معرفی مستند The Pigeon Tunnel | سفر به رمان‌های جاسوسیِ جان لوکاره

مستند The Pigeon Tunnel، به‌زندگی شخصی و دوران کاری حرفه‌ای جان لوکاره، نویسنده معروف بریتانیایی که به‌خاطر نگارش رمان‌های جاسوسی‌اش شهرت جهانی دارد و‌ اقتباس‌های سینمایی بسیار باکیفیت و خوش‌ساختی از آثار موفق وی انجام شده می‌پردازد. این فیلم مستند برای اولین مرتبه در پنجاهمین جشنواره فیلم تلوراید (Telluride Film Festival) و در تاریخ ۱ سپتامبر ۲۰۲۳ به‌نمایش درآمد و بسیار مورد تحسین منتقدان قرار گرفت. درواقع هیئت ملی بازبینی فیلم (The National Board of Review of Motion Pictures)، ساخته ارول موریس را یکی از پنج فیلم مستند برتر آن سال معرفی کرد.

مستند The Pigeon Tunnel، ترکیبی از فیلم‌های آرشیوی نادر، حکایت‌های دراماتیک و مصاحبه‌های شنیدنی با شخص جان لوکاره است و چشم‌اندازی شخصی و همزمان روشن‌تری از دنیای ادبی این نویسنده و البته پس‌زمینه طوفانی زمان جنگ سرد که بر رمان‌های او بسیار تأثیر گذاشت، ارائه می‌کند. اگر به‌زندگی کاری جان لوکاره و دنیای جذاب آثار جاسوسی و می‌توان گفت جاسوسی/ جنایی علاقه دارید، این مستند بسیار ارزش تماشا دارد.

جان لوکاره با نام دیوید جان مور کورنول، در ۱۹ اکتبر ۱۹۳۱ در شهر پوولِ دورستِ انگلستان به‌دنیا آمد؛ یک نویسنده پرکار بریتانیایی با رگه‌ای ایرلندی که به‌خاطر رمان‌های جاسوسی‌ فوق‌العاده‌اش خیلی زود به‌شهرت رسید. نوشته‌های او به‌طرز ماهرانه‌ای در جابه‌جایی مداوم بین دنیای تاریک جاسوسان، اسرار آن‌ها و در مقیاسی بزرگ‌تر دسیسه‌های بین‌المللی است. آثار این نویسنده تِمی واقع‌گرایانه با جای دادن ابهامات اخلاقی در دل داستان و خلق طرح‌های پیچیدهٔ روایتی شناخته می‌شود.

رمان‌های جاسوسی جان لوکاره اغلب حول محور موضوع جاسوسی از آژانس‌های اطلاعاتی و البته با پس‌زمینه‌ای از سیاست‌های دوران جنگ سرد می‌چرخد و آثار او هم هیجان‌انگیز و هم قابل تأمل است. وی در طول دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰، برای هر دو سازمان MI5 (سرویس امنیتی) و MI6 (سرویس اطلاعات مخفی) انگلستان کار می‌کرد و همین تجربه در افزایش دانش درونی او درجهت خلق رمان‌های جاسوسی و جنایی، بسیار به‌وی کمک کرد.

از آثار معروف و نمادین جان لوکاره می‌توان به‌سومین رمان او، رمان The Spy Who Came in from the Cold (جاسوسی که از سرما وارد شد) که در سال ۱۹۶۳ منتشر شد اشاره داشت که به‌پرفروش‌ترین کتاب آن سال در سراسر جهان تبدیل و فیلمی برنده جایزهٔ معتبر بفتا از آن اقتباس شد؛ فیلمی با همین عنوان و محصول سال ۱۹۶۵ به‌کارگردانی مارتین ریت که این فیلم در سال ۱۹۶۶ از سوی آکادمی هنرهای سینمایی و تلویزیونی بریتانیا/ بفتا (British Academy of Film and Television Arts) به‌عنوان بهترین فیلم بریتانیایی برگزیده شد و در آن بازیگرانی چون ریچارد برتون، کلیر بلوم، اسکار ورنر و فیلیپ ماداک حضور داشتند و به‌ایفای نقش پرداختند. از دیگر آثار برجسته این نویسنده بریتانیایی می‌توان به Tinker Tailor Soldier Spy (بندزن خیاط سرباز جاسوس) اشاره کرد که اقتباس سینمایی آن در سال ۲۰۱۱ ساخته شد و بسیار هم اقتباس خوب و موفقی بود و کارگردانی آن را توماس آلفردسن برعهده داشت و در این فیلم بازیگران معروفی چون گری الدمن، کالین فرث، تام هاردی و بندیکت کامبربچ حضور داشتند و به‌ایفای نقش پرداختند و این اقتباس از رمانِ جان لوکاره با تحسین منتقدان و نویسندگان سینمایی روبه‌رو شد. همچنین بازی درخشان گری الدمن در نقش شخصیت محبوب رمان‌های لوکاره، شخصیت جرج اسمایلی، نیز بسیار ستوده شد و وی برای نقش‌آفرینی در این فیلم نامزد جایزهٔ اسکار نیز شد. فیلم Tinker Tailor Soldier Spy جوایز زیادی از جمله جایزهٔ بهترین فیلم‌نامهٔ اقتباسی را از بفتا به‌دست آورد.

درواقع بسیاری از اقتباس‌ها از رمان‌های جان لوکاره چه در سینما و چه در تلویزیون، به‌آثار موفقی تبدیل شدند. داستان‌سرایی شخص لوکاره در رمان‌هایش بسیاری قوی بود و مخاطبان را در سراسر جهان مجذوب خود کرد و تنها‌ محدود به‌مرزهای بریتانیا نشد. از وی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رمان‌نویسان دوران پس از جنگ جهانی دوم و البته دوران جنگ سرد یاد می‌شود؛ رمان‌نویسی با روایت‌های پیچیده و خالق شخصیت‌های غنی که بسیار با تصمیمات اخلاقی پیچیده و دوراهی‌های سخت مواجه می‌شوند. برخی از آثار درخشان وی را نام می‌بریم:

رمان The Spy Who Came in From the Cold که در سال ۱۹۶۳ منتشر شد و رمانی بسیار موفق در بین آثار جان لوکاره که همچنان از آن به‌عنوان یک شاهکار ادبی با تِم جاسوسی یاد می‌شود. این رمان بسیار فشرده نوشته شده و این‌طور بگوییم نویسنده در انتخاب کلمات وسواس بالایی به‌خرج داده تا در دام پرگویی ملال‌آور نیافتد و از طرفی پرتنش در جای جای داستان و در کلامی به‌طرز درخشانی نوشته شده است و پایان‌بندی تکان‌دهنده و شوکه‌کننده‌ای دارد و خواندن آن برای کسانی که علاقه‌مند به‌آثار جاسوسی و جنایی هستند، بسیار لذت‌بخش خواهد بود.

رمان Tinker Tailor Soldier Spy که در سال ۱۹۷۴ منتشر شد و این رمان که اغلب به‌عنوان بزرگ‌ترین تریلر جاسوسی نوشته‌شده تا این زمان در نظر گرفته می‌شود، روایت پرتعلیقِ در جستجوی جاسوس بودن در سرویس اطلاعاتی جاسوسی بریتانیا است. شاید بهترین رمان لوکاره در دوران اوج جنگ سرد.

رمان The Honourable Schoolboy که در سال ۱۹۷۷ منتشر شد و بخشی از مجموعه حول پیرامون شخصیت جرج اسمایلی محبوب و معروف است و این کتاب به‌فتنه‌انگیزی اشخاص و پیچیدگی دنیای جاسوسی و جاسوس‌بودن می‌پردازد و درواقع ادامه‌ای بر رمان معروف پیشین وی و در راستای همان است و می‌توان آن را کاوشی متقاعد‌کننده در دنیای جاسوسی از جان لوکاره خواند.

رمان The Looking Glass War که در سال ۱۹۶۵ منتشر شد و این رمان تلخ و البته طنزآمیز، مأموریتی از همان ابتدای کار محکوم به‌شکست را روایت می‌کند. درواقع و درابتدا این رمان یک مطالعه در مقطع فوق لیسانس جان لوکاره بود و اینکه وی تا چه اندازه از حرفهٔ جاسوسی بیزار و متنفر است و بعدتر تبدیل به‌رمان شد.

رمان Smiley’s People که در سال ۱۹۷۹ منتشر شد و یکی دیگر از رمان‌های دنیای شخصیت جرج اسمایلی است و این رمان پایان و نتیجه‌ای بر داستان رمان Tinker Tailor Soldier Spy بود؛ کاوشی دقیق و تمیز و جذاب در مورد وفاداری، خیانت و هزینهٔ انسانی جاسوسی.

شیفتگی جان لوکاره به‌موضوعات جاسوسی، عمیقاً در تجربیات شخصی او در زمان حضور در سازمان‌های اطلاعاتی بریتانیا و البته پس‌زمینهٔ تاریخی جنگ سرد ریشه داشت. به‌عنوان یک افسر اطلاعاتی سابق، او از دنیای مخفیانه‌ای که سال‌ها در آن زندگی می‌کرد برای نگارش بسیاری از رمان‌هایش الهام گرفت. رمان‌های او منعکس‌کنندهٔ ضوابط و تعاریف پیچیدهٔ اخلاقی، خیانت و هزینه‌های بیشتر انسانی مرتبط با موضوع جاسوسی است و همزمان آمیزه‌ای بی‌نظیرِ رئالیسم و ​​تعلیق و یکی‌شدن این ویژگی‌ها در آثار جان لوکاره او را به‌استادی در ژانری هیجان‌انگیز چون جاسوسی تبدیل کرد.

درکنار تمام اقتباس‌هایی که از آثار جان لوکاره شده است، یکی از بهترین آن‌ها فیلم A Most Wanted Man (تحت تعقیب‌ترین مرد) محصول سال ۲۰۱۴ به‌کارگردانی آنتون کوربین است؛ فیلمی بی‌پروا در بیان حقیقت و سیاهی آنچه در لایه‌های زیرین سازمان‌های جاسوسی می‌گذرد و مأموری ضدتروریست شخصیت اصلی آن است و نقش این شخصیت عالی را بازیگری فوق‌العاده ایفا کرد که جای خالی وی در سینما همیشه حس می‌شود، فیلیپ سیمور هافمن. این بازیگر فقید درکنار ریچل مک‌آدامز، ویلم دفو و رابین رایت، به‌زیبایی، سردی و خشکیِ دنیای جاسوسی خلق‌شده توسط جان لوکاره و کارگردانی‌شده توسط آنتون کوربین را به‌تصویر کشید و اگر دوستدار ژانر جاسوسی هستید، پیشنهاد می‌شود تماشای این فیلم را در صدر فهرست تماشای خود قرار دهید. این مستند پیش از درگذشت جان لوکاره در ۱۲ دسامبر ۲۰۲۰ و در سن ۸۹ سالگی، ساخته شد و در سال ۲۰۲۳ از اپل تی‌وی پلاس پخش شد.

ارول مارک موریس، متولد ۵ فوریه ۱۹۴۸، کارگردان آمریکایی است که به‌خاطر مستندهای جذابش که به‌شناخت عمیق سوژه‌های خود می‌پردازد، شهرت دارد. از آثار معروف این مستندساز کاربلد می‌توان به The Fog of War: Eleven Lessons from the Life of Robert S. McNamara (مهِ جنگ: یازده درس از زندگی رابرت اس. مک‌نامارا) محصول سال ۲۰۰۳ اشاره کرد که همچون همین مستند معرفی‌شده از جان لوکاره، نگاهی عمیق به‌زندگی شخصی و کاری و تصمیمات رابرت اس. مک نامارا، وزیر دفاع سابق ایالات متحده آمریکا دارد و نقش این وزیر در جنگ ویتنام را به‌تصویر می‌کشد. موریس چندین فیلم مستند دیگر را کارگردانی کرد، ازجمله مستند Mr. Death: The Rise and Fall of Fred A. Leuchter (آقای مرگ: ظهور و سقوط ای. لشر جونیور) در سال ۱۹۹۹ که درباره یک منکر واقعه هولوکاست بود که بعدتر تکنسین اجرایی اعدام شد.

ارول مارک موریس، سازندهٔ مستند The Thin Blue Line (خط آبی باریک) است که این مستند در نظرسنجی Sight & Sound در مورد بهترین مستندهای تاریخ، در رتبه پنجم قرار گرفت. مستند The Thin Blue Line، یک فیلم مستند آمریکایی محصول سال ۱۹۸۸ است و این فیلم حول محور محاکمه و محکومیت رندال دیل آدامز به‌دلیل تیراندازی در سال ۱۹۷۶ به‌افسر پلیس شهر دالاس، رابرت دبلیو وود است. کارگردان این مستند، ارول موریس، در حین تحقیق برای ساخت فیلمی درباره دکتر جیمز گریگسون، روانپزشکی که در ایالت تگزاس با نام استعاری «دکتر مرگ» برای شهادت با «قطعیت ۱۰۰ درصدی» مبنی براینکه متهم قطعاً باز هم دست به‌جرم خواهد زد، ازجمله همین مورد راندال آدامز، بود که درنهایت مستند The Thin Blue Line را ساخت و با ساختهٔ خود سبب تغییر رأی دادگاه شد که در تاریخ بی‌سابقه است. ارول موریس همچنین فیلم‌های تبلیغاتی و موزیک ویدئو نیز کارگردانی کرده و کتاب‌های متعددی ازجمله Believing Is Seeing: Observations on the Mysteries of Photography نوشته است.