آخر هفته چه فیلمی ببینیم؟ | سه فیلم کوتاه تماشایی

در این شماره از سری مقاله‌های «آخر هفته چه فیلمی ببینیم؟»، کمی سنت‌شکنی کرده‌ام و از جهان فیلم‌های بلند فاصله گرفته‌ام. فیلم‌های کوتاه، تقریبا هیچ‌گاه به اندازه‌ی آثار بلند بیننده ندارند و خیلی وقت‌ها دست کم گرفته می‌شوند. اما این نگاه محدود، تماشاگر را از لذتی اساسی محروم خواهد کرد؛ چرا که نمونه‌های درخشان این مدیوم، محدودیت زمانی‌شان را به مزیتی خلاقانه مبدل می‌سازند. هر ثانیه حساب‌شده است، هر قابی حامل معناست و هر برش، روایتی را کامل می‌کند.

مولفانی که آثارشان را برای این آخر هفته برگزیده‌ام، به فیلم‌های بلندشان شناخته می‌شوند. آری استر را به موروثی (Hereditary) می‌شناسیم، بی گان را به سفر دراز روز در شب (Long Day's Journey into Night) و کیوشی کوروساوا را به شاهکاری مانند درمان (Cure). اما سه اثر منتخبم برای این مقاله، نشان می‌دهند که این فیلمسازان برجسته، می‌توانند بخشی از مولفه‌های آشنای آثارشان را در فرم بسیار موجزتری هم ارائه کنند. درباره‌ی این سه فیلم حرف می‌زنم؛ اساسا (Basically) به کارگردانی آری استر، داستانی کوتاه (A Short Story)‌ به کارگردانی بی گان و صدای زنگ (Chime) به کارگردانی کیوشی کوروساوا.

• کارگردان: آری استر
• بازیگران: ریچل بروزناهان
• سال اکران: ۲۰۱۴

خلاصه‌ی داستان: زنی جوان در برابر دوربین می‌ایستد و از زندگی، خانواده، خاطرات، رویاها و تنهایی‌اش حرف می‌زند؛ طی مونولوگی که مدام از موضوعی به موضوعی دیگر می‌پرد.

اساسا، تجربه‌ای کوتاه از آری استر است؛ پیش از آن که به شهرت جهانی برسد. این فیلم، برخلاف آثار بلند و تاریک‌تر او، با لحنی کمیک و تمهیدات مینیمالیستی ساخته شده است. دوربین عموما ثابت استر و میزانسن‌های دقیق، چندلایه و چیده‌شده‌ی او، هر قاب را تبدیل می‌کند به پازلی شوخ‌طبعانه که باید رفته‌رفته از آن سردرآورد. با محوریت دختر ثروتمندی که داخل عمارتی بزرگ، مستقیما با دوربین حرف می‌زند، پیوسته در حال تغییر موضوع روایت‌اش است و جزئیات بی‌ربطی از زندگی و درونیات‌اش را برای تماشاگر افشا می‌کند. اجرای انرژیک ریچل بروزناهان، این قطعات را به شکل سرگرم‌کننده‌ای در قامت شخصیتی واحد به هم پیوند می‌زند.

پراکندگی اجرای دختر مقابل دوربین، باعث می‌شود تا تماشاگر نتواند مرزی میان حقیقت و دروغ یا واقعیت و نمایشی بودن صحبت‌های او پیدا کند و این ویژگی، راهی باز می‌کند به هسته‌ی تماتیک متن. اساسا، درباره‌ی زندگی کردن داخل نمایشی «برای دیگران» است. استر در همین زمان محدود، موفق می‌شود پرتره‌ای ترسیم کند از وضعیت انسان معاصر در نسبت با فرهنگ مصرف‌گرا، خانواده‌ی از هم‌گسیخته و بحران معنا؛ بدون آن‌ که به ورطه‌ی شعارزدگی بیفتد. اساسا، هم یک کمدی هجوآمیز است، هم مونولوگی روان‌کاوانه و هم یک بازی فرمی جذاب.

• کارگردان: بی گان
• بازیگران: تن ژو، چن یانگ ژانگ
• سال اکران: ۲۰۲۲

خلاصه‌ی داستان: گربه‌ای سیاه با کتی بلند که نه دوستی دارد و نه خانه و هدفی در زندگی، پس از ملاقات با یک مترسک، سفری مرموز را آغاز می‌کند تا به این سوال پاسخ دهد: «گران‌بهاترین چیز دنیا چیست؟»

بی‌ گان، یکی از استعدادهای مهم سینمای معاصر آسیای شرقی است که امسال فیلم رستاخیر (Resurrection) را در جشنواره‌ی کن داشت. این فیلمساز خلاق چینی که بیشتر به دستاوردهای فرمال جسورانه‌اش شناخته می‌شود، در سال ۲۰۲۲، توانایی‌اش در بیان سینمایی را در قالب موجزتری به رخ کشید؛ فیلم داستانی کوتاه. او با همان حساسیت بصری که در آثار قبلی‌اش نشان داده بود، دنیایی می‌آفریند که تلفیقی است از عناصر فانتزی، علمی-تخیلی و سورئال.

ساختار روایی فیلم که بر پایه‌ی افسانه‌ای ساده بنا شده، لایه‌هایی از معنا دارد که به فلسفه‌ی وجود و جستجوی هدف در زندگی می‌پردازد و استفاده از نمادپردازی، به اثر عمق بیشتری می‌دهد. اما آن‌چه اساسا تجربه‌ی تماشای داستانی کوتاه را می‌سازد، سلسله‌ای گیرا از تصویرسازی‌های خیره‌کننده و ایده‌های داستانی درخشان است. تصاویر شاعرانه و ترکیب‌بندی‌های غیرمنتظره، تجربه‌ای مراقبه‌گون می‌آفرینند و روایت فیلم، هسته‌ای احساس‌برانگیز و بسیار لطیف دارد. داستانی کوتاه، یکی از جالب‌ترین تجارب تماشایی است که می‌توانید طی کمتر از ۱۵ دقیقه به دست بیاورید!

• کارگردان: کیوشی کوروساوا
• بازیگران: ماتسوئو یوشیوکا، سئیچی کوشیناتا، هانا آمانو
• سال اکران: ۲۰۲۴

خلاصه‌ی داستان: سرآشپزی به نام ماتسوکا، با حادثه‌ی خودکشی یکی از شاگران‌اش داخل آشپزخانه مواجه می‌شود؛ واقعه‌ی خوفناکی که ظاهرا، بخشی از جنونی بزرگ‌تر است.

تنها فیلم نیمه‌بلند این مطلب، یکی از بهترین دستاوردهای سینمایی دهه‌ی جاری است. صدای زنگ، جدیدترین اثر استاد ژاپنی وحشت روان‌شناختی، نمونه‌ای درخشان است از سینمای مینیمال. کیوشی کوروساوا که با آثاری چون نبض (Pulse) و درمان (Cure) امضای شخصی خودش را پای مولفه‌های ژانر وحشت گذاشت، با این اثر نیمه‌بلند، بخشی از دست‌مایه‌های آشنای سینماش را در مختصرترین فرم ممکن، احضار می‌کند.

ابهام، ویژگی برجسته‌ی صدای زنگ است و بیان مینیمال فیلم، چیزی را برای تماشاگر توضیح نمی‌دهد؛ بابت همین، فیلم درخشان کوروساوا، ممکن است برای گروهی از بینندگان، رضایت‌بخش‌ترین تجربه‌ی تماشای ممکن را نسازد! اما دوست‌داران سینمای او می‌دانند که «ناکامی»، بخشی از مکانیزم خلق وحشت استاد ژاپنی است! با نوعی تحریک روان‌شناختی طولانی مواجه‌ایم که قرار نیست هیچ‌گاه داخل تصویر ارضا شود؛ بلکه قرار است در ذهن و روان تماشاگر، شاخ‌و‌برگ پیدا کند و به نتیجه برسد.

صدای زنگ با خلق تدریجی اتمسفری خوفناک به کمک استفاده‌ی هدفمند از صدا و سکوت، تجربه‌ای کابوس‌وار می‌آفریند. کوروساوا با دکوپاژ استادانه و بهره‌گیری از زمینه‌ی روزمرگی زندگی مدرن، مطابق عادت سینماش، ترجمه‌ای می‌سازد برای نگرانی‌ها و ترس‌های عمیق انسان متمدن شهرنشین.