیت بازی‌های ویدیویی به‌عنوان شاخه‌ای از هنر است؛ هنری که در آن خلاقیت منجر به تولید آثار منحصربه‌فرد و خاص می‌شود و مخصوصا در زمینه بازیسازان مستقل و در مقیاس جهانی، شاهد هستیم که چطور ایده‌های ناب اینچنینی می‌توانند حتی باعث رشد صنعت بازی یک کشور شوند. حاجی میرزایی در این مورد هم توضیحات جالبی ارائه کرد:
بحث نهادها این‌جوری که شما فکر می‌کنید نیست؛ یعنی این‌جوری نیست که بگیم یه سری بازی خاص ساخته بشه. بلکه ممکنه شما اصلاً نفهمی که این بازی ربطی به این نهاد داره؛ یعنی بر فرض دغدغه‌ش نشاط جمعی نوجوان‌هاست و برای این می‌خواد پول بده که کسی بازی بسازه. بازیساز هم مطالعه می‌کنه تا ببینه ژانر مورد علاقه‌ی نوجوان‌ها چیه و می‌گه می‌خوام توی این ژانر بازی بسازم. اون طرف هم آره. مثلاً جاهای نیمه‌حاکمیتی هم هستن مثل اپراتورها و یه سری صندوق‌ها هم وجود دارن که اونا هم ابراز تمایل کردن که بیان و با همگرا همکاری کنن. طبیعتاً هدف اولشون اینه که سرمایه‌شون برگرده. خود بازیسازها هم حتی. مثلاً اون چندتا شرکتی که منابع زیادی دارن، خودشون دارن این کار رو انجام می‌دن؛ یعنی تیم‌های کوچیک رو در سطح کشور پیدا می‌کنن، روشون سرمایه‌گذاری می‌کنن که ایده‌شون رو گسترش بدن.
اگه این پلتفرم باشه، همه می‌تونن بیان با هم این کار رو بکنن و اگه مثلاً ما پنج بازیساز داشته باشیم و هر بازیساز پنج میلیارد بذاره، با ۲۵ میلیارد می‌تونن یه صندوق خطرپذیر کوچولو درست کنیم ذیل همگرا که بره توی استان‌ها و ایده‌های جوون رو حمایت کنه و وقتی اومدن بالا، همین شرکت‌ها می‌شن ناشرش و سود می‌کنن. یعنی اونا هم به‌عنوان کار خیر نمی‌خوان وارد این مسئله بشن. درستش هم همینه؛ یعنی اون مدلی که من به تو صدقه بدم و تو بری یه چیزی بسازی، به درد هیچ‌کی نمی‌خوره؛ ولی وقتی این اتفاقه به شکل درست پیش بره، اونم می‌گه آقا این کار به نفعم می‌شه؛ یعنی از اون تیم کوچیک توی یه شهر کوچیک حمایت می‌کنم و اگه بهش ۱۰۰ میلیون بدم، اون می‌تونه به یه نمونه‌ی اولیه برسه و اگه بهش ۵۰۰ میلیون بدم، می‌تونه به سافت‌لانچ برسه. اگه شاخصش رو داشته باشه و بهش یه میلیارد بدم، می‌تونه مارکتینگش هم بکنه و محصول جالبی بشه. حالا منم می‌تونم ناشرش بشم و پولم توی یه سال برگرده.»
مصاحبه زومجی با محمد حاجی میرزایی، بخش‌های مهم دیگری هم دارد که پیشنهاد می‌کنم حتما نسخه کامل ویدیو را در ابتدای مطلب تماشا کنید. به هر حال امیدواریم بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در دوره جدید خود و با توجه به حضور افرادی که خودشان از بدنه جامعه ویدیو گیم هستند، بتواند اقدامات مثبتی رقم بزند؛ اقداماتی که مخاطب و بازیساز در آن نقش پررنگی داشته باشند و جلب رضایت یکی از این دو قطب ویدیو گیم، به قیمت محدودیت برای قطب دیگر نباشد.
لطفا نظرات خود را در مورد این مصاحبه و مباحث مطرح‌شده در آن با زومجی و کاربرانش به‌اشتراک بگذارید.