مرور تاریخچه بازی های فوتبال کمتر شناخته‌شده

یک بار دیگر به استقبال مسابقات جام ملت‌های اروپا می‌رویم؛ مسابقاتی که به علت همه‌گیری ویروس کرونا با یک سال تأخیر برگزار می‌شود، ولی با همان نام قبلی یعنی یورو ۲۰۲۰ که نشان می‌دهد این روزها باید منتظر هر اتفاق عجیبی باشیم! به مناسبت شروع این رقابت‌های داغ، قصد داریم سری بزنیم به دنیای فوتبال در بازی‌های ویدیویی و البته این بار به‌جای بررسی بهترین بازی های فوتبالی، فهرست متفاوتی را مرور خواهیم کرد.

از سال‌ها قبل وضعیت بازی های فوتبالی به جایی رسیده که به جز دو مجموعه‌ی معروف فیفا (FIFA) و پرو اولوشن ساکر (Pro Evolution Soccer یا PES)، خبر خاصی از سایر بازی‌های برگرفته از این ورزش نیست و همه‌چیز در این دو سری پرطرفدار الکترونیک آرتز و کونامی خلاصه می‌شود؛ دو مجموعه‌ای که از شروع به کار هرکدام دهه‌ها می‌گذرد و هرچند زمانی رقبای دیگری هم داشتند، ولی در این سال‌ها به خاطر مسائلی مثل درگیری‌های حقوقی و لیسانس تیم‌ها و هزینه‌ی بالای تولید بازی‌های ورزشی و رقابت سخت با این دو غول فوتبالی، سایر شرکت‌ها ترجیح داده‌اند به سراغ این بخش از بازار بازی‌های ویدیویی نروند یا حداکثر به تولید بازی‌های مدیریتی فوتبال یا آثار اندروید و iOS بپردازند.

در اینجا می‌خواهیم سری بزنیم به سال‌های دور صنعت بازی؛ روزهایی که تنوع بازی‌های فوتبالی به مراتب بیشتر بود و در هر نسل انواع و اقسام بازی‌ها را شاهد بودیم که هرکدام نیز ویژگی‌های خاص خود را داشتند و دوست‌داران فوتبال را به شکل‌های مختلف راضی می‌کردند. این فهرست قرار نیست لزوماً بهترین بازی‌های فوتبالی را شامل شود، بلکه ترکیبی است از آثار خوش‌ساخت و زیبا درکنار بازی‌هایی متفاوت که ساخته‌ی شرکت‌هایی به جز الکترونیک آرتز و کونامی بوده‌اند.

از آنجایی که قرار است در این فهرست کاری با FIFA و PES و سایر بازی‌های الکترونیک آرتز و کونامی نداشته باشیم، به سراغ آثاری مثل Goal Storm (زیرمجموعه‌ای از Winning Eleven) و سری International Superstar Soccer از کونامی نخواهیم رفت و همچنین کاری با آثاری مثل The F.A. Premier League Stars از الکترونیک آرتز نیز نخواهیم داشت؛ اثری که این شرکت در سال ۱۹۹۹ با محوریت لیگ برتر انگلیس برای پلی استیشن و پی سی تولید کرده بود. همین‌طور بازی‌های مدیریتی یا آثار فانتزی مثل فوتبالیست‌ها (Captain Tsubasa) را هم به خاطر حال و هوای متفاوت خود نسبت به بازی‌های فوتبالی استاندارد، وارد این فهرست نکرده‌ایم.

با زومجی همراه باشید تا در این روزهای داغ فوتبالی، سفری کنیم به دوران تنوع بازی‌های مرتبط با این ورزش محبوب.

Binatone TV Master Mark IV

• سازنده: Binatone
• ناشر: Binatone
• پلتفرم: TV Master Mark IV
• تاریخ انتشار: ۱۹۷۶

از اولین تلاش‌ها در زمینه‌ی شبیه‌سازی یک بازی فوتبالی می‌توان به تلاش شرکت بریتانیایی هنگ‌کنگی Binatone اشاره کرد؛ شرکتی که در نیمه‌ی دوم دهه‌ی ۱۹۷۰ به ارائه‌ی کنسول‌هایی با بازی‌های از پیش نصب‌شده می‌پرداخت و در مدل TV Master Mark IV درکنار بازی‌های تنیس و اسکواش، بازی فوتبال را هم برای علاقمندان تدارک دیده بود.

البته این بازی به هر چیزی شباهت داشت به جز یک فوتبال واقعی! Binatone در این اثر ساده‌ی خود به سراغ سرگرمی‌ای مشابه بازی Pong رفته بود و با کمی تغییرات، آن را به‌عنوان فوتبال ارائه داده بود. در این بازی به‌جای دو خط (راکت پینگ پنگ) که یک توپ را بین خود رد و بدل می‌کردند، از چهار خط استفاده شده بود که دو عدد از آن‌ها مثلاً دروازه‌بان بودند و دو عدد دیگر هم مهاجم. هرکدام از دو بازیکن هم به‌طور هم‌زمان باید دروازه‌بان و مهاجم خود را کنترل می‌کرد و به نفر مقابل گل می‌زد.

Pele's Soccer

• سازنده: آتاری
• ناشر: آتاری
• پلتفرم: آتاری 2600
• تاریخ انتشار: ۱۹۸۱

بعد از بازی فوتبال Binatone، تعدادی بازی دیگر مثل NASL Soccer با گرافیک‌هایی رنگی و نزدیک‌تر به فوتبال (البته باتوجه‌به تکنولوژی آن زمان) عرضه شدند و یکی از معروف‌ترین موارد هم فوتبال پله یا Pele's Soccer بود؛ اثری از شرکت آتاری که همان‌طور که از نام آن نیز مشخص است، قرار بود بیشترین بهره را از معروفیت پله به‌عنوان اسطوره‌ی برزیلی دنیای فوتبال ببرد.

گیم‌پلی بازی از زاویه‌ی دید بالا به پایین دنبال می‌شد و هر تیم از چهار بازیکن تشکیل شده بود که به جز دروازه‌بان، سه بازیکن دیگر به‌طور هم‌زمان حرکت می‌کردند. یعنی بازیکن اختیار کاملی در کنترل هر بازیکن به‌طور جداگانه نداشت و مثلاً وقتی به سمت بالا حرکت می‌کرد، هر سه بازیکن درکنار یکدیگر به سمت بالا می‌رفتند. بعد از هر گل هم تصویری از تابلوی امتیازها به نمایش درمی‌آمد که نسبت به زمان خود افکت‌های جالبی را به نمایش می‌گذاشت.

فوتبال پله هرچند نسبت به آثار چند سال بعد از خود چه از نظر گیم‌پلی و چه گرافیک به‌شدت ابتدایی بود، ولی در زمان خود بازی جالبی به نظر می‌رسید و به اثری محبوب تبدیل شد.

International Soccer

• سازنده: اندرو اسپنسر
• ناشر: کمودور
• پلتفرم: کمودور 64
• تاریخ انتشار: ۱۹۸۳

یکی از اولین بازی های فوتبالی که طراحی بازیکن‌ها و فیزیک توپ در آن از حالت مربع و مستطیل‌های قبلی فاصله گرفته و طبیعی‌تر شده بود. اندرو اسپنسر در این ساخته‌ی خود برای کمودور 64، برای هر تیم هفت بازیکن را در نظر گرفته بود و درکنار حالت دو نفره، می‌شد مقابل هوش مصنوعی هم بازی کرد که نسبت به آن زمان در سطح خوبی قرار داشت.

بازی International Soccer که در نسخه‌ی سوئدی Cup Final نام داشت، امکان انتخاب از بین چندین رنگ مختلف را برای بازیکن‌ها می‌داد و بخش‌هایی جانبی را هم شامل می‌شد که حس و حال متفاوتی به بازی می‌دادند؛ از جمله صحنه‌ی اهدای جام قهرمانی به تیم برنده که تا آن روز کمتر بازی فوتبالی به سراغ آن رفته بود.

Soccer

• سازنده: Intelligent Systems
• ناشر: نینتندو
• پلتفرم: NES
• تاریخ انتشار: ۱۹۸۵

استودیو Intelligent Systems به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین زیرمجموعه‌های نینتندو در این سال‌ها بیشتر با آثاری مثل Fire Emblem و Paper Mario شناخته می‌شود، ولی آن‌ها در دهه‌ی ۱۹۸۰ روی بازی‌های متنوع دیگری هم کار کرده بودند، از جمله تعدادی بازی ورزشی که یکی از این بازی‌ها هم با نام ساده‌ی فوتبال (Soccer) جزو معروف‌ترین‌های این سبک در آن دوران بود و در ایران هم مخاطبان زیادی داشت.

این بازی فوتبال امکان انتخاب از بین هفت تیم مثل آلمان غربی، فرانسه و برزیل را به بازیکن‌ها می‌داد که البته قیافه‌ی بازیکن‌های این تیم‌ها تفاوت خاصی با یکدیگر نداشتند و تنها رنگ مو و پوست آن‌ها نسبت به کشورشان متفاوت بود. بازی با وجود کُند بودن گیم‌پلی، طرفداران زیادی به‌دست آورد و لحظات مفرحی را ایجاد می‌کرد که صحنه‌های شادی بعد از گل و همین‌طور نمایش‌های موزون بین دو نیمه‌ی آن از ذهن دوست‌دارانش پاک نخواهد شد.

Kick Off

• سازنده: Anco Software
• ناشر: Anco Software
• پلتفرم: آمیگا، آتاری اس‌تی، کمودور 64، NES و...
• تاریخ انتشار: ۱۹۸۹

از مطرح‌ترین بازی های فوتبالی دهه‌ی ۱۹۸۰ می‌توان به Kick Off اشاره کرد؛ محصول استودیو Anco Software که دینو دینی با طراحی آن به شهرت زیادی رسید. Kick Off نسبت به زمان خود حس و حال واقع‌گرایانه‌ای داشت و درحالی‌که مسابقات را از زاویه‌ی دید بالا نمایش می‌داد، به علت فیزیک مناسب توپ لحظات جذابی را فراهم می‌کرد؛ توپی که برخلاف اکثر بازی‌های آن دوران، به پای بازیکن‌ها نچسبیده بود و هویت جداگانه‌ی خود را داشت.

بازی Kick Off به‌طور کلی اثری حرفه‌ای‌تر نسبت به رقبای خود بود و بازیکن‌ها باید با دقت و مهارت بیشتری به سراغ آن می‌رفتند. همین قضیه هم باعث شد با بازخوردهای خوبی همراه شده و به اثری محبوب تبدیل شود، به‌طوری‌که بعدها نسخه‌های متعددی از آن تولید شد که در ابتدا با پسوندهای عددی و از سال ۱۹۹۶ به بعد با پسوندهای سال منتشر شدند، تا اینکه بالاخره کار این مجموعه با Kick Off 2002 به پایان رسید؛ اثری مخصوص پی سی و مکینتاش که نقدهای خوبی دریافت نکرد و به فروش خیلی پایینی رضایت داد.

ولی سال‌ها بعد به شکلی عجیب و غیرمنتظره شاهد احیای این مجموعه بودیم، با بازی Dino Dini's Kick Off Revival که نام آن هم حکایت از تلاش سازندگانش برای استفاده از حس نوستالژیک طرفداران بازی داشت. این نسخه که برای پلی استیشن 4، پلی استیشن ویتا و پی سی منتشر شده بود، به‌هیچ‌وجه عملکرد قابل قبولی نداشت و با میانگین امتیازهایی در محدوده‌ی ۳۰، خیلی زود به‌دست فراموشی سپرده شد و نشان داد که تیم سازنده‌ی بازی به‌جای حرکت در مسیر پیشرفت تکنولوژی، همچنان در همان حال و هوای قدیم باقی مانده‌اند.

بد نیست در اینجا به بازی !Goal هم اشاره کنیم که یکی دیگر از ساخته‌های فوتبالی دینو دینی بوده و در سال ۱۹۹۳ برای پلتفرم‌های مختلفی منتشر شد و در آمریکا هم Dino Dini's Soccer نام داشت.

Nintendo World Cup

• سازنده: Technos Japan
• ناشر: Technos Japan
• پلتفرم: NES، گیم بوی، سگا جنسیس و کامپیوترهای X68000
• تاریخ انتشار: ۱۹۹۰

یکی دیگر از فوتبال‌های معروف NES که البته بعدها برای پلتفرم‌های دیگری هم منتشر شد، اثر Technos Japan بود؛ استودیویی که آن را بیش از هرچیز با سری بازی‌های Double Dragon می‌شناسیم. طراحی بازیکن‌های فوتبال در بازی جام جهانی نینتندو (یا نام ژاپنی آن یعنی Nekketsu High School Dodgeball Club: Soccer)، برخلاف طرح جلد آن حالتی کاریکاتوری داشت و آن‌ها بیشتر شبیه تعدادی جنگجوی عصبانی بودند تا بازیکن فوتبال.

در ابتدای هر مسابقه که بین تیم‌های مطرحی مثل برزیل، آرژانتین، آلمان و ایتالیا برگزار می‌شد، امکان انتخاب استراتژی و برنامه‌های مختلفی وجود داشت و مثلاً بازیکن می‌توانست تعیین کند که در زمان حمله، سایر بازیکن‌ها اهل پاسکاری باشند یا دریبل زدن، یا دروازه‌بان هنگام حمله به بخش هجومی تیم اضافه شود یا نه. بازی درکنار گیم‌پلی خوب خود، سعی می‌کرد حالتی بامزه و مفرح هم داشته باشد و بازیکن‌ها حرکات و انیمیشن‌هایی اغراق‌آمیز داشتند و بخشی از آن‌ها هم از عینک آفتابی استفاده می‌کردند. یا بعد از تکل حریف روی آن‌ها، قیافه‌هایی خنده‌دار با چشم‌های از حدقه بیرون‌آمده پیدا می‌کردند!

International Soccer Challenge

• سازنده: Red Rat Software
• ناشر: MicroStyle
• پلتفرم: آمیگا، آتاری اس‌تی و داس
• تاریخ انتشار: ۱۹۹۰

بازی International Soccer Challenge دنباله‌ی اثر دیگری به نام MicroProse Soccer بود، البته با تغییراتی اساسی نسبت به آن. این بازی را می‌توان یکی از اولین تجربه‌های سه‌بعدی فوتبال مجازی دانست، هرچند با گرافیکی ساده و ابتدایی که با وجود اینکه کم‌وبیش حس حضور در زمین فوتبال را به مخاطب ارائه می‌داد، ولی تفاوت زیادی با فوتبال‌های سه‌بعدی سال‌های بعد داشت.

بازی به شکلی طراحی شده بود که بازیکن به‌جای احاطه بر زمین فوتبال از زاویه‌ی بالا، آن را مثل یک اثر سوم شخص دنبال می‌کرد و دروازه‌ی حریف به‌عنوان هدف نهایی در مقابل چشم او قرار داشت. از نظر تیم‌های موجود در بازی هم کمبودی احساس نمی‌شد و تمام تیم‌های جام جهانی ۱۹۹۰ درون آن حضور داشتند.

شرکت ایتالیایی Simulmondo هم در سال ۱۹۹۱ یکی دیگر از اولین تجربه‌های سه‌بعدی فوتبال را با نام I Play 3D Soccer به علاقمندان این ورزش هدیه داد که کم و بیش به ساخته‌ی MicroStyle شباهت داشت، ولی تمرکز آن روی کنترل یک بازیکن درون زمین بود، نه پاسکاری‌های پشت‌سرهم بین بازیکن‌های مختلف.

Sensible Soccer

• سازنده: Sensible Software
• ناشر: Renegade Software
• پلتفرم: آمیگا، آتاری اس‌تی و داس
• تاریخ انتشار: ۱۹۹۲

درکنار سری بازی‌های FIFA و PES از الکترونیک آرتز و کونامی، سری Sensible Soccer را می‌توان از طولانی‌ترین مجموعه‌های فوتبالی صنعت بازی دانست. استودیو Sensible Software اولین‌بار در سال ۱۹۸۸ با تولید بازی MicroProse Soccer نشان داد که توانایی بالایی در خلق آثار جذاب فوتبالی دارد، ولی این Sensible Soccer بود که نام و آوازه‌ی آن‌ها را بیش‌ازپیش بر سر زبان‌ها انداخت.

از سال ۱۹۹۲ تا ۲۰۰۷ شاهد عرضه‌ی انواع و اقسام بازی‌ها از این مجموعه بودیم که پلتفرم‌های متنوعی از آمیگا و آتاری اس‌تی تا کنسول‌های پلی استیشن 1 و 2، ایکس باکس و ایکس باکس 360 را دربرمی‌گرفتند. البته بازی‌های تولید شده بعد از سال ۱۹۹۸ محصول استودیوهای دیگری به جز Sensible Software بودند، چرا که این استودیو به کار خود پایان داده بود.

این مجموعه از همان نسخه‌های اول به محبوبیت بالایی رسید و دلایل مختلفی هم در این زمینه وجود داشت؛ از فهرست عظیم تیم‌های حاضر در بازی که کمتر اثر مشابهی توانایی رقابت با آن را از این نظر داشت، تا گیم‌پلی سریع و مهیج آن که با حضور بازیکن‌های مینیاتوری و کوچک، حس و حالی متفاوت نسبت به اکثر آثار فوتبالی آن سال‌ها را به مخاطب منتقل می‌کرد.

هرچند سال‌ها است که علاقمندان این مجموعه با نسخه‌ی جدیدی از آن همراه نشده‌اند، ولی هنوز عشق و علاقه‌ی خود را به این سری دوست‌داشتنی حفظ کرده‌اند و از طرف دیگر هم جان هِیر، مؤسس Sensible Software و طراح ارشد Sensible Soccer، در سال ۲۰۱۷ به سراغ تولید بازی Sociable Soccer رفت تا یاد و خاطره‌ی آثار قدیمی خود را زنده کند و در این سال‌ها نسخه‌هایی از آن برای سیستم‌عامل‌های اندروید و iOS ساخته شده است.

Virtua Striker

• سازنده: سگا AM2
• ناشر: سگا
• پلتفرم: آرکید، پلی استیشن 3 و ایکس باکس 360
• تاریخ انتشار: ۱۹۹۵

استودیو سگا AM2 به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های قدرتمند سگا درحالی توسط یو سوزوکی تأسیس شد که بیشتر تمرکز خود را روی تولید بازی برای دستگاه‌های آرکید گذاشته بود و در این راه دست به ساخت مجموعه‌ای تحت عنوان Virtua زد؛ بازی‌هایی که در سبک‌های مختلف از ریسینگ (Virtua Racing) تا مبارزه‌ای (Virtua Fighter) را شامل می‌شدند. یکی از این بازی‌ها هم Virtua Striker بود که دنیای فوتبال را به شکلی زیباتر از همیشه در صنعت بازی به نمایش می‌گذاشت.

Virtua Striker را می‌توان اولین فوتبال کاملاً سه‌بعدی دانست که تحولی در میان آثار مشابه ایجاد و بازیکن‌هایی را وارد زمین فوتبال کرد که بیشتر از هر زمان دیگری به انسان‌های واقعی شباهت داشتند (البته باتوجه‌به تکنولوژی‌های آن دوران). درکنار گرافیک جذاب در زمان خود، بازی از نظر صوتی هم در سطح خوبی قرار داشت و به زیبایی هیاهوی ورزشگاه‌ها را شبیه‌سازی می‌کرد و از سروصدای تماشاگران تا سرودهای آن‌ها را می‌شد در میان رقابت‌های فوتبالی شنید؛ هرچند خبری از گزارشگر نبود و تنها در زمان‌هایی مثل اوت شدن توپ یا گل زدن، صدایی به گوش می‌رسید که خبر از این اتفاقات می‌داد.

این بازی فوتبال سگا که ۱۸ تیم از مطرح‌ترین‌های دنیا را در خود جمع کرده بود و شادی‌های پس از گل متنوع و جالبی هم داشت، توانست به موفقیت‌های زیادی در دنیای آرکید برسد و سال‌ها بعد هم پورت آن برای پلی استیشن 3 و ایکس باکس 360 منتشر شد. همچنین آخرین کنسول سگا یعنی دریم‌کست (درکنار دستگاه‌های آرکید) در سال ۱۹۹۹ میزبان Virtua Striker 2 بود و در سال ۲۰۰۲ هم کنسول گیم‌کیوب (باز هم درکنار دستگاه‌های آرکید) پذیرای Virtua Striker 3 شد. چهارمین نسخه‌ی بازی هم در سال ۲۰۰۴ تنها برای دستگاه‌های آرکید منتشر شد و از آن به بعد دیگر خبری از این مجموعه نشده است.

Actua Soccer

• سازنده: Gremlin Interactive
• ناشر: Gremlin Interactive
• پلتفرم: پلی استیشن، سگا ساترن و پی سی
• تاریخ انتشار: ۱۹۹۵

درحالی‌که Virtua Striker لقب اولین بازی فوتبالی کاملاً سه‌بعدی را به خود اختصاص داده، این لقب در دنیای کنسول‌ها به بازی Actua Soccer می‌رسد؛ اثری از گرملین اینتراکتیو که در آن دوران دست به تولید مجموعه بازی‌های ورزشی با برند Actua Sports می‌زد و درکنار فوتبال، به سراغ گلف، هاکی، تنیس و بیلیارد هم رفت.

Actua Soccer بیش از ۴۰ تیم ملی را برای انتخاب در اختیار بازیکن قرار می‌داد و از این نظر یکی از کامل‌ترین بازی‌های فوتبال آن سال‌ها محسوب می‌شد. اعضای استودیو گرملین هم که خود ساکن شهر شفیلد انگلیس بودند، برای هرچه طبیعی‌تر شدن مکانیزم‌های بازی به سراغ باشگاه شفیلد ونزدی رفتند و از سه بازیکن این تیم به نام‌های اندی سینتون، کریس وودز و گراهام هاید برای کارهای مربوط‌به موشن کپچر کمک گرفتند تا انیمیشن‌های بازی واقع‌گرایانه‌تر شوند.

این بازی را می‌توان یکی از اولین آثار دنیای فوتبال مجازی دانست که از صدای گزارشگر برای بخش‌های مختلف خود استفاده می‌کرد؛ موضوعی که البته خیلی هم با کیفیت نبود و گاهی اوقات پیش می‌آمد که صدای بری دیویس (گزارشگر قدیمی انگلیسی) با تأخیر پخش شده و مدتی پس از انجام حرکتی توسط یکی از بازیکن‌ها، تازه اسم آن بازیکن را می‌شنیدیم.

با موفقیت بالای Actua Soccer مخصوصاً در انگلیس، راه برای تولید نسخه‌های بعدی آن باز شد و در سال ۱۹۹۶، نسخه‌ی کامل‌تر بازی با حضور تیم‌های باشگاهی منتشر شده و در سال‌های ۱۹۹۷ و ۱۹۹۸ هم نسخه‌های دوم و سوم آن منتشر شدند و بعد از آن دیگر خبری از این مجموعه نشد؛ موضوعی که علت آن به مشکلات استودیو گرملین و تعطیلی آن در سال ۲۰۰۳ برمی‌گشت.

LiberoGrande

• سازنده: نامکو
• ناشر: نامکو
• پلتفرم: آرکید و پلی استیشن
• تاریخ انتشار: ۱۹۹۷

بازی LiberoGrande اولین اثر فوتبالی نامکو نبود و آن‌ها پیش از این در سال ۱۹۹۲ بازی Top Striker را براساس انیمه‌ی Moero! Top Striker برای کنسول NES عرضه کرده بودند، ولی LiberoGrande از هر جهت دستاوردی به مراتب عظیم‌تر برای نامکو محسوب می‌شد؛ اثر خوش‌ساختی که با اکثر بازی های فوتبالی آن دوران متفاوت بود.

درحالی‌که تا آن روز بیشتر بازی های فوتبالی یا از زوایای بالا به سراغ نمایش این ورزش می‌پرداختند یا در آثار سه‌بعدی از زوایای کناری، LiberoGrande سعی کرده بود حس و حالی مهیج‌تر به مسابقات فوتبال داده و دوربین را به پشت بازیکن‌ها ببرد؛ موضوعی که هرچند پیش از آن در International Soccer Challenge هم به‌نوعی به کار رفته بود، ولی اکنون به‌لطف گرافیک سطح بالای بازی (باتوجه‌به سخت‌افزارهای آن دوران) و فضای کاملاً سه‌بعدی، شرایطی جدید را خلق می‌کرد که تا آن روز کمتر تجربه شده بود.

نکته‌ی دیگر به این برمی‌گشت که برخلاف سایر بازی‌ها که هدایت یک تیم کامل را در اختیار بازیکن قرار می‌دهند، در LiberoGrande هدایت یک بازیکن را برعهده داشتید و باید به بهترین شکل ممکن در نقش او ظاهر شده و به تیم خود کمک می‌کردید؛ ویژگی جالبی که سال‌ها بعد الکترونیک آرتز و کونامی هم در بازی‌های FIFA و Pro Evolution Soccer به سراغ آن رفتند. از نظر تعداد تیم‌های ملی هم بازی با داشتن ۴۸ تیم از جمله تیم ملی ایران، فهرست متنوعی را شامل می‌شد.

بعدها نسخه‌ی دوم بازی هم منتشر شد، ولی نتوانست موفقیت بازی اصلی را تکرار کند و نامکو هم آن را برای همیشه رها کرد.

Viva Football

• سازنده: Crimson Studio
• ناشر: ورجین اینتراکتیو
• پلتفرم: پلی استیشن و پی سی
• تاریخ انتشار: ۱۹۹۸

اکثر سازندگان بازی های فوتبالی تلاش خود را به کار می‌برند تا فهرستی از تیم‌های مطرح دوران خود را در اختیار مخاطبان قرار دهند، ولی بازی‌هایی هم هستند که حالتی تاریخی به این قضیه می‌دهند و به سراغ دوره‌های زمانی مختلفی می‌روند. یکی از این بازی‌ها ویوا فوتبال بوده که فهرستی عظیم از تیم‌های حاضر در جام‌های جهانی مختلف را در خود داشت.

بازی تمام تیم‌های ملی جام‌های جهانی ۱۹۵۸ تا ۱۹۹۸ را شامل می‌شد و در مجموع ۱۰۳۵ تیم در آن وجود داشت که کمتر رقیبی را می‌توان از این نظر برای ویوا فوتبال پیدا کرد؛ هرچند این قضیه به معنای این نبوده که تمام بازیکن‌ها طراحی واقعی داشته‌اند. ایران هم تیم‌های مختلفی را در ویوا فوتبال داشت، از دهه‌ی ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۸ (به جز دو دوره‌ی ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ که ایران در مقدماتی جام جهانی حضور نداشت) و اسامی بازیکن‌ها هم اکثراً درست بودند، ولی مواردی مثل مرحوم ناصر حجازی با اشکالاتی در املای خود همراه بودند که به نظر می‌رسد بیشتر از مسائل حقوقی، به خاطر خطای سازندگان بازی در پیدا کردن اسامی صحیح بوده است.

نکته‌ی جالب دیگر ویوا فوتبال به نحوه‌ی نمایش فوتبال‌ها برمی‌گشت و مثلاً اگر دو تیم از جام جهانی ۱۹۵۸ را انتخاب می‌کردید، تصویر هم حالت کهنه و قهوه‌ای‌رنگ پیدا می‌کرد تا حس و حال فوتبال‌های پخش‌شده در آن دوران را بهتر نشان دهد؛ نکات ریزی که باعث شدند بازی طرفداران خاص خود را پیدا کند.

This is Football

• سازنده: Team Soho
• ناشر: سونی
• پلتفرم: پلی استیشن
• تاریخ انتشار: ۱۹۹۹

یکی از جالب‌ترین موارد این فهرست را می‌توان بازی This is Football با آن اسم متفاوت خود دانست؛ اثری که یادآور روزهایی است که شرکت‌های کنسول‌ساز هم می‌توانستند بازی های فوتبالی مخصوص خود را داشته باشند و همه‌چیز در فیفا و Pro Evolution Soccer خلاصه نمی‌شد.

بازی محصولی بود از استودیو تیم سوهو که بعدها با تغییراتی به استودیو لندن سونی تبدیل شد. تیم سوهو که کار خود را با ساخت بازی‌های بسکتبالی NBA ShootOut و تعدادی بازی دیگر شروع کرده بود، در سال ۱۹۹۹ یکی از فوتبال‌های مجازی خوش‌ساخت آن دوران را به‌طور انحصاری برای پلی استیشن تدارک دید که هرچند بی عیب و نقص نبود، ولی به‌لطف گیم‌پلی مناسب و کیفیت بالای گرافیکی و صوتی خود درکنار گزارش‌های جذاب کلایو تیلزلی توانست طرفداران زیادی پیدا کند.

This is Football به علت قراردادی که با FIFPro داشت، توانسته بود از نام تیم‌ها و بازیکن‌ها به شکل واقعی استفاده کند (البته با اندک استثناهایی) و بخش شخصی‌سازی آن هم دست بازیکن را برای انجام تغییرات مختلف باز می‌گذاشت. موفقیت نسخه‌ی اول این بازی باعث شد سونی به فکر ادامه دادن آن بیافتد و بعدها نسخه‌های متعددی از This is Football را روی دو کنسول اول پلی استیشن درکنار PSP دیدیم.

هرکدام از این نسخه‌ها ویژگی‌های جالب خود را داشتند و مثلاً از دورانی به بعد می‌شد در این بازی‌ها دست به تمارض یا دایو کردن زد و در شرایط خاصی داور را فریب داد و البته گاهی اوقات هم به خاطر لو رفتن نقشه‌ی خود، از داور کارت زرد گرفت. یا مثلاً حالت مخصوصی برای بازی طراحی شده بود که تحت عنوان Jumpers 4 Posts، امکان بازی کردن در محیط مدرسه را می‌داد و همه‌چیز در این بخش حالتی ساده و غیرحرفه‌ای داشت؛ از جمله اینکه به‌جای دروازه‌های واقعی، از توده‌ای لباس روی زمین به‌جای بخش‌های چپ و راست دروازه استفاده می‌شد!

This is Football تا مقطعی به خوبی پیش رفت و از جایی به بعد هم مسئولیت ساخت آن برعهده‌ی استودیو لندن سونی قرار گرفت که در حقیقت همان تیم سوهو با کمی تغییرات بود. ولی نسخه‌های آخر بازی کیفیت چندان بالایی نداشتند و درنهایت هم آخرین نسخه‌ی معمولی آن با نام World Tour Soccer 2 در سال ۲۰۰۶ برای PSP منتشر شده و چهار سال بعد هم نسخه‌ای مدیریتی از آن با نام This is Football Management منتشر شد که پایان کار این مجموعه را رقم زد؛ اثری که توسط استودیو Sports Director Limited برای پلی استیشن 3 و PSP ساخته شده بود و بعدها نسخه‌ای از آن برای پلی استیشن ویتا هم منتشر شد.

Ronaldo V-Football

• سازنده: PAM Development
• ناشر: Infogrames
• پلتفرم: پلی استیشن و گیم بوی کالر
• تاریخ انتشار: ۲۰۰۰

یکی از موارد جالبی که سال‌ها قبل در مورد بازی های فوتبالی به چشم می‌خورد، استفاده از نام بازیکن‌های مطرح فوتبال در آثار مختلف بود؛ موضوعی که در دوران آتاری 2600 برای بازی فوتبال پله دیده بودیم و بعدها در Ronaldo V-Football هم تکرار شد و این بار رونالدو، آن هم از نوع اصل برزیلی به ستاره‌ی یک بازی فوتبالی تبدیل شد.

استودیوی سازنده‌ی بازی یعنی PAM Development برای دوست‌داران تنیس با سری بازی‌های Top Spin شناخته می‌شود؛ استودیویی که در سال ۲۰۰۵ تحت مالکیت 2K درآمده و سه سال بعد تعطیل شد. آن‌ها با کمک شرکت Infogrames دست به ارائه‌ی بازی خوش آب و رنگی برای علاقمندان فوتبال زدند که هرچند بی‌ایراد نبود، ولی جذابیت‌های خاص خود را داشت؛ بازی‌ای که در شروع خود ویدیویی از هنرنمایی‌های رونالدو را در ترکیب با مدل دیجیتالی او نشان می‌داد و مخاطبان را آماده‌ی مسابقاتی مهیج می‌کرد.

Ronaldo V-Football شامل تیم‌های ملی زیادی از جمله ایران و تیم‌های ستارگان قاره‌های مختلف می‌شد و بخش‌های متنوعی برای مسابقات خود داشت، از جمله V-Football Cup که به‌نوعی معادل جام جهانی بود. ۱۵ استادیوم درکنار شرایط آب و هوایی مختلف هم تنوع خوبی به بازی می‌دادند و آن را به اثری تبدیل می‌کردند که نه خیلی عالی، ولی در حد خوبی قرار داشت و می‌توانست به عطش فوتبال‌دوستان در آن روزها پاسخ دهد.

این ساخته‌ی PAM Development تنها بازی فوتبالی پلی استیشن با تمرکز روی اسم یک بازیکن مطرح نبود و آثار مشابه دیگری را هم داشتیم، از جمله بازی David Beckham Soccer که در سال ۲۰۰۱ برای اولین کنسول سونی منتشر  و بعدها برای پلتفرم‌های دیگری هم عرضه شد؛ بازی‌ای نه‌چندان خوش‌ساخت محصول استودیو Rage Software که با وجود استفاده از شهرت دیوید بکام، ستاره‌ی انگلیسی آن روزهای منچستر یونایتد به موفقیت زیادی نرسید.

European Super League

• سازنده: Crimson Studio و Coyote Developments
• ناشر: ورجین اینتراکتیو
• پلتفرم: پلی استیشن، دریم‌کست، پی سی و گیم بوی ادونس
• تاریخ انتشار: ۲۰۰۱

بازی سوپرلیگ اروپایی، اثر بدی نبود ولی چیز خیلی خاصی هم در مقایسه با رقبای قدرتمندتر خود نداشت. اما حواشی اخیر فوتبال اروپا باعث شد این بازی را هم در فهرست جای بدهیم و در مورد آینده‌نگرانه بودن افکار سازندگان آن صحبت کنیم.

سوپرلیگ اروپا که چند ماه قبل سروصدای عجیبی به پا کرد و البته خیلی زود هم به بن‌بست رسید، قرار بود میزبان تعدادی تیم ثابت از بین بزرگان فوتبال اروپا باشد (درکنار تیم‌های مهمان سالانه) و مسیری متفاوت را نسبت به جام باشگاه‌های اروپا طی کند. بازی سوپرلیگ اروپایی هم کم‌وبیش به همین شکل بود و ۱۶ تیم برتر اروپا را کنار هم جمع کرده بود که اکثر آن‌ها با تیم‌های سوپرلیگِ فلورنتینو پرز و شُرَکا یکی بودند.

البته تفاوت‌هایی هم بین تیم‌های حاضر در بازی و مسابقات پیشنهادی چند ماه قبل وجود داشت و مثلاً بایر لورکوزن که سال ۲۰۰۱ تیم قدرتمندی بود و یک سال بعد از آن به فینال جام باشگاه‌های اروپا هم رسید، در این بازی حضور داشت ولی خبری از اتلتیکو مادرید نبود؛ تیمی که در سال‌های اخیر به موفقیت‌های زیادی رسیده، ولی در سال ۲۰۰۱ به اندازه‌ی امروز شهرت نداشت.

بازی سوپرلیگ اروپایی به خوبی توانسته بود اتمسفر فوتبال‌های مهیج در این قاره را شبیه‌سازی کرده و با ارائه‌ی فهرست خوبی از ورزشگاه‌های معروف درکنار پخش صدای تماشاگران تیم‌های اروپایی، به یکی از آثار نسبتاً خوب آن سال‌ها تبدیل شود که البته شانس زیادی در مقابل رقبای قدرتمند خود یعنی فیفا و Pro Evolution Soccer نداشت.

Super Shot Soccer

• سازنده: تکمو
• ناشر: تکمو
• پلتفرم: پلی استیشن
• تاریخ انتشار: ۲۰۰۲

درکنار کونامی و نامکو، تکمو هم یکی دیگر از شرکت‌های ژاپنی بود که در دورانی علاقه‌ی خود را به ساخت بازی فوتبالی نشان داد. سازنده‌ی نینجا گایدن (Ninja Gaiden) بعد از اینکه در سال ۱۹۹۹ شانس خود را در دنیای فوتبال با بازی J-League Soccer: Jikkyou Survival League امتحان کرده بود، در سال ۲۰۰۲ یک بار دیگر به سراغ ساخت یک بازی فوتبالی رفت، آن هم به شکلی منحصربه‌فرد و عجیب. بازی سوپر شات ساکر در نگاه اول یک فوتبال مجازی مشابه با سایر بازی‌ها به نظر می‌رسید و بازیکن می‌توانست بعد از انتخاب تیم دلخواه خود، وارد زمین مسابقه شده و در شرایطی که همه‌چیز کاملاً معمولی است، کار خود را شروع کند. ولی کافی بود کمی به بازی کردن بپردازد تا به یاد مجموعه‌ی فوتبالیست‌ها بیافتد!

بازی شامل انواع و اقسام افکت‌های اغراق‌آمیز و قدرت‌های ویژه می‌شد و مثلاً بازیکن‌ها می‌توانستند بازی را برای لحظاتی به شکل صحنه آهسته درآورده و توپ را به سمت بالا بفرستند و شوتی سهمگین و قدرتمند به طرف دروازه روانه کنند. یا ناگهان نوری ماورایی دور توپ را می‌گرفت و بازیکن با شوتی آتشین، توپ را در حالی به سمت دروازه‌ی حریف می‌فرستاد که طوفان به پا می‌شد! حتی به سبک فوتبالیست‌ها، توپ می‌توانست با برخورد به بازیکن‌های حریف آن‌ها را به گوشه و کنار پرتاب کند و به پیش برود. و از همه عجیب‌تر اینکه ناگهان سازه‌های عظیمی مثل مجسمه‌ی آزادی را وسط میدان مسابقه می‌دیدیم که روی جریان بازی تأثیر می‌گذاشتند!

بازی سوپر شات ساکر هرچند به دستاورد خاصی نرسید و بعدها به‌دست فراموشی سپرده شد، ولی اثر متفاوت و بامزه‌ای درمیان اکثر بازی‌های واقع‌گرایانه‌ی فوتبالی در آن سال‌ها محسوب می‌شد.

RedCard 20-03

• سازنده: Point of View
• ناشر: Midway Games
• پلتفرم: پلی استیشن 2، ایکس باکس و گیم‌کیوب
• تاریخ انتشار: ۲۰۰۲

اکثر بازی های فوتبالی سعی می‌کنند مخاطبان خود را به انجام بازی‌هایی جوانمردانه و پاک دعوت کنند، ولی RedCard 20-03 در مسیر متفاوتی حرکت می‌کرد و تأکید زیادی روی خطا کردن داشت؛ آن هم نه خطاهای معمولی و تکل‌های ساده، بلکه حرکاتی که دست کمی از ضربات تکواندو نداشتند و مثلاً بازیکن به هوا می‌پرید و با لگد بر صورت مهاجم حریف می‌کوبید! البته وقتی به اسم ناشر بازی یعنی شرکت میدوی نگاه کنیم، این موضوع خیلی هم عجیب نبوده؛ شرکتی که با بازی‌های مورتال کامبت (Mortal Kombat) تعدادی از خشن‌ترین آثار مبارزه‌ای تاریخ را تدارک دیده بود.

بااین‌حال تمرکز بازی روی نبردهای مستقیم به معنای این نبود که کلاً خبری از خطا گرفتن توسط داور در جریان بازی نبوده، بلکه داور هم گاهی اوقات با تصمیماتی مثل گرفتن پنالتی سعی می‌کرد خودی نشان دهد و خیلی هم به حاشیه نرود. ولی در مجموع بازی کارت قرمز از این نظر خیلی آزادانه‌تر از سایر آثار فوتبالی بود و همین قضیه هم باعث می‌شد با وجود کیفیت نه‌چندان بالای گیم‌پلی، لحظات مفرحی را برای مخاطبان ترتیب دهد.

Pure Football

• سازنده: یوبیسافت ونکوور
• ناشر: یوبیسافت
• پلتفرم: پلی استیشن 3 و ایکس باکس 360
• تاریخ انتشار: ۲۰۱۰

آخرین بازی فهرست ما به‌هیچ‌وجه اثر باکیفیت و درجه یکی محسوب نمی‌شود، ولی به‌دلیل دیگری در اینجا به سراغ آن رفته‌ایم و آن هم حضور یوبیسافت به‌عنوان سازنده و ناشر بازی است؛ یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های حاضر در این صنعت که در سال ۲۰۱۰ تلاش کرد فوتبال را از زاویه‌ی دید خود به نمایش بگذارد، ولی ناموفق بود و بعد از آن هم هیچ شرکت عظیم دیگری به جز الکترونیک آرتز و کونامی به سراغ این کار نرفته و می‌توان گفت بازار فوتبال‌های کنسولی و پی سی تقریباً به‌طور کامل در اختیار فیفا و Pro Evolution Soccer قرار گرفته است.

فوتبال خالص یا Pure Football که در آمریکا با نام Pure Futbol منتشر شده بود، قصد داشت مسیری متفاوت از آثار الکترونیک آرتز و کونامی را دنبال کند و به‌جای ارائه‌ی فوتبالی حرفه‌ای در استادیوم‌های بزرگ، به سراغ فضایی آرکید رفته و این ورزش محبوب را از زاویه‌ای دیگر نشان دهد؛ چیزی شبیه سری فوتبال خیابانی (FIFA Street) که البته در رسیدن به این هدف ناکام ماند. دلایل مختلفی هم برای شکست آن وجود داشت؛ از تعداد تیم‌های پایین نسبت به رقبا تا عدم وجود گزارشگر که باعث می‌شد حس و حال زنده‌ای نداشته باشد و همین‌طور تنوع کم و نداشتن بخش‌ها و حالات متنوع.

مدل‌های بازیکن‌ها در Pure Football خیلی جالب نبودند، هوش مصنوعی نیز ضعف‌های زیادی داشت و حتی فریم ریت هم ثابت نبود و در مجموع همه‌چیز دست به‌دست هم می‌داد تا تجربه‌ای نه‌چندان جذاب شکل بگیرد؛ موضوعی که باعث شد بازی با نقدهای بدی مواجه شده و مخاطبان هم استقبال خوبی از آن نکنند و یوبیسافت به یکی از آخرین شرکت‌هایی تبدیل شود که در راه خلق رقیبی برای FIFA و PES شکست می‌خورد.

در این مقاله سعی کردیم یاد و خاطره‌ی روزهایی را زنده کنیم که دنیای فوتبال مجازی تنوعی به مراتب بیشتر از امروز داشت و علاقمندان فوتبال تنها محدود به انتخاب بازی دلخواه خود از بین FIFA و PES نبودند؛ روزهایی که می‌شد انتظار هر اتفاق جالبی را در این زمینه داشت و به سراغ بازی‌هایی رفت که هرکدام عطر و طعم خاص خود را داشتند. ولی سال‌ها از آن دوران گذشته و هزینه‌های بالای تولید بازی‌های ویدیویی و از طرف دیگر مشکلات مربوط‌به حق استفاده از نام تیم‌ها و بازیکن‌ها باعث شده تنوع در این زمینه خیلی کمتر از قبل شود.

شما همراهان زومجی چه خاطراتی با بازی‌ های فوتبالی دارید؟ به جز ساخته‌های معروف الکترونیک آرتز و کونامی، از چه بازی‌های دیگری لذت برده‌اید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.