بهترین فیلم های اجتماعی ایرانی | از اجاره نشین ها تا شاید وقتی دیگر
در این مقاله به معرفی و بررسی بهترین فیلم های اجتماعی ایرانی پرداخته‌ایم. از فیلم‌های قبل از انقلاب تا فیلم‌های چند سال اخیر. با این مقاله همراه زومجی باشید.
فیلم‌های اجتماعی بیشترین سهم را در مارکت سینمایی ایران دارند و در غیاب دیگر ژانرها سالیان سال است که می‌تازند. این گونه‌ی سینمایی به دلیل تسهیل در پروژه‌ی ساخت ،فیلمسازان بسیاری را به خود جلب کرده است. گونه‌ی اجتماعی به‌همراه فیلم‌های کمدی جز پرمخاطب‌ترین فیلم‌های ایرانی هستند که هر سال نیز به تعدادشان افزوده می‌شود. این فیلم‌ها حالا تبدیل به یکی از پرتکرارترین آثار ایرانی شده‌اند، فیلم‌هایی که حالا ایده‌های یکسانی دارند و به چشم تماشاگر بسیار آشنا می‌آیند.
بعد از پایان جنگ، آثار سینمایی کم‌کم از ایده‌های ایدئولوژیک فاصله می‌گرفت و به‌سمت فیلم‌هایی با مضامینی دیگر پیش می‌رفت. جنگ تمام شده بود و حالا خواسته‌ی مردم در سازندگی خرابی‌ها، خلاصه می‌شد. در اواخر دههی شصت بود که موج تازه‌ای در سینما به راه افتاد و فیلم‌ها به‌سمت نگرش‌های اجتماعی پیش می‌رفتند. در این سال‌ها آثار متعددی راجع‌به مشکلات زنان، اقتصاد و چالش‌های اجتماعی تولید شد و فیلمسازان به این صورت اعتراض خود را از وضع موجود اعلام می‌کردند. در سال‌های بعد نیز روند تولید آثار اجتماعی ادامه یافت و خیلی از این فیلم‌ها تبدیل به آثار جریان‌ساز شدند. حال ما در این مقاله لیستی از بهترین فیلم‌های اجتماعی ایرانی را تهیه کرده‌ایم.
فیلم‌های اجتماعی ایرانی این لیست طبق نظر اعضای تحریریه زومجی انتخاب و رتبه‌بندی شده‌اند.
بهترین فیلم های اجتماعی ایران
۳۰. فیلم رستگاری در هشت و بیست دقیقه
- کارگردان: سیروس الوند
- بازیگران: شهاب حسینی، بهرام رادان
- سال انتشار: ۱۳۸۴
خلاصه داستان: جوانی متحجر قصد دارد زنی تنها را به قتل برساند.
رستگاری در هشت‌وبیست دقیقه فیلمی اجتماعی است که به روایت اندیشه‌های واپس‌گرایانه در جامعه‌ی ایرانی می‌پردازد. جوانی به‌نام فواد تنها راه رسیدن به یک جامعه‌ی آرمانی را در خشونت و پاکسازی می‌داند. جامعه‌ی نمایش داده شده در این فیلم، جامعه‌ای بی‌قانون است که یکسری متحجر و واپس‌گرا در آن می‌تازند و به خیال خودشان در حال اجرای قوانین خداوند هستند. اما آن‌ها درواقع تنها قوانینی را اجرا می‌کنند که به نفع خودشان است. فواد به دوستش طه اسلحه‌ای میدهد تا زنی تنها را به قتل برساند. زنی که به همراه برادرش زندگی می‌کند و خرج پدر بیمارش را نیز میدهد.
فواد اصلا به مشکلات این زن اهمیتی نمی‌دهد و تنها دردش این است که او با مردی مرفه رابطه دارد. تفکرات متحجرانه که سال‌های زیادی در جامعه‌ی ایرانی می‌تاخت، حرف اصلی این اثر است. آن‌هایی که فکر می‌کنند می‌توانند بدون هیچ دادگاهی حکم خدا را اجرا کنند و با اختیار خودشان دست به قتل و کشتار بزنند. رستگاری در هشت و بیست دقیقه نهایتا به رستگاری طه منجر می‌شود. او حالا تصمیم گرفته است تا از آهو محافظت کند و پای یک قتل بایستد. این فیلم در جشنواره‌های متعددی حضور داشت و شهاب حسینی در جشنواره فیلم فجر نامزد دیافت جایزه بهترین نقش مکمل مرد شد.
۲۹. فیلم قرمز
- کارگردان: فریدون جیرانی
- بازیگران: محمدرضا فروتن، هدیه تهرانی
- سال انتشار: ۱۳۷۷
خلاصه داستان: هستی بخاطر بدرفتاری همسرش به دادگاه خانواده می‌رود اما قاضی دادگاه و اطرافیان او را از این کار منع می‌کنند.
فیلم قرمز درامی اجتماعی و خانوادگی است که در دههی هفتاد اوج تولید آثار اجتماعی ساخته شد. این فیلم داستان زنی را روایت می‌کند که می‌خواهد از همسرش به علت بدرفتاری‌های او جدا شود. زنان در سینمای ایران طبق شرایط اجتماعی کشور، تصاویر گوناگونی را از خود ارائه داده‌اند. در سینمای قبل از انقلاب و دوره‌ی فیلم‌های فارسی زن همیشه در نقشی آسیب‌پذیر ظاهر می‌شد. زنان در این قصه‌ها موجودات ضعیفی بودند که باید کتک می‌خوردند و کسی از بیرون به کمک‌شان می‌آمد. بعدها و پس از انقلاب مخصوصا در دههی شصت و هفتاد، زن‌ها نقشی پررنگ‌تر و کنشمندتر به خود گرفتند و دیگر تحت سیطره نبودند. آن‌ها کار می‌کردند و با هر شرایطی که داشتند، زندگی خانوادگی‌شان را حفظ می‌کردند.
زنان سینما در این سال‌ها حتی اگر استقلال مالی نیز داشتند باید تحت امر همسر خود بودند و از او تبعیت می‌کردند. حال فیلم قرمز جز اولین فیلم‌هایی است که دست به ساختارشکنی می‌زند و تصویری آوانگارد از زن نشان میدهد. هستی پول دارد، شغل دارد و شوهرش نیز عاشق است اما چیزی که در این بین او را آزار میدهد، رفتارهای همسری است که پارانویا دارد و آزار می‌رساند. حال زن پیشرو این فیلم زور را تحمل نمی‌کند و با وجود داشتن یک زندگی مرفه قصد جدایی دارد.
۲۸. فیلم زندان زنان
- کارگردان: منیژه حکمت
- بازیگران: پگاه آهنگرانی
- سال انتشار: ۱۳۷۹
خلاصه داستان: این فیلم روایت یک زندانی و زندانبانی را طی چندین سال نشان میدهد.
زندان زنان در روزهای اکران خود با تبلیغات گسترده‌ای همراه بود. این فیلم یکی از آثار خوب اجتماعی ایران است که در دههی تولیدات آثار سیاسی و اجتماعی ایران ساخته شد. زندان زنان روایتگر زندانی است که در چند دههی مختلف زنان زندانی را نگه‌داری می‌کند. داستان این فیلم به چند بخش تقسیم شده است که هرکدام در خود جزئیاتی از جامعه‌ی ایرانی را به‌تصویر می‌کشد. فیلم در ابتدا به دههی شصت می‌رود. زمانی که خانم یوسفی رئیس زندان در حال آرام کردن جو مشوش زندان است. بعد از این اتفاقات فیلم وارد دههی هفتاد می‌شود. آدم‌های زندان تغییر کرده‌اند و در این میان تنها میترا و خانم یوسفی به چشم مخاطب آشنا می‌آیند.
زندان زنان تصویری هولناک از مشکلات زنان جامعه‌ی ایرانی را به‌تصویر می‌کشد، زنانی که الزاما آدم‌های بدی نیستند و نمی‌توان بهشان برچسب‌های خالص سیاهی زد. این فیلم درنهایت به‌نمایش دوستی زندانبان و زندانی می‌رسد و تماشاگر را با تضادی جذاب همراه می‌کند. ایده‌ای که بیش‌ازپیش فیلم را به‌سمت درامی انسانی سوق میدهد. همین ارتباط زندانبان و میترا و نحوه‌ی رشد و تحول شخصیت خانم یوسفی تبدیل به یکی از پیچیده‌ترین عناصر زندان زنان می‌شود.
۲۷. فیلم من ترانه ۱۵ سال دارم
- کارگردان: رسول صدرعاملی
- بازیگران: ترانه علیدوستی
- سال انتشار: ۱۳۸۰
خلاصه داستان: ترانه دختر نوجوانی است که در غیاب والدین‌اش دچار مشکلات فراوانی می‌شود.
این فیلم که در بیستمین دوره جشنواره فیلم فجر توانست سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه را بدست آورد در جشنواره‌ی لورکانو نیز صاحب جائزه‌ی ویژه هئیت داوران شد. قصه‌ی این فیلم متعلق به نوجوانی به‌نام ترانه است که از ازدواج خود صاحب یک دختر می‌شود اما بعد از این اتفاق همسرش از ایران می‌رود. حالا ترانه باید به‌دنبال گرفتن شناسنامه برای نوزادش باشد. این فیلم روایت تلاش‌ها و زحمات قهرمان قصه برای اثبات حق خود در دادگاه است. فیلم ترانه تصویری از رنج‌های زنی است که در جامعه‌ای مردسالار کار می‌کند و در سن پایین یک زندگی را به تنهایی می‌چرخاند.
فیلم من ترانه ۱۵ سال دارم، فیلمی درباره‌ی بلوغ، رنج‌های زودبزرگ‌شدن و ازدواج‌های نابهنگام است. اثری (که گاهی نیز شعار میدهد) که با دیدی آسیب‌شناسانه به زندگی نوجوانی نزدیک می‌شود که در غیاب والدین‌اش باید مسئولیت زندگی را به دوش بکشد و برای جبران کمبود محبت‌هایش به‌سمت عشقی پوچ و خالی کشیده می‌شود. با اینحال فیلمساز درصدد است تا تصویری پیشرو و آوانگارد از قهرمان قصه ارائه دهد. ترانه در این فیلم نه تنها زنی ضعیف نیست بلکه به دور از شیون و زاری در پی احقاق حق خودش است.
۲۶. فیلم لانتوری
- کارگردان: محمدرضا درمیشیان
- بازیگران: نوید محمدزاده
- سال انتشار: ۱۳۹۴
خلاصه داستان: پاشا عاشق دختری می‌شود و بعد از شنیدن جواب رد به صورت او اسید می‌پاشد.
لانتوری فیلمی با ایده‌های اجتماعی است که در شصت‌وششمین دوره جشنواره فیلم برلین به‌نمایش درآمد. این فیلم که به سی‌ودومین دوره جشنواره فیلم فجر نیز راه یافته بود توانست در بخش بهترین صدا سیمرغ بلورین را از آن خود کند. لانتوری داستان گروه خلافکاری به این نام است که سردسته‌شان وقتی عاشق دختری به‌نام مریم می‌شود به صورت او اسید می‌پاشد. مریم که یک فعال مدنی است و برای متهمین از خانواده‌های قربانی رضایت جمع می‌کند حالا خودش در جایگاه یک قربانی قرار گرفته و منتظر قصاص است.
این فیلم با شیوه‌ای مستندگونه پیش می‌رود و با افراد مختلفی راجع‌به بزهکاری و گروه لانتوری صحبت می‌شود. پاشا که سردسته‌ی این گروه خلافکار است در کودکی در پرورشگاه بزرگ شده است و فیلم از این زاویه به گذشته‌ی افراد بزهکار می‌پردازد. لانتوری بزهکاران را قربانی جامعه‌ای می‌داند که به آن‌ها بها نداده است و این افراد لاجرم خشم خود را با کارهای خلاف قوانین مدنی و انسانی نشان می‌دهند. این فیلم با تضادی جذاب تصویری سیاه‌وسفید از شخصیت‌هایش ارائه میدهد. کارکترهایی که درگیر چالش‌های روانی هستند و جامعه نیز درکی از آن‌ها ندارد.
۲۵. فیلم خانه پدری
- کارگردان: کیانوش عیاری
- بازیگران: مهدی هاشمی، شهاب حسینی
- سال انتشار: ۱۳۸۹
خلاصه داستان: پدری دختر خود را می‌کشد و در زیرزمین خانه‌شان دفن می‌کند.
خانه‌ی پدری یکی از جنجال‌برانگیزترین فیلم‌های ایرانی است که پس از چند بار توقیف در سال ۱۳۸۹ اجازه‌ی اکران پیدا کرد. این فیلم ابتدا در سال ۱۳۹۳ روی پرده رفت که پس از چند ساعت توقیف شد. خانه‌ی پدری روایتی استعاری از جامعه‌ی سنتی ایران است که در آن زنان به استثمار مردان درآمده‌اند. این فیلم قبل از اینکه به‌دنبال نمایش قصه‌ای چفت‌وبست‌دار باشد، در صدد است تا تصویری از جامعه‌ی واپس‌گرای ایران را نشان دهد. خانه‌ی پدری روایت خانوادهای است که راز مهلکی را سال‌های سال است همراه خود می‌کشد. افراد این خانواده یکی پس از دیگری متوجه راز زیرزمین می‌شوند اما هیچکدام حاضر نیستند علیه این جنایت رخ‌داده طغیان کنند.
سکوت و سربه‌مهر بودن گناه بزرگ این زنان است. آن‌ها علیه پدر و برادر خود هیچ حرکتی انجام نمی‌دهند و حاضر نیستند راجع‌به آنچه که اتفاق افتاده است سوال بپرسند و خون‌خواهی کنند. خانه‌ی پدری روایت زنان مسخ شده‌ی ایرانی و سنتی است. آن‌هایی که به‌دنبال حقوق خود نمی‌روند و مرگ و خودکشی را به طغیان ترجیح می‌دهند. خانه‌ی پدری را می‌توان یکی از جامع‌ترین آثاری در نظر گرفت که به شناخت خوبی از روزگار زنان ایرانی رسیده است اما فیلم از لحاظ ساختار و چینش عناصر سینمایی قدری لنگ می‌زند.
۲۴. فیلم دایره
- کارگردان: جعفر پناهی
- بازیگران: فرشته صدرعرفایی
- سال انتشار: ۱۳۷۸
خلاصه داستان: چند زن از زندان بیرون می‌آیند و هر کدام به دنبال سرنوشت خود می‌روند.
فیلم دایره که توانست جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز را ببرد در ایران اجازه‌ی اکران پیدا نکرد و توقیف شد. دایره بعد از چند سال فرصت اکران کوتاهی را تنها در دو سینما دریافت کرد اما در کشورهای اروپایی به‌نمایش درآمد. این فیلم روایت چند زنی است که از زندان بیرون می‌آیند و هر کدامشان قصد روی آوردن به سرنوشتی را دارند. آن‌ها به‌دنبال پناهی برای ادامه زندگی هستند که جامعه و قوانین سختگیرانه‌اش این امکان را از آن‌ها دریغ می‌کند. دایره با اینکه در روایت خود دچار شعارزدگی می‌شود و اصرار شدیدی روی ارائه مضامین دارد اما به‌تصویر درستی از جامعه‌ای سنتی که علیه زن عمل می‌کند می‌رسد.
جامعه‌ای که همانند یک زندان تا می‌تواند زنان را مورد آزار و اذیت قرار میدهد. پناهی زنان را زندانیایی می‌بیند که از خود اختیاری ندارند و تنها تا زمانی در امان هستند که مطابق خواسته‌ی مردان عمل کنند. درواقع این مرد است که به زنان هویت می‌بخشد و آن‌ها بدون جنس مذکر پوچ و خالی‌اند. دایره فیلمی عریان و بدون سانسور از وضعیت جامعه‌ای زن‌ستیز است که تنها روی خواسته‌های خود پافشاری می‌کند. این فیلم در چفت‌وبست دادن به قصه‌اش قدری دچار تکانش می‌شود اما برای جامعه‌خوانان می‌تواند اثری قابل تماشا باشد.
۲۳. فیلم دو زن
- کارگردان: تهمینه میلانی
- بازیگران: نیکی کریمی، محمدرضا فروتن
- انتشار: ۱۳۷۷
خلاصه داستان: فرشته با دوست صمیمی‌اش تماس می‌گیرد و از او کمک می‌خواهد، چراکه زندگی‌اش دستخوش حوادث ناگواری شده است
دو زن یکی از بهترین فیلم‌های کارنامه تهمینه میلانی است که توانست جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم فجر را ببرد. این فیلم روایتگر زندگی زنانی است که در گرو تفکرات جامعه‌ای با رویه‌های مردسالارانه نابود شده است. دو زن داستان دو شخصیت به نام‌های فرشته و رویا است که زندگی یکی‌شان تحت تاثیر مشکلات فراوانی تغییر مسیر داده است. فرشته با رویا تماس می‌گیرد و از او کمک می‌خواهد. در این میان رویا به روزهای گذشته می‌رود و مسائلی از زندگی دوست‌اش را مرور می‌کند. فرشته قربانی رفتارها و عقاید چند مرد از جمله حسن، پدر و همسرش شده است.
او که دوست دارد زنی مستقل و آزاد باشد در میان حصارهای جامعه‌ای سنتی همراه با تفکرات واپس‌گرایانه‌ای گیر افتاده و نمی‌تواند از شرشان خلاص شود. دو زن متعلق به دهه‌ای است که فیلم‌ها به سمت شناخت و نمایش معضلات و مشکلات اجتماعی جامعه ایران پیش می‌رفتند. میلانی در این فیلم تصویری دقیق و قابل قبول از شرایط زندگی زنان در ایران را ارائه میدهد و به مسائلی می‌پردازد که بیشتر زنان ایرانی با آن روبه‌رو بوده‌اند. این فیلم یکی از قابل تامل‌ترین فیلم‌های ساخته شده در حوزه‌ی زنان است که می‌تواند روایتی دقیق از مشکلات این قشر در دهه‌های گذشته را ارائه دهد.
۲۲. فیلم نگهبان شب
- کارگردان: رضا میرکریمی
- بازیگران: تورج الوند، محسن کیایی
- سال انتشار: ۱۴۰۰
خلاصه داستان: رسول که برای کار به تهران آمده است، به‌عنوان نگهبان ساختمان نیمه‌کاره‌ای استخدام می‌شود.
نگهبان شب که برای اولین بار در چهلمین جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد، جایزه‌ی سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را برای میرکریمی به همراه داشت. این فیلم همچنین به‌عنوان نماینده ایران برای شرکت در مراسم اسکار ۲۰۲۴ انتخاب شد. نگهبان شب داستان ساده‌ی کارگری است که به نگهبانی ساختمان نیمه‌کاره‌ای گماشته می‌شود. اما شرایط به گونه‌ی دیگری رقم می‌خورد و سرنوشت رسول دستخوش حوادثی می‌شود. نگهبان شب روایت شلوغی دارد، از یک طرف پیرنگی عاشقانه روایت فیلم را در بر می‌گیرد و از سویی دیگر نیز رویدادهای مربوط به یک کلاهبرداری در کمین قهرمان قصه است.
در این میان نیز رسول باید سفر قهرمانی خودش را بپیماید و جایگزین پسر ازدست‌رفته‌ی پیرمردی باشد که نگران دخترش است. نگهبان شب، با ایده‌ی سرراست و ساده‌ی خود روایتگر زندگی قشر محرومی از جامعه است که می‌خواهند زندگی کنند و زنده بمانند. حال در این میان نیز عده‌ای وجود دارند که بیشتر از سهم‌شان می‌خواهند. این فیلم با اینکه اثری اجتماعی با ایده‌هایی خانوادگی و عاشقانه است اما هرگز تبدیل به اثر تلخی نمی‌شود و در عوض مخاطب را نسبت به فردایش امیدوار نگه می‌دارد.
۲۱. فیلم دایره زنگی
- کارگردان: پریسا بخت‌آور
- بازیگران: مهران مدیری
- سال انتشار: ۱۳۸۶
خلاصه داستان: محمد برای نصب ماهواره، همراه شیرین به آپارتمانی در بالای شهر می‌رود. در آنجا اتفاقاتی رخ میدهد و پای پلیس به ماجرای این دو نفر باز می‌شود.
دایره زنگی یک کمدی اجتماعی از دههی هشتاد است که به معضلات اجتماعی آن روزهای جامعه ایران می‌پردازد. فیلم در آپارتمانی واقع در بالای شهر اتفاق می‌افتد. زمانی که محمد با دختری غریبه برای نصب ماهواره‌ی چند خانواده وارد ساختمانی می‌شود، درگیری‌هایی را بوجود می‌آورد که در این بین ایده‌های اجتماعی متعددی مطرح می‌شود. دایره زنگی پرتره‌ای از سال‌هایی است که فرهنگ ایرانی در حال طی کردن یکی از دوره‌های گذار خود بود. روزهایی که مردم حس نیاز به آزادی بیشتری را در خود داشتند. شکاف بین نسلی و عدم درک طبقات مختلف فرهنگی و اجتماعی از یکدیگر از معضلات جامعه آن روزها بود که بیشترین ایده‌ها را در این اثر به خود اختصاص داده است.
محمد برای اینکه بتواند هزینه تعمیر ماشین شیرین را بدست آورد وارد ساختمانی می‌شود که هرکدامشان در دنیای خود زندگی می‌کنند. یکی‌شان هنوز پایبند به سنت‌های قدیم است و دیگری فیلمسازی است که تعصبات کورکورانه را برنمی‌تابد. فیلمساز از ایده‌ی نمایش تضادها بهره می‌برد و با استفاده از ماهواره موقعیت‌هایی را خلق می‌کند و افراد ساختمان با نگرش‌های متفاوت را در تقابل یکدیگر قرار میدهد. این فیلم در میان کمدی‌های آن سال‌ها که بیشترشان بدون پرداخت خاصی روانه‌ی اکران می‌شدند، اثری قابل توجه‌تر است. فیلم بعد از نمایش در جشنواره فجر مدتی در توقیف ماند اما درنهایت بعد از اکران به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های آن سال تبدیل شد.
۲۰. فیلم جان دار
- کارگردان: حسین امیری دوماری و پدرام پورامیری
- بازیگران: فاطمه معتمدآریا، حامد بهداد
- سال انتشار: ۱۳۹۷
خلاصه داستان: در شب عروسی اسما، دعوایی به پا می‌شود و مردی به قتل می‌رسد.
جاندار، درامی اجتماعی خانوادگی است که موضوع‌اش حول قصاص می‌چرخد. فیلم روایتگر خانوادهای است که در شب عروسی دخترشان برادر خواستگار قبلی طی دعوایی به قتل می‌رسد و برادر اسما بابت این اتفاق به زندان می‌افتد. حال شرط یاسر برای دادن رضایت این است که اسما باید از همسرش جدا شود و با او ازدواج کند. جاندار با عروسی اسما شروع می‌شود. همه چیز در این پلان‌ها جذاب و دیدنی است. خانواده کنار یکدیگر هستند و هوای هم را دارند اما بعد از به زندان افتادن پسر خانواده همه چیز عوض می‌شود و بحران شروع به شکل‌گیری می‌کند. اختلافات میان اعضای خانواده شکلی جدی به خود می‌گیرد.
در این بین یک قهرمان موج نویی در میان آن‌ها سر بر می‌آورد و مردن و اعدام را به نابودی زندگی خواهرش ترجیح میدهد. قصاص همیشه موضوعی جنجال‌برانگیز در میان موضوعات اجتماعی ایران بوده است. حال جاندار این مسئله را دستاویز خود قرار داده است و به یکی از تراژیک‌ترین اتفاقات ممکن پرداخته است. برادر اسما از دید قوانین انسانی شاید بیگناه است و تنها برای حفاظت از خانوادهای که به ساحت‌اش حمله شده، دست به چنین عملی زده است. اما از دید قوانین مدنی او باید اعدام شود. جاندار در پس روایت پرتب‌وتب خود این سوال را می‌پرسد که آیا واقعا چنین شخصی باید با قصاص مجازات شود؟
۱۹. فیلم ارتفاع پست
- کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
- بازیگران: حمید فرخ‌نژاد، لیلا حاتمی
- سال انتشار: ۱۳۸۱
خلاصه داستان: قاسم برای اینکه بتواند زندگی بهتری را تجربه کند، هواپیمای بندرعباس را به همراه خانواده‌اش می‌رباید.
بعد از اتمام جنگ مطالبات و انتظارات مردم از دولت شروع شد. اتفاقی که در سینمای ایران نیز به‌وقوع پیوست. وضعیتی که در سینمای ایران بوجود آمده بود، دیگر چندان وابسته به ایدئولوژی‌های سفت‌وسخت نبود و حتی کارگردانانی مثل حاتمی‌کیا نیز وارد موج سیاسی و اجتماعی به راه افتاده شده در سینما شده بودند. ارتفاع پست که نامش نیز با پارادوکسی استعاری همراه شده است، روایتگر شخصی به‌نام قاسم است که همه‌ی اقوام خود را سوار بر هواپیمای بندرعباس می‌کند تا با دزدیدن آن به دبی برسد. او بچه‌ی خوزستان است و حالا بخاطر هشت سال جنگی که روی سرش آوار بوده است، زندگی بهتری را طلب می‌کند.
او فریاد می‌زند، ناراحتی‌اش را ابراز می‌کند اما مامور امنیت پرواز تنها به او پوزخند می‌زند و تهدیدش می‌کند. حاتمی‌کیا هواپیمای این مسافران را به‌عنوان استعاره‌ای از جامعه‌ی ایرانی در نظر می‌گیرد. اجتماعی که شاید هیچ صدایی در آن شنیده نشود و کسی به داد مردمانش نرسد. ارتفاع پست در یک هواپیمای کوچک مسافربری ساخته شده است. لوکیشنی محدود که فیلمساز با استفاده از ایده‌ی تعلیق و اضطراب توانسته قصه‌ای خوب را در آنجا به‌تصویر بکشد. نکته‌ی جذاب دیگر این فیلم بازی بازیگران در آن محیط بسته و کوچک است که به‌خوبی در جهت پیشبرد جهان‌بینی فیلمساز طراحی و اجرا شده است.
۱۸. فیلم زمانی برای مستی اسب ها
- کارگردان: بهمن قبادی
- بازیگران: ایوب احمدی
- سال انتشار: ۱۳۷۸
خلاصه داستان: ایوب بعد از مرگ پدرش برای اینکه بتواند از خانواده‌اش مراقبت کند، به کولبری روی می‌آورد.
زمانی برای مستی اسب‌ها اولین فیلم بهمن قبادی است که توانست جایزه دوربین طلایی جشنواره فیلم برلین را ببرد. داستان این فیلم در روستایی در مرز ایران و عراق اتفاق می‌افتد و به زندگی کردهایی می‌پردازد که برای نفس کشیدن و زنده ماندن مجبورند در سرمای سخت زمستان کولبری کنند. جائی که هزینه‌ی زنده ماندن بسیار زیاد است. قبادی تصویری هولناک از زندگی خانوادهای را نشان میدهد که هیچ سرپرستی ندارند و برادر بزرگتر که نوجوانی بیش نیست مجبور است کولبری کند تا هزینه جراحی برادرش را بپردازد.
این فیلم در سرمای سخت منطقه‌ای مرزی در کردستان به‌همراه تعدادی نابازیگر ساخته شده است. برف و سرما به‌خوبی از پس فضاسازی این قصه برمی‌آیند و می‌توانند جهان‌بینی فیلمساز را به مخاطب انتقال دهند. این فیلم با اینکه هیچ بازیگر حرفه‌ای در آن بازی نمی‌کند اما بازی‌هایش آنقدری روان هستند که می‌توانند تماشاگر را با خود همراه کنند و تا انتها به دنبال خود بکشانند. زمانی برای مستی اسب‌ها با اینکه فیلمی ناراحت‌کننده است اما به‌هیچ عنوان تلخ نیست و از شخصیت‌هایش تصویری قهرمانانه ارائه میدهد. کارکترهای قبادی با اینکه زندگی بسیار سختی دارند اما هرگز نکبت زندگی‌شان را در بر نمی‌گیرد.
۱۷. فیلم متری شیش و نیم
- کارگردان: سعید روستایی
- بازیگران: پیمان معادی، نویدمحمدزاده
- سال انتشار: ۱۳۹۷
خلاصه داستان: پلیس درصدد است تا یکی از تولیدکنندگان بزرگ شیشه را دستگیر کند.
فیلم متری شیش و نیم که در سی‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد، توانست عنوان پرمخاطب‌ترین فیلم دهه ۹۰ را بدست آورد. این فیلم که با اسم قانون تهران در جشنواره سزار نیز شرکت داشت و به جشنواره ونیز هم راه پیدا کرده بود. متری شیش‌ونیم که در دسته‌ی آثار پلیسی قرار می‌گیرد، در حیطه‌ی مواد مخدر می‌چرخد و تمرکز خود را روی تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان شیشه قرار میدهد. فیلم روایتگر پلیسی با بازی پیمان معادی است که به دنبال بزرگترین تولیدکننده‌ی شیشه در تهران می‌گردد. این درام، ایده‌ای ساده و سرراست دارد و پیچیدگی‌های فیلمنامه‌ای آن نسبت به اثر قبلی روستایی یعنی ابد و یک روز کمتر است.
اما چیزی که این فیلم را تماشایی می‌کند، بی‌پردگی فیلمساز نسبت به ارائه‌ی قصه‌اش است. روستایی سعی دارد که به دور از سانسورهای موجود در فیلم‌های پلیسی و اجتماعی به پرداخت ایده‌هایش بپردازد. او تصویری عریان از زاغه‌نشینان، کارتن‌خوابان و معتادان نشان میدهد و شرایط زندگی‌شان را در حاشیه شهر به‌تصویر می‌کشد. متری شیش‌ونیم همچنین در ارائه‌ی یک تصویر جذاب و صریح از پلیس بسیار خوب عمل می‌کند. این فیلم که در نهایت به تقابل شخصیت پلیس و خلافکار می‌رسد، با بازی‌های جذابی همراه است که می‌تواند تماشاگر را تا پایان همراه خود نگه دارد.
۱۶. فیلم ابد و یک روز
- کارگردان: سعید روستایی
- بازیگران: نوید محمدزاده، پریناز ایزدیار
- سال انتشار: ۱۳۹۴
خلاصه داستان: اوضاع در خانوادهای پایین شهری بسیار بهم ریخته است. سمیه قرار است با مردی افغان ازدواج کند و از طرفی نیز برادرش به شدت درگیر اعتیاد است.
ابد و یک روز، روایت آدم‌های به آخر خط رسیده‌ای است که فقر، بیکاری، بزه و اعتیاد شیرازه‌ی زندگی‌شان را از هم پاشیده است. خانوادهای که همه‌شان با یکدیگر می‌جنگند و تحمل یکدیگر را ندارند. اوضاع زمانی بدتر می‌شود که سمیه از سر ناچاری تصمیم می‌گیرد به عقد مردی افغان درآید. همه چیز در آن خانه به او وابسته است و اگر سمیه از آنجا برود اوضاع خیلی بدتر می‌شود. ابد و یک روز ایده‌ای سرراست و ساده دارد اما پیچیدگی‌های پرداختی آن می‌تواند مخاطب را به دل بحرانی بکشاند که هر روز در جامعه ما تکرار و تکرار می‌شود.
فیلم نگاهی آسیب‌شناسانه به مفهوم خانواده می‌اندازد. خانواده‌ی ابد و یک روز در مفهوم خود چیزی برای ارائه به فرزندانش ندارد. آن‌ها در فقر فرهنگی و مالی بزرگ شده‌اند و همچنان نیز در آن وضعیت دست‌وپا می‌زنند. حرف‌ها و رفتارهای سمیه نمی‌تواند آن‌ها را سر عقل بیاورد، گویی طلسمی در کار است و کسی نمی‌تواند آن‌ها را نجات دهد. فیلم ابد و یک روز که در سی‌وچهارمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، توانست 9 سیمرغ بلورین را از آن خود کند. اثری که تبدیل به یکی از فیلم‌های مهم اجتماعی سینمای ایران شد و توانست همانند یک اثر جریان‌ساز در این سینما خود را عنوان کند.
۱۵. فیلم شنای پروانه
- کارگردان: محمد کارت
- بازیگران: جواد عزتی،
- سال انتشار: ۱۳۹۸
خلاصه داستان: هاشم بعد از قتل همسرش پروانه به زندان می‌افتد. حجت برادر او برای پی بردن به معمای فیلم شنای پروانه، متوجه رازهای زیادی می‌شود.
فیلم شنای پروانه اولین فیلم بلند سینمایی محمد کارت است که جز موفق‌ترین فیلم‌های اجتماعی چند سال اخیر به‌شمار می‌آید. این فیلم برای اولین بار در سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد، جائی که توانست از بین ۱۴ نامزدی، شش جایزه را از آن خود کند. شنای پروانه فیلمی درباره‌ی پایین‌شهر و تفکرات افراطی است. جائی که گنده‌لات‌ها همانند پدرخوانده‌های سیسلی اداره‌اش می‌کنند و خبری از قانون در آن وجود ندارد. فیلم وارد خانه‌های این مناطق می‌شود و به دور از شعارزدگی داستان زندگی‌شان را به‌تصویر می‌کشد. مکان‌هایی که خرده‌فرهنگ‌ها جولان می‌دهند و قمار، مواد و نامردی جز لاینفک زندگی آدم‌هایی است که در آنجا زندگی می‌کنند.
شنای پروانه قوانین مدنی را کمرنگتر از قوانین انسانی نشان میدهد، ایده‌ای که مختص مناطق پایین‌شهر است. جائی که وحشیگری حکفرمائی می‌کند و خبری از قانون نیست. زن در این فیلم، همان زن کتک‌خورده و مفلوک فیلم‌های فارسی و وسترن‌های سنتی است. پروانه باید بمیرد تا همسرش بتواند همچنان گنده‌لات محله باشد. اما در عوض حجت قهرمانی است که باید بساط این خرده‌فرهنگ را برچیند و عدالت را اجاره کند. شنای پروانه فیلمی جذاب در حیطه‌ی فیلمنامه‌نویسی و شخصیت‌پردازی است، اثری که بازی خوب جواد عزتی به جهان فکری فیلمساز قوام بخشیده است.
۱۴. فیلم مهمان مامان
- کارگردان: داریوش مهرجویی
- بازیگران: گلاب آدینه
- سال انتشار: ۱۳۸۲
خلاصه داستان: مادر خانواده قرار است از مهمان ناخوانده‌ای پذیرایی کند اما متوجه می‌شود چیزی در یخچال ندارد. همسایه‌ها برای کمک به مادر مواد غذایی مورد نیازش را تهیه می‌کنند.
مهمان مامان یک فیلم کمدی اجتماعی است که داریوش مهرجویی آن را براساس کتابی به‌همین نام و نوشته‌ی هوشنگ مرادی کرمانی ساخت. این فیلم در جشنواره فجر توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم را دریافت کند و در چندین رشته‌ی دیگر نیز نامزد دریافت سیمرغ شود. میهمان مامان پرتره‌ای شاد و جذاب از زندگی طبقه‌ی فرودست جامعه است. در خانه‌ای که چند همسایه همراه یکدیگر زندگی می‌کنند، مهمانی از راه می‌رسد. در این شرایط همه وظیفه‌ی خود می‌دانند تا آبروداری کنند. شخصیت‌های مهمان مامان آدم‌هایی ساده و بی‌آلایش هستند، کارکترهایی که در لحظه زندگی می‌کنند و دغدغه‌هایشان با طبقه‌ی قشر مرفه زمین تا آسمان فرق دارد.
شرایط سخت زندگی آن‌ها را در مرحله‌ی تامین مواد غذایی نگه داشته است و اجازه نمی‌دهد به چیزهای بزرگتری فکر کنند. به‌همین دلیل در پس این شادی و خنده‌ها دردی نهفته است که مهرجویی با استفاده از صمیمیت آن را تعدیل میدهد. فیلمساز با اضافه کردن کمدی از دردی که این آدم‌ها می‌کشند، می‌کاهد اما واقعیت این است که ساکنین این خانه چیزی برای خوردن و پذیرایی ندارند. درواقع نمی‌شود با خنده و شادی داستان دردناک این جامعه را پنهان کرد. مهمان مامان بواسطه‌ی ارتباط نزدیکی که با قشر ضعیف جامعه دارد، بسیار باورپذیر پیش می‌رود و بازیگران نیز هر کدام به جای خود توانسته‌اند که جهان مورد نظر کارگردان را به‌تصویر بکشند.
۱۳. فیلم شاید وقتی دیگر
- کارگردان: بهرام بیضایی
- بازیگران: سوسن تسلیمی، داریوش فرهنگ
- سال انتشار: ۱۳۶۶
خلاصه داستان: مدبر بعد از بررسی یکسری فیلم مستند متوجه می‌شود که زنی شبیه همسرش در ماشین مردی غریبه نشسته است.
فیلم شاید وقتی دیگر همانند دیگر آثار بیضایی همراه با حاشیه فراوان ساخته و اکران شد. پروانه‌ی نمایش این فیلم به‌سختی صادر شده بود و بسیاری از منتقدان منتظر حواشی‌های متعدد بعد از اکران آن بودند. با اینحال فیلم هم فروش بسیار خوبی را تجربه کرد و هم اینکه مخاطبان و منتقدان قصه فیلم را پسندیدند. اما تعدادی از منتقدان این فیلم را اثری نسبتا ضعیف نسبت به دیگر آثار کارنامه‌ی بیضایی قلمداد کردند. این فیلم به نسبت دیگر آثار این کارگردان از پیچیدگی آنچنانی برخوردار نیست اما ملودرامی بسیار دلنشین است و مخاطب عام را با خود همراه می‌کند.
فیلم شاید وقتی دیگر اثری در رابطه با هویت، تاریخ و گذشته است. که البته قسمت استعاری فیلم برای نزدیک شدن به سینمای تجاری کمتر خود را پررنگ نشان میدهد. در این فیلم باز هم زن در نقطه فوکوس بیضایی قرار دارد و اوست که باید هویت و اصالت وجود خود را دریابد و از نو متولد شود. گذشته کیان و آن عتیقه‌فروشی استعاره‌هایی هستند بر در مرکزیت بود زن و زندگی‌بخشی او. فیلم شاید وقتی دیگر نمودی از جهان بیضایی اما با زبانی ساده و سرراست است. این فیلم همانند دیگر آثار این فیلمساز دنیایش را تکرار می‌کند اما با این تفاوت که بیضایی ترجیح داده است به شیوه‌ای روان از دنیای خودش حرف بزند.
۱۲. فیلم قصه ها
- کارگردان: رخشان بنی‌اعتماد
- بازیگران: فاطمه معتمدآریا، محمدرضا فروتن
- سال انتشار: ۱۳۹۰
خلاصه داستان: در چند قصه‌ی مجزا سرنوشت شخصیت‌های فیلم‌های قبلی بنی‌اعتماد به‌تصویر کشیده می‌شود.
فیلم قصه‌ها متشکل از هفت روایت جدا از هم است که در پلان‌های کوتاهی زندگی چند شخصیت آشنا را به‌تصویر می‌کشد. این قصه‌ها ممکن است ارتباطی به یکدیگر نداشته باشند اما عنصری بین‌شان مشترک است و آن بدبختی‌هایی است که بر روی دوش شخصیت‌ها سنگینی می‌کند. آدم‌های این قصه‌ها درگیر شرایط سختی هستند، وضعیتی که همه را به یک دور باطل کشانده است. موقعیت‌های ساده‌ی این فیلم عنصر مطلوبی است که مخاطب با آن احساس راحتی می‌کند، رویدادهایی که شاید همه‌مان از نزدیک با آن‌ها برخورد داشته‌ایم.
بنی‌اعتماد در این فیلم شرایط صمیمانه‌ای را بوجود آورده است. او از کارکترهایی آشنا با مشکلاتی ملموس استفاده می‌کند تا معضلات اجتماعی را بدون پیچ‌وتاب‌های روایی به‌تصویر بکشد. آدم‌های این قصه‌ها برای زنده ماندن و زندگی کردن دست‌وپا می‌زنند. جامعه‌ای که آن‌ها را در خود بلعیده و شخصیت‌هایی که هر طور شده می‌خواهند زنده بمانند و ادامه دهند. دو عنصر جذاب و قابل اعتنای دیگر فیلم بازی بازیگران و فیلمبرداری جذاب آن است. هر دوی اینها به درک درستی از جهان فیلمساز رسیده‌اند و با یک پختگی قابل قبولی قصه را پیش می‌برند.
۱۱. فیلم سنتوری
- کارگردان: داریوش مهرجویی
- بازیگران: بهرام رادان، گلشیفته فراهانی
- سال انتشار: ۱۳۸۵
خلاصه داستان: علی بلورچی نوازنده‌ی سنتور است. او بعد از مدتی با همسرش هانیه به مشکل برمی‌خورد و زندگی‌اش زیرورو می‌شود.
سنتوری فیلمی عاشقانه است که مهرجویی در آن عشق را دستاویزی برای ارائه‌ی دیدگاه‌های اجتماعی خود قرار داده است. درواقع مهرجویی اگر از عشق سخن می‌گوید تنها برای این است که راحت‌تر مسیر ایده‌های اعتراضی‌اش را بپیماید. عشق برای این فیلمساز نقش پوسته‌ای را بازی می‌کند که محتوای عمیق‌تری را دربر گرفته است. مهرجویی در این فیلم همانند هامون عشق را قربانی می‌کند و علی سنتوری نیز همان حمید هامونی است که حالا راهش در دههی هشتاد پیدا شده است. علی و هامون هردویشان قربانی جهانی هستند که مطابق با دیدگاه‌های دیگران است. هامون را مشکلات درونی از پای درآوردند ولی علی بلورچی را جامعه از پای خواهد درآورد.
سنتوری متعلق به دهه‌ای است که فیلم‌های ایرانی دست به اعتراض زده بودند و به مسائل اجتماعی و سیاسی اهمیت بیشتری می‌دادند. علی سنتوری نیز متعلق به همان دهه است. شخصیتی آوانگارد که دوست دارد، بخواند، بنوازد و مسیر انتخابی خودش را زندگی کند. اما این آدم پیشرو در آن زمان صاحب تفکری نابخشودنی بود. جوانی که هنر برایش ارجحیت دارد اما چه کند که هنوز نیز میراث تفکرات و رویه‌های سنتی در جامعه حضور دارند و مانع زندگی خیلی‌ها می‌شوند.
۱۰. فیلم نفس عمیق
- کارگردان: پرویز شهبازی
- بازیگران: منصور شهبازی
- سال انتشار: ۱۳۸۱
خلاصه داستان: منصور و کامران ماشینی را می‌دزدند و آواره خیابان‌ها می‌شوند. در این بین دختری که با خانواده‌اش مشکل دارد با آن‌ها همراه می‌شود.
نفس عمیق متعلق به ابتدای دههی هشتاد است. این فیلم نیز همانند آثار شاخص آن سال‌ها که به مسائل سیاسی و اجتماعی می‌پرداختند، نگاهی آسیب‌شناسانه به جوانان و مشکلات پیرامون آن‌ها دارد. پرویز شهبازی کارگردانی دغدغه‌مند نسبت به وضعیت جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کند. در کارنامه‌ی کاری او از عیار ۱۴ گرفته تا دربند، همگی‌شان حول ایده‌های اجتماعی می‌چرخند. این فیلم تصویری دقیق و موشکافانه از شرایط زندگی در دههی هشتاد ارائه میدهد. شخصیت‌های این فیلمساز با توجه به جامعه‌ای که در آن در حال کنش هستند شکل می‌گیرند و طبق شرایط پیش آمده از خود واکنش نشان می‌دهند.
نفس عمیق روایت سه دانشجویی است که در ذات خود باید عصیانگر باشند و دست به نافرمانی بزنند. یکی از آن‌ها خانواده‌ی درستی ندارد و از خانه بیرون زده است. دیگری با وجود اینکه خانواده‌اش در تهران زندگی می‌کنند، زندگی در خوابگاه را انتخاب کرده است. شخصیت‌های این فیلم محصول جامعه‌ی بسته و سلطه‌گری هستند که اجازه‌ی نفس کشیدن به قشر جوان را نمی‌دهد. آن‌ها یا باید بمیرند و یا گوش به فرمان شرایط و محیطی باشند که تحت تاثیر سنت‌ها و یکسری قوانین دست‌وپاگیر بوجود آمده‌اند.
۹. فیلم آدم برفی
- کارگردان: داوود میرباقری
- بازیگران: اکبر عبدی
- سال انتشار: ۱۳۷۶
خلاصه داستان: عباس برای گرفتن ویزای آمریکا به ترکیه می‌رود. او در آنجا خود را به شکل زنی درمی‌آورد تا راحت‌تر به آمریکا برسد.
فیلم آدم‌برفی یک کمدی اجتماعی و محصول دههی هفتاد است، زمانی که بحث مشکلات و اتفاقات اجتماعی در فیلم‌های ایرانی و کمدی داغ بود. این فیلم برای اولین بار در جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد و بعد از آن نیز به مدت سه سال در توقیف ماند. فیلم درنهایت در سال ۱۳۷۶ به سینماها آمد و عنوان پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم همان سال را دریافت کرد. آدم‌برفی بخاطر موضوع جنجالی‌اش علاوه‌بر پروسه‌ی سخت دریافت پروانه‌ی نمایش، درگیر پروسه‌ی پیچیده‌ی تولید نیز شده بود. حواشی پیرامون این فیلم تا مدت‌ها آدم‌برفی را در نقطه فوکوس منتقدان و مخاطبان سینما قرار داده بود و این اثر تا سال‌های زیادی به‌عنوان یکی از پرحاشیه‌ترین فیلم‌های ایرانی شناخته می‌شد.
عباس برای رفتن به آمریکا مجبور می‌شود که لباس زنانه بپوشد و هویت خود را تغییر دهد. او قصد دارد با یک مرد آمریکائی ازدواج کند و ویزای آمریکا را بگیرد. مهاجرت و بحران وجودی مسئله‌ی اصلی این فیلم است. رفتنی که هویت آدمی را تغییر میدهد. آدم‌برفی با ایده‌ی تندوتیز خود روایت آدم‌هایی است که بین ماندن و رفتن گیر افتاده‌اند، گویی آن‌ها خود واقعی‌شان را فراموش کرده‌اند و برای رسیدن به جائی بهتر باید از هرچه که دارند بگذرند.
۸. فیلم سارا
- کارگردان: داریوش مهرجویی
- بازیگران: خسرو شکیبایی، نیکی کریمی
- سال انتشار: ۱۳۷۱
خلاصه داستان: سارا برای درمان همسرش حسام پول زیادی قرض می‌کند و او را به سوئیس می‌برد. حسام درمان می‌شود اما او درنهایت به همسرش بابت این کار توهین می‌کند.
فیلم سارا اولین قسمت از سه‌گانه‌ی داریوش مهرجویی است که موضوع‌اش به زنان اختصاص دارد. این فیلم که براساس نمایشنامه خانه عروسک نوشته هنریک ایبسن ساخته شده است به‌همراه دو قسمت دیگر این سه‌گانه یعنی لیلا و پری یکی از مهمترین و بهترین فیلم‌های کارنامه‌ی مهرجویی به‌حساب می‌آید. داریوش مهرجویی تسلط خوبی نسبت به فرهنگ و جامعه‌ی ایرانی داشت. از آثار شاخص او مثل هامون و دایره مینا گرفته تا آثار کمتر مطرح‌اش همه‌وهمه نشان از دید اجتماعی این فیلمساز به جامعه‌ی ایرانی اطراف‌اش دارد. فیلم‌های کارگردانانی مثل مهرجویی منبع خوبی برای جامعه‌خوانان است، آثاری که ریزودرشت فرهنگ این مردم را به‌تصویر می‌کشند.
فیلم سارا محصول اوایل دههی هفتاد است، سال‌هایی که سینمای ایران در حال پوست‌اندازی بود و فیلم‌ها به‌سمت اجتماعی شدن پیش می‌رفتند. این فیلم روایتگر زندگی زنی است که در این دهه زندگی می‌کند. سارا برای درمان همسر تحصیلکرده و به‌ظاهر متمدن خود مقداری پول قرض می‌گیرد که درنهایت از سمت شوهرش محکوم به دروغگویی و مخفی‌کاری می‌شود. کارکتر سارا مربوط به دورانی است که زنان در حال بدست آوردن استقلال مالی خود بودند اما همچنان کم‌عقل خطاب می‌شدند و از دید مردان نمی‌توانستند تصمیم درستی بگیرند. سارا با اینکه جان شوهرش را نجات میدهد اما درنهایت محکوم می‌شود. مهرجویی اما خط درستی به زنان میدهد و با یک پایان‌بندی خوب و حساب‌شده آن‌ها را تشویق به کنشگری می‌کند.
۷. فیلم چهارشنبه سوری
- کارگردان: اصغر فرهادی
- بازیگران: حمید فرخ نژاد، هدیه تهرانی
- سال انتشار: ۱۳۸۴
خلاصه داستان: دختر جوانی از طرف یک شرکت خدماتی به خانه‌ی مژده می‌رود. او در آنجا متوجه می‌شود که شوهر مژده با زن دیگری در ارتباط است.
فیلم چهارشنبه سوری که برای اولین بار در بیست و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد توانست چند سیمرغ بلورین از جمله جایزه بهترین کارگردانی را بدست آورد. این فیلم در طول یک روز و آن هم در چهارشنبه سوری اتفاق می‌افتد. در میان کش‌وقوس یک جشن پرتب‌وتاب مسائل پرالتهابی برای یک زوج بوجود می‌آید. روحی به‌عنوان خدمتکار به خانه‌ی زن و شوهری می‌رود که هر دویشان دچار فروپاشی شده‌اند. آدم‌های سیاه‌وسفیدی که در برزخ زندگی گیر افتاده‌اند و بین رفتن و ماندن، فهمیدن و نفهمیدن، پشیمانی و پشیمان نبودن معلق هستند.
روحی که تا چند روز دیگر قرار است ازدواج کند، متوجه می‌شود که مرتضی شوهر مژده در حال خیانت است و از سمتی دیگر نیز مژده از هم فروپاشیده و دچار تنش‌های روانی شده است. چهارشنبه سوری فیلمی اجتماعی با ابعادی روانشناسانه است که با ایده‌های روانشناختی به شخصیت‌هایش نزدیک می‌شود. مرتضی فرافکنی می‌کند، در حال خیانت است و همه‌ی مشکلات را متوجه همسرش می‌کند. او آدمی بلاتکلیفی است که دروغ می‌گوید و نمی‌تواند به درون خودش رجوع کند و منویات‌اش را بشناسد. از طرفی نیز مژده به خاطر رفتارهای مرتضی به جنون رسیده است و دیگر کنترلی روی رفتارهای خودش ندارد.
۶. فیلم آبادانی ها
- کارگردان: کیانوش عیاری
- بازیگران: حسن رضایی
- سال انتشار: ۱۳۷۱
خلاصه داستان: اتومبیل یک خانواده‌ی مهاجر آبادانی که در تهران زندگی می‌کنند به سرقت می‌رود. مرد خانواده به‌همراه پسرش برای پیدا کردن این اتومبیل همه جا را می‌گردد.
این اثر اقتباسی از فیلم دزد دوچرخه‌ی دسیکا اثر مهم و شاخص سینمای نئورئالیسم ایتالیا است. فیلم آبادانی‌ها اقتباسی خوب و کار شده از این فیلم ایتالیایی است و عیاری به‌درستی جهان فیلم را همانند یک قصه‌ی ایرانی طراحی و پرداخت کرده و عناصر و شخصیت‌های دزد دوچرخه را مطابق فرهنگ و اجتماع ایرانی به‌تصویر کشیده است. مخاطب به‌راحتی با قصه و فضای فیلم ارتباط برقرار می‌کند و اصلا متوجه این نخواهد شد که آبادانی‌ها براساس فیلمی ایتالیایی ساخته شده است. درواقع درام و روایت این فیلم از حیث اقتباسی بودن در هیچ جائی لنگ نمی‌زند و باگی نیز در آن دیده نمی‌شود.
آبادانی‌ها همانند فیلم دزد دوچرخه محصول سال‌های پس از جنگ است. سینمای ایران دهه هفتاد، سینمایی بود که باید به مشکلات اجتماعی و اقتصادی دوران پس از جنگ می‌پرداخت. این فیلم نیز همانند اثر دسیکا تصویری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم را نشان میدهد و زندگی‌های بعد از جنگ را به‌تصویر می‌کشد. درویش در پی پیدا کردن پیکان‌اش مسیری را برای ارائه‌ی قصه و جهان‌بینی کارگردان دنبال می‌کند. مخاطب با شخصیت اصلی قصه همراه می‌شود و به این بهانه با اجتماعی روبه‌رو می‌شود که درگیر مشکلات فراوانی است.
۵. فیلم دایره مینا
- کارگردان : داریوش مهرجویی
- بازیگران: عزت‌الله انتظامی، سعید کنگرانی
- سال انتشار: ۱۳۵۷
خلاصه داستان: علی وقتی نمی‌تواند پدرش را در بیمارستان بستری کند، تصمیم می‌گیرد که خون‌اش را به فردی به‌نام سامری بفروشد.
دایره مینا یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین فیلم‌های کارنامه‌ی داریوش مهرجویی و سینمای قبل از انقلاب است. فیلمی که برای سه سال در توقیف ماند و در جشنواره‌ی برلین نیز توجه بسیاری را به خود جلب کرد و جایزه‌ی منتقدان این جشنواره را هم برد. دایره‌ی مینا دومین همکاری داریوش مهرجوی با غلامحسین ساعدی نویسنده‌ی چپ‌گرای ایرانی است که براساس داستان آشغالدونی او ساخته شده است. این فیلم که خارج از جریان سینمای فیلمفارسی ساخته شده بود و به موج نوی سینمای ایران تعلق داشت، مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرد و به سینماها کشاند، حتی آن دسته از افرادی که مخاطب سینمای جریان اصلی بودند.
مهرجویی برای این فیلم هم از بازیگران سینمای تجاری استفاده کرده بود و هم بازیگرانی که به جریانی دیگر تعلق داشتند. موضوع جنجالی دایره مینا جز آن دسته از ایده‌های پرحاشیه‌ای است که در آن زمان توجه همه را به خود جلب کرد، فیلمی که به مسائل اجتماعی مهمی می‌پرداخت و به زندگی با دید جدی‌تری نگاه می‌کرد. دایره مینا توانست یک تغییر اجتماعی بزرگ را بوجود آورد. فیلم جز آن دسته از معدود آثار هنری تاثیرگذار اجتماعی بود. بعد از ساخت این فیلم سازمان انتقال خون در ایران تاسیس شد.
۴. فیلم زیر پوست شهر
- کارگردان: رخشان بنی اعتماد
- بازیگران: گلاب آدینه، محمدرضا فروتن
- سال انتشار: ۱۳۷۹
خلاصه داستان: عباس همراه خانواده‌اش در جنوب شهر زندگی می‌کند. او تصمیم گرفته است که برای رفتن به ژاپن خانه‌شان را بفروشد.
فیلم زیر پوست شهر متعلق به دوره‌ای است که سینمای ایران از روزهای جنگ فاصله گرفته بود و به مسائل اجتماعی و سیاسی می‌پرداخت. دورانی که جامعه نیاز به بازسازی داشت و مردم با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کردند. این فیلم یکی از بهترین و مهمترین فیلم‌های کارنامه‌ی بنی‌اعتماد است که شبیه جریان غالب در فیلمسازی آن سال‌ها به مشکلات و مسائل اجتماعی می‌پردازد. در آن زمان بود که فیلم‌های فمنیستی کم‌کم جایگاهی برای خود پیدا می‌کردند و جایگاه زنان در فیلم‌های کارگردانان مطرحی مثل مهرجویی، بیضایی و... به‌نمایش درمی‌آمد. زیر پوست شهر در سال‌هایی ساخته شد که مشکلات اجتماعی بیش از مشکلات اقتصادی مردم را در تنگنا قرار داده بود، به‌همین دلیل این فیلم قبل از اینکه مسئله‌ی اصلی‌اش فقر باشد، نگاه تندی به مشکلات زنان دارد.
بنی‌اعتماد با ساخت این فیلم نشان داد که علاوه بر اینکه فیلمساز خوبی است، جامعه‌شناس بزرگی نیز هست و دید بسیار دقیقی نسبت به جامعه اطراف‌اش دارد. زنان و مردان قصه‌ی او هرکدام نماینده‌ی قشر و گروهی هستند اما آوانگاردترین و مورد علاقه‌ترین شخصیت این کارگردان دختر دانش‌آموزی است که به صورت یک مرد سیلی می‌زند. در بحبوحه‌ی انتخابات دو خانواده از یکدیگر می‌پاشند، آدم‌هایی که هر کدام آرزوهای خودشان را دارند و برای رسیدن به آن‌ها هم کار خلافی مرتکب نشده‌اند.
۳. فیلم مسافران
- کارگردان: بهرام بیضایی
- بازیگران: هما روستا، فاطمه معتمدآریا
- سال انتشار: ۱۳۷۰
خلاصه داستان: یک عروسی در راه است و خانواده‌ی عروس منتظرند تا آیینه‌ی سنتی‌شان برای مراسم عقد از شمال به تهران برسد.
بهرام بیضایی یکی از خاص‌ترین و مهمترین کارگردانان سینمای ایران است. فیلمسازی که سبک روشنفکری و نماد و آیین‌گرایی‌اش سبب خلق فیلم‌هایی ماندگار در سینمای ایران شده است. کارگردانی که به سبب تفکرات و اعتقادات خاص‌اش محل بحث و حاشیه برای صحبت‌های بسیاری از منتقدان بوده است. فیلم مسافران بیضایی که در جشنواره فیلم فجر توانست جایزه ویژه هیئت داوران را ببرد یکی از آثار پرحاشیه این کارگردان است که پس از ساخت، حواشی بسیاری را با خود همراه کرد. مهتاب به‌همراه همسر و دو فرزندش عازم تهران می‌شوند تا آیینه‌ی موروثی خانوادگی را به مراسم عقد ماهرخ برسانند. مهتاب قبل از حرکت رو به دوربین می‌کند و می‌گوید که آن‌ها هیچگاه به تهران نخواهند رسید.
مراسم عروسی به عزا تبدیل می‌شود و در این میان بیضایی مجالی می‌یابد تا جهان‌بینی خاص خود راجع‌به مرگ، زندگی، بازگشت مردگان، آیین‌ها و سنت‌ها را به‌تصویر بکشد. زنان در مسافران بیضایی شبیه آنچه که در دیگر فیلم‌هایش اتفاق می‌افتد، جایگاه ویژه‌ای دارند. آن‌ها در مسافران تصمیم می‌گیرند، حکومت می‌کنند و در آخر نیز سفیر رساندن آیینه‌ی روشنی‌بخش به مراسم عزا می‌شوند. مهتاب آیینه را به ماهرخ می‌رساند تا سنت خانوادگی‌شان از بین نرود و نابود نشود.
۲. فیلم جدایی نادر از سیمین
- کارگردان: اصغر فرهادی
- بازیگران: لیلا حاتمی، پیمان معادی
- سال انتشار: ۱۳۸۹
خلاصه داستان: سیمین در فکر مهاجرت است اما همسرش نادر نمی‌تواند پدرش را رها کند و با او به خارج از کشور برود.
فیلم جدایی نادر از سیمین که با نام جدایی (A Separation) نیز شناخته می‌شود، یکی از مهمترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است که در سطح بین‌المللی توانست جوایز زیادی را کسب کند. این فیلم در سال ۲۰۱۲ جایزه‌ی بهترین فیلم خارجی زبان اسکار را بدست آورد و در صدر پرفروش‌ترین فیلم‌های غیرانگلیسی زبان قرار گرفت. سیمین که به‌همراه همسر و دخترش ترمه زندگی می‌کند، عزم سفر و زندگی در خارج از کشور را دارد. نادر همسر او از این تصمیم راضی نیست، به‌همین دلیل سیمین او را ترک می‌کند. با رفتن سیمین و آمدن پرستار به خانه اتفاقات ناخوشایندی رخ میدهد که بواسطه‌ی آن زندگی همه زیرورو می‌شود.
جدایی نادر از سیمین از دید برخی منتقدان نسبت به فیلم قبلی فرهادی یعنی درباره الی پخته‌تر و پیچیده‌تر است و این کارگردان از قالب‌های قدرتمندتری برای روایت درام خود بهره گرفته است. در این فیلم اتفاق ساده‌ای باعث بروز بحران عظیمی می‌شود، رویدادهایی که ایده‌های اجتماعی بسیاری را همراه خود دارد و به مسائل فرهنگی، عاطفی، طبقاتی و مالی خانواده‌ها نفوذ می‌کند و آن‌ها را به‌طرز دراماتیکی به‌تصویر می‌کشد. فیلم جدایی لایه‌های اجتماعی، روانی و سیاسی متعددی را در یکدیگر می‌تند، فیلمی که هم‌اکنون عنوان یکی از مهمترین فیلم‌های جریان‌ساز سال‌های اخیر را همراه خود دارد.
۱. فیلم اجاره نشین ها
- کارگردان: داریوش مهرجویی
- بازیگران: عزت‌ا... انتظامی، حمیده خیرآبادی
- سال انتشار: ۱۳۶۶
خلاصه داستان: مالک یک ساختمان فرسوده می‌میرد. در این میان مباشرش تصمیم گرفته است که خانه‌ها را بالا بکشد.
با پایان جنگ و تغییر اولویت‌های اجتماعی و سیاسی دولت و مردم، سینمای ایران نیز وارد دوران تازه‌ای از حیات خود می‌شد. در اواخر دههی شصت فیلم‌های ایرانی به‌سمت نمایش مضامین و ایده‌های اجتماعی روی آوردند و موج تازه‌ای در سینمای ایران شکل گرفت. موجی که در دههی هفتاد به شکلی جدی خود را ارائه کرد. در این سال‌ها فیلم‌های کمدی بسیار پرقدرت ظاهر می‌شدند و عمده هدفشان پرداختن به مسائل اجتماعی بود. اجاره‌نشین‌ها مهمترین فیلم اجتماعی و کمدی سینمای ایران است که در آن سال‌ها ساخته شد. فیلمی که طنز در آن ابزاری است برای نمایش معضلات زندگی ایرانی‌ها.
اجاره‌نشین‌ها به‌معنای واقعی می‌داند که چگونه از کمدی استفاده کند تا درام با قدرتمندترین تصویر خود ظاهر شود. این فیلم اثری استعاری است و داستان آدم‌هایی را به‌تصویر می‌کشد که در آپارتمان فرسوده‌ای زندگی می‌کنند. خانه‌هایی که هر لحظه امکان فروریختن‌شان وجود دارد. حال همه‌ی این اتفاقات در شرایطی رخ میدهد که مباشر ساختمان قصد بالاکشیدن واحدها را دارد. اجاره‌نشین‌ها در پس ایده‌های سیاسی و فرهنگی خود به آداب‌ورسوم آپارتمان‌نشینی، دوستی، ثروت و کلاهبرداری نیز می‌پردازد. این فیلم یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است که از بازی‌های جذاب بازیگران‌اش نیز نمی‌توان گذشت.
پرسش‌های متداول
بهترین فیلم های اجتماعی ایرانی کدامند؟
بهترین فیلم های اجتماعی ایرانی جدید کدامند؟
