معرفی مستند Icarus | رسوایی بزرگ!

مستند Icarus، یک فیلم مستند آمریکایی و محصول سال ۲۰۱۷ به‌کارگردانی برایان فوگل است. این مستند داستان کاوش فوگل در مورد دوپینگ برای برنده شدن در یک مسابقهٔ دوچرخه‌سواری آماتور است. با‌این‌حال، زمانی‌که از گریگوری رودچنکوف، رئیس آزمایشگاه ضددوپینگ روسیه، کمک می‌گیرد، سفر او تغییر غیرمنتظره‌ای پیدا کرده و دنیایِ پشت پرده بر او گشوده می‌شود که برای بسیاری از عوامل کمیته دوپینگ و ورزشکاران، دنیایی بسیار آشنا بود. آنچه در این مستند جنجالی تماشا می‌کنیم، یک رسوایی بزرگ بین‌المللی در زمینهٔ دوپینگ است.

برایان فوگل زمانی‌که در حال بررسی دنیای پنهان دوپینگ در ورزش بود، با دانشمند روسی، گریگوری رودچنکوف، آشنا می‌شود و برای کسب اطلاعات بیشتر با او ارتباط دوستانهٔ نزدیکی برقرار می‌کند. رودچنکوف برنامه‌ای برای فوگل ایجاد می‌کند تا داروهای تقویت‌کنندهٔ ممنوعه (دوپینگ) را به‌گونه‌ای مصرف کند که از تشخیص آزمایش‌های دارویی بعدی در امان باشد و درواقع همچون برخی از ورزشکاران، به‌سادگی کمیته دوپینگ را دور بزند. همان‌طور که برایان فوگل به‌تمرینات خود ادامه می‌دهد، او و رودچنکوف با هم دوست می‌شوند و رودچنکوف درنهایت فاش می‌کند که روسیه یک برنامهٔ وسیعِ دوپینگ در المپیک و تحت حمایت دولتی دارد که شخص رودچنکوف بر آن برنامه نظارت می‌کند. هنگامی که ادعاهایی در رسانه‌های بین‌المللی مبنی بر وجود احتمالی چنین برنامه‌ای روی آنتن رادیو و تلویزیون می‌رود، آن زمان است که کارگردان مستند، برایان فوگل، متوجه می‌شود که رودچنکوف در خطر «ساکت شدن» (بخوانید حذف به‌هر طریقی) توسط دولت روسیه است.

دولت روسیه با استفاده از دانش رودچنکوف از برنامه‌ای جامع برای استفاده از دوپینگ بهره برد و از طرفی سازندگان این مستند با وزارت دادگستری ایالات متحده و روزنامهٔ نیویورک تایمز در مورد این تخلف گسترده صحبت می‌کنند و ادعا می‌کنند که روسیه برای دهه‌ها برای تقلب و دور زدن قوانین استفاده و سوءاستفاده از مواد نیروزا در بازی‌های المپیک (تابستانی و زمستانی) توطئه و نقشه‌چینی کرده است. رودچنکوف در مقابل دوربین شهادت می‌دهد که در بازی‌های المپیک زمستانی ۲۰۱۴ در سوچی، با کمک سرویس امنیت فدرال روسیه، او و تیم کاری‌اش ادرار آلوده به‌استروئید تیم ملی روسیه را با نمونه‌های تمیز تعویض کردند و از اعلام تشخیص مثبت آزمایش‌ها اجتناب کردند. رودچنکوف شیت‌های اِکسل، دیسک‌ها، ایمیل‌ها و هرآنچه از شواهد مجرمانه از دخالت روسیه داشت ارائه کرد و آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ و کمیته بین‌المللی المپیک را مجبور به‌تحقیق در این زمینه می‌کند. پس از اینکه تحقیقات مستقل WADA ادعاهای رودچنکوف را تأیید کرد، دادستانی کل ایالات متحده او را در بازداشت حفاظتی قرار می‌دهد.

فیلم مستند «ایکاروس» اولین مرتبه در ماه ژانویه سال ۲۰۱۷ در جشنواره معتبر فیلم ساندنس به‌نمایش درآمد و جایزهٔ ویژه هیئت داوران جشنواره مستند ایالات متحده (جایزه اورول) را دریافت کرد و سپس سرویس استریم نتفلیکس حق پخش آن را خریداری کرد و در ۴ اوت ۲۰۱۷ این مستند را به‌صورت جهانی منتشر کرد. همچنین در نودمین دوره جوایز اسکار، این فیلم برنده جایزهٔ اسکار بهترین فیلم مستند بلند شد. مستند «ایکاروس» به‌بررسی فساد، پنهان‌کاری و افشاگری‌های خطرناک پیرامون دوپینگ در ورزش می‌پردازد و برایان فوگل و همکارانش این موضوع را دستمایهٔ ساخت مستندی جذاب و تأثیرگذار کردند و پرده از فسادی حکومتی برداشتند.

دوپینگ تعریف مشخصی دارد و به‌ورزشکارانی دوپینگی گفته می‌شود که مواد غیرقانونی مصرف می‌کنند تا توانایی بدنی و گاه ذهنی خود را در مسابقات افزایش دهند. این مواد در پنج دسته از داروهای ممنوعه قرار می‌گیرند که رایج‌ترین آن‌ها محرک‌ها و هورمون‌ها هستند. بااین‌حال، خطرات جدی و عوارض جانبی مرتبط با استفاده این مواد غیرقانونی وجود دارد که مصرف آن‌ها توسط سازمان‌های ورزشی به‌شدت ممنوع شده است. طبق تعریف آژانس ضد دوپینگ بریتانیا، مواد و روش‌هایی که آن‌ها را دوپینگ می‌نامیم، زمانی ممنوع می‌شوند که حداقل دو مورد از معیارهای زیر را داشته باشند: عملکرد و توانایی بدنی و ذهنی را افزایش دهند، سلامت ورزشکاران را تهدید کنند و درنهایت روح و هدف انجام ورزش را زیر پا بگذارند.

استفاده از محرک‌ها و مواد نیروزا در آن زمان می‌توان گفت تقویت‌کننده در ورزش، به یونان باستان بازمی‌گردد. بعدتر و به‌صورت جدی‌تر در دهه ۱۹۲۰، محدودیت‌هایی برای استفاده از مواد مخدر در ورزش به‌کار برده شد و محدودیت‌ها منجر به‌این شد که انجمن بین‌المللی فدراسیون‌های دوومیدانی (IAAF)، اولین فدراسیون بین‌المللی ورزش‌هایی باشد که دوپینگ را به‌صورت رسمی ممنوع کرده باشد. در دهه ۱۹۷۰، اکثر فدراسیون‌های بین‌المللی آزمایش مواد مخدر را به‌عنوان روشی برای جلوگیری از دوپینگ ورزشکاران معرفی کردند و درنهایت آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ (WADA) در واکنش به‌یک رسوایی بزرگ مواد مخدر و نیروزا در تور دو فرانس در سال ۱۹۹۸ تأسیس شد. یکی از پرونده‌های جنجالی و معروف، پذیرفتن لنس آرمسترانگ به‌‌انجام دوپینگ در سال ۲۰۱۳ و همین اتهام دوپینگ گسترده در دوومیدانی روسیه است.

از برخی مواد ممنوعه پرمصرف و رایج نام ببریم و از نحوه‌ آزمایش‌گیری از ورزشکاران بگوییم:

عوامل آندروژنیک (مانند استروئیدهای آنابولیک): به‌ورزشکار اجازه می‌دهد سخت‌تر و شدیدتر تمرین کنند، سریع‌تر ریکاوری کند و درنتیجه عضله بیشتری بسازد. با‌این‌حال، استفاده از استروئیدها می‌تواند منجر به‌آسیب‌های جدی به‌اعضای حیاتی و مهم بدن چون کلیه شود و علاوه‌برآن سبب افزایش پرخاشگری، طاسی (در مردان) و صداهای بم (در زنان) می‌شوند.

محرک‌ها: از سوی دیگر محرک‌ها را داریم که ورزشکار را هوشیارتر می‌کند و می‌تواند با افزایش ضربان قلب و جریان خون، با خستگی مقابله کند.

تست مواد ممنوعه و دوپینگ: نمونه خون و نمونه ادرار از ورزشکاران در طول مسابقات یا خارج از مسابقات جمع‌آوری می‌شود. این نمونه‌ها برای شناسایی وجود مواد ممنوعه تجزیه و تحلیل می‌شوند. طیف‌سنجی جِرمی، روشی رایج برای انجام آزمایش دوپینگ است و این روش شامل یونیزه‌کردن نمونه‌های ادرار با شلیک پرتوی الکترون به‌سمت آن‌ها و تبدیل اتم‌ها به‌ذرات باردار است و انجام این کار به‌شناسایی مواد خاص کمک می‌کند.

گذرنامه بیولوژیکی: آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ (WADA)، از برنامه گذرنامه بیولوژیکی برای نظارت بر ورزشکاران در طول زمان استفاده می‌کند. پروفایل خون و ادرار ورزشکاران به‌عنوان خطوط پایه تعیین می‌شود و هرگونه انحراف قابل‌توجه از این خطوط پایه می‌تواند نشان‌دهنده دوپینگ باشد. این برنامه به‌شناسایی تغییرات ناشی از داروهای افزایش‌دهنده عملکرد جسمی و ذهنی کمک می‌کند.

تست هدفمند: براساس هوش، الگوهای مشکوک یا رویدادهای خاص، سازمان‌های ورزشی آزمایش‌های هدفمند انجام می‌دهند و ورزشکارانی که بهبود عملکرد غیرعادی نشان دهند یا سایر خطوط قرمز تعریفی را رد کنند، تحت آزمایش‌های دقیق‌تر قرار می‌گیرند.

آموزش و آگاهی: سازمان‌های ورزشی به‌ورزشکاران در مورد خطرات استفاده از دوپینگ و اهمیت رقابت پاک آموزش می‌دهند و اینکه چقدر این روش مؤثر است را باید در آینده‌ای نزدیک جست‌وجو کرد. برنامه‌های آگاهی‌دهنده به‌ورزشکاران جهت جلوگیری از استفاده ناآگاهانه از مواد ممنوعه نیز زیرمجموعه مبحث آموزش و آگاهی است. به‌یاد داشته باشید که مبارزه با دوپینگ ادامه دارد و سازمان‌های ورزشی به‌طور مداوم روش‌های خود را برای حفظ بازی جوانمردانه و محافظت از سلامت ورزشکاران اصلاح و به‌روزرسانی می‌کنند و بهبود می‌بخشند.

اگر یک ورزشکار دوپینگی تشخیص داده شود، عواقب آن می‌تواند شدید و گسترده (از نظر زمانی) باشد.

عدم صلاحیت و محرومیت: اگر ورزشکاری به‌دلیل نقض قوانین ضد دوپینگ (ADRV) مربوط‌به‌وجود مواد نیروزا در بدن یا در صورت استفاده از یک ماده ممنوعه مجرم شناخته شود.

تقلب عمدی: اگر ورزشکار قصد تقلب داشته باشد، صرف‌نظر از ماهیت آن، مدت عدم صلاحیت تا چهار سال یا بیشتر است.

بدون قصد تقلب: در غیر این صورت، دوره استاندارد عدم صلاحیت برای حضور در رویدادهای ورزشی چیزی در حدود دو سال است.

خطا یا سهل‌انگاری غیرقابل چشم‌پوشی: اگر ورزشکار ناخواسته دچار خطا یا سهل‌انگاری در رعایت قوانین شود، حکم عدم صلاحیت وی ممکن است حداکثر تا یک سال کاهش یابد.

مواد مشخص یا محصولات آلوده: بسته به‌سطح تقصیر و سهل‌انگاری در استفاده از موادی مشخص، عدم صلاحیت و توبیخ ورزشکار ممکن است تا دو سال نیز افزایش پیدا کند. با‌این‌حال، اگر یک ورزشکار بتواند بی‌گناهی خود را ثابت کند، ممکن است بحث عدم صلاحیت به‌طور کامل کنار گذاشته شده و به‌کل تبرئه شود.

نقض چندگانه: نقض چندین ADRV یا وجود چندین ماده در آزمایش‌ها ممکن است محرومیت را به‌بیش از چهار سال افزایش دهد. برای برخی از تخلفات جدی، مجازات حتی می‌تواند محرومیت مادام‌العمر از ورزش باشد.

دوپینگ کردن تنها افزایش نیرو نیست و ابعاد تاریک دارد و از پیامدها و عوارض جانبی بنویسیم. دوپینگ می‌تواند اثرات نامطلوبی بر سلامت جسمی و روانی ورزشکار داشته باشد، استرس و انگ و بی‌آبرویی، روح ورزشکار را درهم می‌شکند و گاه سبب ایجاد تروماهای تلخ و ابدی بر ذهن شخص می‌شود. دوپینگ اعتبار ورزشکار را خدشه‌دار می‌کند و بر روابط دوستانه و خانوادگی و اجتماعی، حمایت مالی و اسپانسرها و اعتبار ورزشکار و جوایز پیشین سایه می‌اندازد. از طرفی نقض قوانین و قانون‌شکنی در این مورد، به‌صورت عمومی اعلام می‌شود که منجر به‌توجه رسانه‌ها و تحقیر اجتماعی و عمومی شخصی که از مواد ممنوعه استفاده کرده خواهد شد. آژانس جهانی ضد دوپینگ (WADA) بنیادی است که توسط کمیته بین‌المللی المپیک (IOC) راه‌اندازی شده و مقر آن در کشور کانادا است. مأموریت اصلی این آژانس ترویج آگاهی ورزشکاران نسبت به‌مواد ممنوعه، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با دوپینگ در ورزش در سطح بین‌المللی است.

برایان فوگل کارگردان، تهیه‌کننده، نویسنده، نمایشنامه‌نویس، سخنران و فعال حقوق بشر آمریکایی است. او بیشتر با ساخت همین مستند «ایکاروس» شناخته می‌شود که پیش‌تر اشاره کردیم برنده جایزهٔ اسکار بهترین فیلم مستند بلند در نودمین دوره جوایز اسکار در سال ۲۰۱۸ شد. فوگل در دنورِ کلرادو به‌دنیا آمد. او در مدرسه روزانه یهودیانِ دنور تحصیل کرد و از دانشگاه کلرادو بولدر فارغ‌التحصیل شد. برایان فوگل کار خود را در هالیوود با استندآپ کمدی و بازیگری آغاز کرد و او در سال ۲۰۰۹ در فیلم Race to Witch Mountain نقش کوتاهی را ایفا کرد.

فوگل سخنرانی‌های مهمی را برای سازمان‌هایی در سراسر جهان از جمله انجمن آزادی اسلو و بنیاد حقوق بشر ارائه کرده است. برایان فوگل در حال حاضر در شهر لس آنجلس اقامت دارد. مستند Icarus برایان فوگل موضوعات مهمی را روشن می‌کند، از دوپینگ ورزشی گرفته تا حقوق بشر و همین موارد او را به چهره‌ای تأثیرگذار در صنعت فیلم و فراتر از آن تبدیل کرده است.

---