آخر هفته چه فیلمی ببینیم؟ | تریلرهای آهسته

معمولا به فیلمی «تریلر» می‌گوییم که از طریق مجموعه‌ای از ویژگی‌های داستانی و سبکی، به دنبال هیجان‌زده کردن مخاطب است. تریلرها، معمولا ریتم تند و صحنه‌های تعلیق‌زای درگیرکننده‌ای دارند، در بسیاری از نمونه‌ها، روایت‌گر داستان‌هایی جنایی هستد، ممکن است چند ست‌پیس اکشن داشته‌باشند، یا به سمت خصوصیات ژانر ترسناک حرکت کنند. آثار متعددی در سینمای جریان اصلی، بدون این که از زیبایی‌شناسی متمایزی برخوردار باشند، با بهره‌گیری از همه یا بخشی از این المان‌ها، تماشاگر را سرگرم می‌کنند.

اما هستند آثاری که به مسیر متفاوتی می‌روند و نتیجه‌ی به‌غایت جالبی را به دست می‌آورند. فیلم‌هایی که در صورت‌بخشی به نظام زیباشناختی‌شان حساسیت‌هایی جدی دارند؛ اما روایت‌گر داستان‌هایی سرگرم‌کننده هستند که می‌شد خیلی بی‌ظرافت‌تر به‌شان پرداخت. این دسته از فیلم‌ها، از پوسته‌ی متریال داستانی‌شان فراتر می‌روند و تماشاگرِ باحوصله را به وجد می‌آورند. هیجان در این آثارِ «آهسته»، نتیجه‌ی پرداخت متمایز ایده‌هایی آشنا است. در این شماره از سری مقاله‌های «آخر هفته چه فیلمی ببینیم؟»، به سراغ سه نمونه از این آثار رفته‌ام: مردی گریخت (A Man Escaped) به کارگردانی روبر برسون، درمان (Cure) به کارگردانی کیوشی کوروساوا و بزهکاران (The Delinquents) به کارگردانی رودریگو مورنو.

• کارگردان: روبر برسون
• بازیگران: فرانسوا لتریه، چارلز له کلانش
• سال اکران: ۱۹۵۶

عضوی از نیروی مقاومت فرانسه، در زندان نازی‌ها گرفتار می‌شود و روزهایش را به طراحی نقشه‌ی مفصلی برای فرار، می‌گذراند.

فیلم برسون، آشنایی‌زدایی را از نام‌اش شروع می‌کند؛ یکی از بزرگ‌ترین اسپویل‌های داستانی تاریخ سینما! به هنگام تماشای تریلری درباره‌ی تلاش یک زندانی برای گریختن، ذهن‌مان طبعا درگیر موفقیت یا عدم موفقیت او در دستیابی به هدف‌اش است و تعلیق بسیاری از صحنه‌ها از همین زاویه شکل می‌گیرد. برسون اما، به شکلی هوشمندانه، از همان قدم نام‌گذاری، تکلیف تماشاگر را روشن می‌کند. این، فیلمی است درباره‌ی یک زندانیِ محکوم به اعدام که در پایان روایت، حتما از زندان خواهد گریخت! در نتیجه، مسئله‌ی فیلم، نه حل معمایی درباره‌ی «چه»های داستانی، بلکه تماشای کیفیت و «چگونگی» وقوع اتفاقات است.

«مردی گریخت» به‌ندرت دیالوگی دارد، به عنوان یک تریلر از گونه‌ی «فرار از زندان»، حوادث خیره‌کننده و پر سر و صدای داستانی را دور می‌اندازد و در عوض، «فرایند» دقیق و طاقت‌فرسای گریختن از حبس را، با تمرکز و آرامش، بازآفرینی می‌کند. در تمام طول تماشای این فرایند، بیان سینمایی هدفمند برسون، اجازه نمی‌دهد که از تصویر چشم برداریم.

• کارگردان: کیوشی کوروساوا
• بازیگران: کوجی یاکوشو، آنا ناکاگاوا، ماساتو هاگیوارا
• سال اکران: ۱۹۹۷

کارآگاه تاکابه، روی قتل‌هایی مشابه تحقیق می‌کند که در شرایط عجیبی رخ داده‌اند. با وجود ظاهر یکسان قتل‌ها، او نمی‌توان ربط درستی را میان‌شان پیدا کند و بابت همین، کلافه می‌شود...

آشنا شدن با سینمای کیوشی کوروساوا، یکی از بهترین لطف‌هایی است که می‌توانید در حق خودتان بکنید! در میان فیلمسازان بزرگ زنده‌ی جهان، کیوشی کوروساوا احتمالا دستِ کم گرفته‌شده‌ترین است. اما تماشای تنها یک فیلم از او، می‌تواند هر سینمادوستی را متقاعد کند که با فیلمسازی ویژه طرف هستیم. آن یک فیلم، می‌تواند «درمان» باشد.

این ساخته‌ی مسحورکننده‌ی کوروساوا، مثل دو فیلم دیگر این لیست، با ایده‌ای آشنا آغاز می‌شود: یک کاراگاه (با بازی کوجی یاکوشو که به‌تازگی و برای فیلم «روزهای عالی» ویم وندرس، جایزه‌ی بهترین بازیگر مرد را از جشنواره‌ی کن گرفت)، درباره‌ی قتل‌هایی مرموز، تحقیق می‌کند. اگرچه وجود نشانه‌ای ثابت در تک‌تک‌ صحنه‌های جرم، به کار یک قاتل سریالی شبیه است، نکته‌ی عجیب پرونده، وجود قاتلانی متفاوت است که درباره‌ی انگیزه‌شان، چیزی را به خاطر نمی‌آورند.

این ادعا که «تابه‌حال فیلمی شبیه به این ندیده‌اید»، شاید درباره‌ی کمتر اثری حقیقتا درست و صادقانه باشد؛ اما «درمان» یکی از همین معدود آثار است. چه فیلم را اثری ترسناک بدانیم و چه، تریلری روانشناختی؛ کوروساوا موفق به خلق یک کابوس آرام‌سوز صوتی-بصری شده است. فیلمی که با ظریف‌ترین تمهیدات، عمق وجودتان را تکان می‌دهد و گیرایی بی‌همتایش را جز با دیدن خودِ فیلم، نمی‌شود به‌درستی درک کرد.

• کارگردان: رودریگو مورنو
• بازیگران: دنیل الیاس، استبان بیلیاردی، مارگاریتا مولفینو
• سال اکران: ۲۰۲۳

یک کارمند بانک، به اندازه‌ای از محل کارش پول می‌دزدد که دیگر و تا آخر عمرش، نیاز به کار کردن نداشته‌ باشد. سپس، اعتراف می‌کند و خودش را تحویل پلیس می‌دهد.

فیلم‌های سرقت، الگوی نسبتا ثابتی دارند. مجموعه‌ای از شخصیت‌ها را به شکل مستقل می‌شناسیم، این افراد، برای انجام ماموریتی بزرگ گرد هم می‌آیند، تدارک‌شان را برای اجرای عملیات می‌بینیم، خودِ عملیات در قالب یک یا چند ست‌پیس مفصل اجرا می‌شود و نهایتا، با نتیجه یا عواقب سرقت بزرگ محوری، مواجه می‌شویم. ساخته‌ی تازه‌ی رودریگو مورنوی آرژانتینی هم یک فیلم سرقت است؛ اما همه‌ی این پیش‌فرض‌ها را یک‌جا دور می‌اندازد!

«بزهکاران» از نوعی شوخ‌طبعی درونی برخوردار است. این شوخ‌طبعی، وجوه مختلفی دارد. بازی کردن فیلمساز با انتظارات تماشاگر، بخشی از آن است و فیلم، اصلا، صحنه‌هایی مستقیما کمیک دارد. اما از سوی دیگر، هم خودِ ایده‌ی شخصیت اصلی برای برنامه‌ریزی سرقتی که به نتیجه رسیدن‌اش، در اصل، سه سال و نیم به طول می‌انجامد، بامزه است و هم، چیزی که فیلم، با معرفی یک خط فرعی عاشقانه، به آن تبدیل می‌شود. موردِ آخر، با یکی از آشناترین ایده‌های داستان‌های رمانتیک بازی می‌کند؛ اما بیش از این درباره‌ی آن توضیحی نمی‌دهم تا اگر به سراغ خودِ فیلم رفتید، غافلگیریِ رضایت‌بخشی را تجربه کنید!

«بزهکاران»، به عنوان یک «فیلم سرقت آهسته»، یکی از بهترین فیلم‌های سال ۲۰۲۳ است. چندتا از خلاقانه‌ترین ایده‌های بصریِ سال گذشته‌ی میلادی را دارد و در فصل میانی‌اش، به مود و حال‌و‌هوای خالص سینمایی دست پیدا می‌کند. البته که برای همراهی با طولِ زمانی سه ساعته‌اش باید حوصله داشته‌باشید؛ اما این یکی از آن فیلم‌هایی است که به شکیباییِ تماشاگر، پاسخی دلچسب می‌دهند.