بهترین مستند های جهان | از من هیث لجر هستم تا ایکاروس

مستندها، فیلم‌ها و جریاناتی فراتر از زندگی‌هایی هستند که در اطراف ما اتفاق می‌افتند. آن‌ها زندگی واقعی را در چارچوب قرار می‌دهند و گاها تغییراتی به آن اضافه می‌کنند و باعث تغییر درک ما از جهان می‌شوند. آن‌ها به ما در مورد آنچه که احاطه‌مان کرده می‌آموزند و را‌ه‌های جدیدی را پیش پایمان می‌گذارند. دراین‌میان مستندهای موفق، ما را وادار می‌کنند تا در ایده‌ها و جهان‌بینی‌های خود تجدیدنظر کنیم. چیزی‌که تماشاگران را به‌سمت مستندها می‌کشاند جوهر واقعی زندگی است که در این نوع از آثار وجود دارد. فیلم‌ها، عکس‌ها، صداها، گشت‌وگذارها یا کارهای ساده‌ی روزمره در مستندها مسائلی هستند که احساسی غیرقابل انکار را از اصالت زندگی در روح و روان آدمی تکرار می‌کند.

مستندها سرشار از حس صمیمیت‌اند، حتی زمانیکه یک مستند با روایتی از پیش تعیین‌شده پیش می‌رود نمی‌توان منکر صمیمیت غیرقابل انکار آن شد. آثار مستند تکه‌هایی خاص از جهان اطراف ما هستند، بخش‌هایی که باید بیشتر به چشم بیایند تا ساکنان این کره‌ی خاکی بدون درام‌پردازی‌ها و فیلترهای غیرواقعی به محیط و اتفاقات دنیای پیرامونشان دید بهتری داشته باشند. مستندها معمولا از دغدغه‌های فکری فیلمسازان می‌آیند و با جهان‌بینی‌های فیلمساز بیش از هرگونه‌ی دیگر سینمایی ارتباط مستقیم دارند و به‌نحوی فیلم‌هایی شخصی محسوب می‌شوند. مستندها در سبک‌های متنوعی مثل رئالیسم، مدرن و غیره ساخته می‌شوند و به طیف مختلفی از مضامین و مسائل مثل جامعه، سیاست، حیات‌وحش و غیره می‌پردازند. ما در این فهرست به بهترین مستندهای دیده شده در جشنواره‌ها و شبکه‌های جهانی پرداخته‌ایم. همراه زومجی باشید.

فیلم‌های مستند این فهرست براساس نظریه تحریریه زومجی انتخاب و براساس امتیاز IMDB رتبه‌بندی شده‌اند.

بهترین مستند های جهان

30. مستند Sacro GRA

مستند آزاد راه مقدس

• کارگردان: جانفرانکو رزی
• سال انتشار: ۲۰۱۳
• میانگین امتیازات Sacro GRA در IMDB: ۶/۲

GRA) Grande Raccordo Anulare)، جاده‌ی حلقوی اطراف رم، بزرگ‌ترین بزرگراه شهری ایتالیا و محل لوکیشن و ایده جذاب این مستند است. مستند Sacro GRA که از رمان شهرهای نامرئی ایتالو کالوینو الهام گرفته شده است، به‌وضوح زندگی مردم را در اطراف این بزرگراه به‌تصویر می‌کشد. جانفرانکو برای تهیه‌ی این مستند نزدیک به دو سال را در یک ون زندگی کرد و نزدیک به ۷۰ کیلومتر بزرگراه را به جست‌وجو پرداخت. او روال روزمره زندگی مردم عادی را در اثرش به جریان می‌اندازد و نمایه‌ای از یک جهان کوچک را به‌نمایش درمی‌آورد.

مستند (Scaro (Grande Raccordo Anulare سرشار پرتره و شخصیت‌های متنوعی است که دنیایشان را با زبان تصویر به جریان در آمده است. جانفرانکو با نگاهی خنثی به زندگی‌های متفاوت و جذاب این محدوده، بیننده را به دنیایی خاص می‌کشاند اما چیزیکه ممکن است برای این مستند قدری دلسردکننده تمام شود، نپرداختن به بطن شخصیت‌هاست. این اثر گویا نامه‌ای به خود شهر رم است، نامه‌ای که می‌خواهد رم را برای رم بازگو کند. این مستند در جشنواره‌ی ونیز توانست شیر طلا را به‌دست آورد.

29. مستند Fire of Sea

مستند آتش در دریا

• کارگردان: جانفرانکو رزی
• سال انتشار: ۳۰۱۶
• میانگین امتیازات Fire Of Sea در IMDB: ۶/۷

آتش در دریا مستندی ایتالیایی است که در شصت‌وششمین دوره جوایز برلین خرس طلا را برد و در همان سال نیز نامزد جایزه‌ی اسکار بهترین فیلم مستند شد. این فیلم در جزیره‌ی لامپدوزا در جریان بحران مهاجران اروپا تصویربرداری شد و گذر خطرناک مهاجران از دریای مدیترانه را با پس‌زمینه‌ای از زندگی عادی ساکنان جزیره نشان می‌دهد. شخصیت‌های اصلی یک پسر دوازده ساله از یک خانواده ماهیگیر محلی و یک دکتر است که مهاجران را در بدو ورود درمان می‌کنند. جانفرانکو رزی پس از دریافت خرس طلایش اعلام کرد که قصدش از ساخت این مستند افزایش آگاهی از وضعیت پناهجویان بوده. Fire Of Sea مستندی با مضمونی جهانی و همدلانه درباره‌ی گوشه‌ای از جهان است که خیلی‌ها ممکن است از شرایط آن بی‌اطلاع باشند.

این فیلم تحسین جهانی را به‌همراه داشت و مریل استریپ رئیس هئیت داوران برلین این اثر را ترکیبی جسورانه از یک داستان‌سرایی متفکرانه و فیلم‌های ضبط شده خواند که سبک متمایزی از سینما و انسانیت را به‌همراه دارد. توجه به جزئیات، تصویربرداری‌های فوق‌العاده، تدوین‌های مسحورکننده و غیره به این مستند قالبی بسیار جذاب بخشیده است. مستند آتش در دریا در بین فهرست ۱۰۰ فیلم برتر قرن ۲۱ قرار داررد.

28. مستند The Silent World

مستند دنیای خاموش

• کارگردان: لویی مال، ژاک ایو
• سال انتشار: ۱۹۵۶
• میانگین امتیازات The Silent World در IMDB: ۷

دنیای خاموش یکی از اولین مستندهایی است که از فیلم‌برداری زیر آب با دوربین‌های ضد آب و تجهیزات غواصی مدرن استفاده کرده تا اعماق اقیانوس را رنگی به‌تصویر بکشد. این مستند که براساس کتاب جهان خاموش: داستانی از ماجراجویی و اکتشاف در زیر دریا ساخته شده پروسه‌ی فیلم‌برداری و تولیدش را به مدت دو سال در یک کشتی در دریای مدیترانه، خلیج فارس، دریای سرخ و اقیانوس هند طی کرد. The Silence Worldبه بررسی زیستگاه‌های آبی در مکان‌های متعددی در سراسر جهان می‌پردازد و تصاویری جذاب از دنیای زیر آب را خلق می‌کند.

مستند The Silent World هنگام تولید آسیب‌های زیست‌محیطی شدیدی به دریا و موجودات دریایی وارد کرد و خدمه و عوامل که منجر به قتل یک نهنگ و چندین کوسه شدند، مورد انتقاد شدید قرار گرفتند. خدمه‌ی کشتی در این مستند اصلا شبیه‌به دوستداران محیط‌زیست رفتار نمی‌کنند و فضایی خشونت‌بار را به‌وجود می‌آورند. دنیای خاموش در سال ۱۹۵۶ جایزه‌ی نخل طلا را از کن برد و اسکار بهترین فیلم مستند را نیز دریافت کرد. دنیای خاموش در هنگام پخش و اکران توانست به فروش ۳ میلیون دلاری نیز برسد.

27. مستند Catfish

مستند گربه ماهی

• کارگردان: آریل شولمن، هنری جوست
• سال انتشار: ۲۰۱۰
• میانگین امتیازات Catfish در IMDB: ۷/۱

گربه ماهی مستندی آمریکایی است، که در آن نیو ازطریق فیسبوک با زنی جوان ارتباطی عاشقانه برقرار می‌کند و یکسری رازها پس از آن برملا می‌شود. گربه ماهی داستانی درباره‌ی عشق و فریب است که در جهان آنلاین به‌وقوع می‌پیوندد. این اثر مرزی باریک بین درام و مستند را در خودش طی کرده و همین خصوصیت باعث الهام‌گیری سریالی به‌همین نام در سال ۲۰۱۲ از این فیلم شد. گربه ماهی با لحنی تاریک و نسبتا ترس‌آور به تماشاگرش مسائل مهمی را در حوزه‌ی دنیای آنلاین و مجازی القا می‌کند، چیزهایی مثل این شخص کیست؟

چه کسی برای من در این دنیا قابل اعتماد خواهد بود؟ چه اتفاقی واقعی است و چه اتفاقی دروغ است؟ این تصاویر به ما نشان می‌دهد که آدم‌ها تا چه اندازه می‌توانند در گفتن حقیقت دروغ بگویند. این مستند با بودجه‌ ۳۰ هزار دلاری خود توانست به فروشی نزدیک به 4 میلیون دلار برسد و همین اتفاق موفقیت تجاری خوبی را برای اثر رقم زد. گربه ماهی اولین‌بار در جشنواره‌ی ساندنس به‌نمایش درآمد و بعضی از مستندسازان به آن لقب بهترین مستند جعلی را دادند.

26. مستند Abacus Small Enough To Jail

مستند آباکوس به اندازه کافی کوچک برای زندانی شدن

• کارگردان: استیو جیمز
• سال انتشار: ۲۰۱۶
• میانگین امتیازات Abacus Small Enough To Jail در IMDB: ۷/۱

آباکوس به اندازه کافی کوچک برای زندانی شدن، یک مستند آمریکایی است که روی بانک پس‌انداز فدرال آباکوس متمرکز است. یک بانک کوچک با شش شعبه که توسط یک خانواده‌ی چینی در منهتن نیویورک اداره می‌شود. وقتیکه بحران مالی سال ۲۰۰۸ اقتصاد جهانی را ویران کرد، هیچ‌یک از موسسات مالی آمریکایی تحت پیگرد قانونی قرار نگرفتند، به‌جز بانک پس‌انداز آباکوس که متهم به کلاهبرداری و جعل اسناد مالی شد. این مستند تاریخچه‌ی آباکوس و نبرد قانونی این مؤسسه مالی برای بقا دربرابر مشکلات پیش‌رو را بررسی می‌کند. آباکوس یک مستند پرتعلیق از خانواده‌ای است که باید بحرانی بزرگ را پشت سر بگذارند. این فیلم نشان می‌دهد که سیستم قضایی تا چه انداه از انگیزه‌های سیاسی پیروی می‌کند. درواقع آباکوس داستانی از ریاکاری، قلدری قضایی و نژادپرستی از سیستم آمریکاست.

یک مستند منسجم که چیزهای بسیاری از یک پرونده حقوقی را نشان می‌دهد و از اصل ماجرا نیز دور نمی‌شود. Abacus Small Enough To Jail به‌خوبی نشان می‌دهد که سیستم‌هایی قضایی و دولت معمولا قربانیانشان را از بین افراد ضعیف و کسانی که نمی‌توانند از خود دفاعی داشته باشند، پیدا می‌کنند. این مستند در نودمین دوره جوایز اسکار، نامزد بهترین فیلم مستند شد.

25. مستند Cow

مستند گاو

• کارگردان: آندریا آرنولد
• سال انتشار: ۲۰۲۱
• میانگین امتیازات Cow در IMDB: ۷/۱

آدریا آرنولد قرار بود فیلمی راجع‌به زندگی یک مرغ بسازد اما نهایتا گاوها را جذاب‌تر از سایر حیوانات اهلی دید. این فیلمِ یک گاو شیرده و گوساله‌اش است که ترجیح می‌دهد تماشاگران با احساسات واقعی و نه شاعرانه و عاشقانه به تماشای آن بنشینند و زندگی و زنده بودن یک حیوان اهلی را درک کنند. به بیانی این مستند ادای احترامی به این حیوانات است، گونه‌ای که بخش بزرگی از تولیدات تغذیه‌ای ما انسان‌ها را پوشش می‌دهند. Cow از هرگونه دیالوگ و بیان تهب شده تا کارگردان بتواند فضای ذهنی تماشاگر را خالی کند و با اصوات مزرعه و گاو به بهترین و هنرمندانه‌ترین شیوه‌ی ممکن اثر خود را به‌تصویر بکشد. پروسه‌ی تولید این مستند در طول چندین سال انجام شد و برای اولین‌بار، در جشنواره‌ی فیلم کن به‌نمایش درآمد و مورد تحسین منتقدان قرار گرفت.

مستند گاو یادآور متروپولیس فریتز لانگ است، در مزرعه موجودات آرام و باشکوه به‌طرز ظالمانه‌ای مورد استثمار قرار می‌گیرند و پس از آنکه اقتصاد تصمیم تازه‌ای می‌گیرد، ناگهان همه به قتل می‌رسند. این مستند شاید ظاهرا اثری ساده باشد اما در بطن خود یک چرخه‌ی غم‌انگیز از زندگی موجوداتی خارق‌العاده، بیگناه و احساساتی است.

24. مستند Beaver Valley

مستند دره سگ آبی

• کارگردان: جیمز آلگار
• سال انتشار: ۱۹۵۱
• میانگین امتیازات Beaver Valley در IMDB: ۷/۲

مستند Beaver Valley، یک مستند ۳۲ دقیقه‌ای از والت دیزنی است، که به‌عنوان بخشی از مجموعه‌ مستندهای طبیعت تهیه شده است. در این مستند یک سگ آبی نر باید از خانواده‌ی خود دربرابر شکارچیان، سمورهای رودخانه‌ای و تهدید زمستان محافظت کند. این بیور نر بعد از جلب نظر یک ماده به‌سرعت مشغول ساخت یک خانه می‌شود تا زمستان را به سلامت بگذرانند. دره بیور در مناطق دورافتاده در رشته کوه‌های راکی خلاقیت‌ها و مهندسی طبیعت را به‌تصویر می‌کشد، اینکه چگونه حیوانات مناظر طبیعی را تغییر می‌دهند و زیستگا‌ه‌هایی را به‌وجود می‌آورند.

تصاویر این مستند در زمان خودش بسیار عالی و چشم‌نواز بود و جز اولین ماجراجویی‌های والت دیزنی نیر به‌حساب می‌آمد. Beaver Valley، یک ماجرای واقعی از زندگی موجودات اطراف و طبیعت‌مان است. رنگ‌ها، تصاویر و اتفاقات کاملا دست نخورده هستند و از موسیقی هم زیاد استفاده نمی‌شود. این مستند در سال ۱۹۵۱ هم جایزه‌ی اسکار را به‌دست آورد و هم اینکه در آن سال توانست برنده‌ی خرس طلا از کن، برنده‌ی جائزه‌ی ویژه هیئت داوران از جشنواره ونیز و بهترین فیلم مستند از بفتا شود.

23. مستند The Cordillera Of Dreams

مستند رشته کوه های رویا

• کارگردان: پاتریسیو گازمن
• سال انتشار: ۲۰۱۹
• میانگین امتیازات The Cordillera Of Dreams در IMDB: ۷/۲

پاتریسیو گازمن سال‌ها پیش زمانیکه دیکتاتوری نظامی پینوشه به کمک آمریکا بر شیلی احاطه پیدا کرد، کشورش را ترک گفت و به‌دنبال ساخت مستندهایی از سرزمین‌اش رفت. مستند رشته‌ کوه‌های رویا سومین قسمت از سه‌گانه‌ی فیلم‌های این مستندساز است که بعد از مستندهای دلتنگی برای نور و دکمه مروارید برای سرزمین مادری‌اش شیلی ساخته است. هنگام تماشای این مستند شما فورا متوجه جهان‌بینی سیاسی پاتریسیو خواهید شد و این احساس در تماشاگر به‌وجود خواهد آمد که گویی تمام وزن تاریخ یک ملت توسط کوردیلرا حمل می‌شود.

این مستند کاوشی در هویت و تاریخ مردم شیلی است که شامل خرابه‌های خاطرات کودکی کارگردان، خشونت پلیس و مقاومت مدنی که در دوران پینوشه اتفاق افتاده می‌شود. رشته کوه‌های رویا به بررسی رابطه‌ی بین حافظه تاریخی، آسیب‌های سیاسی و جغرافیا در کشورش می‌پردازد و با نگاهی به گذشته و آینده، شیلی را از خطر فراموشی تاریخی نجات می‌دهد؛ و در نظر می‌گیرد که چگونه سیاست‌های اقتصادی نئولیبرالی پینوشه جامعه‌ی اکنون شیلی را هدف قرار داده است. مستند رشته کوه‌های رویا تحسین جهانی منتقدان را با خود به‌همراه داشت. این فیلم در سال ۲۰۱۹ برنده‌ی بهترین فیلم مستند در جشنواره‌ی کن شد.

22. مستند The Edge Of Democracy

مستند لبه دموکراسی

• کارگردان: پترا کوستا
• سال انتشار: ۲۰۱۹
• میانگین امتیازات The Edge Of Democracy در IMDB: ۷/۳

لبه دموکراسی یک مستند شخصی سیاسی از شبکه‌ی نتفلیکس است که گذشته‌ی سیاسی پترا کوستا را به شکلی دنبال می‌کند. این فیلمساز با نشان دادن تصاویری نزدیک از سه رئیس جمهور در حالیکه برای زندگی سیاسی خود می‌جنگند و همچنین آسیب‌های جانبی که این مبارزات بر دموکراسی داشته، هشداری برای همه‌ی دموکراسی‌های جهان را به‌گفته‌ی خودش به‌نمایش درآورده است. این مستند اگرچه بر رویدادهای برزیل متمرکز است اما منعکس‌کننده پدیده‌ی جهانی قطبی شدن خشونت سیاسی، طبیعی شدن سخنان نفرت‌انگیز و به قدرت رسیدن فاشیسم است.

The Edge Of Democracy در سال ۲۰۲۰ نامزد جایزه‌ی اسکار شد و در سال ۲۰۱۹ عنوان دومین مستند پربیننده را در برزیل به‌دست آورد. لبه دموکراسی با استقبالی خوب از سوی منتقدان رو‌به‌رو شد و نیویورک تایمز آن را سرگذشت خیانت مدنی و سواستفاده از قدرت خواند. بعد از اعلام نامزدی این مستند برای اسکار، رسانه‌ها این واقعیت را برجسته کردند که قطبی شدن سیاسی برزیل به مهم‌ترین رویداد سینمایی جهان رسیده است. چراکه این فیلم بیشتر توسط جناح چپ مورد تشویق قرار گرفت و جناح‌های راست سیاسی آن را مطرود شمردند.

21. مستند I Am Heath Ledger

مستند من هیث لجر هستم

• کارگردان: دریک موری، آدریان بوتنهویس
• سال انتشار: ۲۰۱۷
• میانگین امتیازات I Am Heath Ledger در IMDB: ۷/۳

من هیث لجر هستم، یک فیلم مستند از زندگی هیث لجر است که در سال ۲۰۰۸ از دنیا رفت. این فیلم با مصاحبه‌هایی از خانواده و نزدیکان هیث لجر پیش می‌رود و از دریچه‌ی دوربین خود به هیث لجر و فیلمهای شخصی‌ او نزدیک می‌شود. این مستند به سال‌های کوتاه این برنده‌ی جایزه‌ی اسکار می‌پردازد و چه از نظر نقش‌هایی که بازی کرده و چه از نظر زندگی خانوادگی همه را به‌نمایش درمی‌آورد. عشق و علاقه‌ی او به ماجراجویی و خلاقیت در این اثر به‌شدت به چشم می‌آید، چراکه این بخش از زندگی او، لجر را به چهره‌ای جذاب تبدیل کرده است.

نگرش فوق‌العاده او به زندگی، عشق به دوستان و خانواده، غرور و غیره مضمون‌هایی هستند که در این اثر به جریان می‌افتند. I Am Heath Ledger نسبت به دیگر آثار مستند بیوگرافی بسیار صمیمانه‌تر، نزدیک‌تر و شخصی‌تر است که همین رویکرد باعث خاص شدن این اثر شده. نائومی واتس، بن مندلسون، دیژمون هونسو، بن هارپر، پدر، مادر، خواهران لجر و غیره کسانی هستند که در این مستند حضور دارند و جالب است که میشل ویلیامز نامزد او و دخترش در این مستند نیستند. با اینکه زندگی این بازیگر به تراژدی ختم می‌شود اما این مستند لحنی غمبار به خود نگرفته و زندگی‌ او در دوران موفقیتش را الهام‌بخش به نمایش می‌گذارد.

20. مستند Return To Space

مستند بازگشت به فضا

• کارگردان: الیزابت چای، جیمی چین
• سال انتشار: ۲۰۲۲
• میانگین امتیازات Return To Space در IMDB: ۷/۳

بازگشت به فضا مستندی آمریکایی از شبکه‌ی نتفلیکس است که به بررسی دقیق فعالیت‌ها و همکاری سازمان فضایی آمریکا، اسپیس اکس و تلاش‌های ایلان ماسک برای فرستادن دوباره‌ی فضانوردان آمریکایی بعد از سال‌ها به فضا می‌پردازد. Return To Space فیلمی فوق‌العاده تأثیرگذار و الهام‌بخش از تلاش فضانوردانی است که می‌خواهند اکتشافات تازه‌ای را به کارنامه‌ی تجسس‌های انسان در فضا اضافه کنند. ایده‌ی بازگشت به ماه و ایجاد مستعمرات در فضا می‌تواند بسیار هیجان‌انگیز باشد و از طرفی هم دیدن جاه‌طلبی‌های ماسک برای تماشاگر قطعا الهام‌بخش خواهد بود.

این مستند بینش مناسبی را در مورد شخصیت ایلان ماسک و اهداف او در این پروژه را نشان می‌دهد و ما را به تاریخ فضایی آمریکا می‌برد. تصاویر این مستند با لحنی نشاط‌آور داستانی صمیمی از یک مأموریت نادر که به نسل‌های آینده نیز کشیده می‌شود را روایت کرده است. تصاویر، نوع فیلم‌برداری، تدوین، ریتم و ضرباهنگ و هیجانات اکتشافات در قلمروهای دیگر سفری جذاب در این مستند برای مخاطب تدارک دیده شده است.

19. مستند Cartel Land

مستند سرزمین کارتل

• کارگردان: متیو هاینمن
• سال انتشار: ۲۰۱۵
• میانگین امتیازات Cartel Land در IMDB: ۷/۳

کارتل لند یک مستند آمریکایی است که به جنگ مواد مخدر در مکزیک می‌پردازد. این مستند روی دو گروه مبارز با کارتل‌های مواد مخدر از طرف‌های مختلف مرز ایالات متحده و مکزیک متمرکز است. فیلم در مکزیک به خوزه مانوئل میرلس که رهبری شهروندان میچوآکان علیه کارتل شوالیه‌های معبد را دارد دقیق شده است. در ایالات متحده نیز یک کهنه سرباز آمریکایی به‌نام نایلر همین کارتل را مورد هدف خودش قرار می‌دهد. مستند داستانی موازی از دو طرف مرز را تعریف می‌کند، زمانیکه نهادهای دولتی برای مبارزه با کارتل‌ها شکست می‌خورند و شهروندان این احساس را در خود حس می‌کنند که باید مجری قانون باشند.

تصاویر مستند سرزمین کارتل این سوالات را در ذهن ما ایجاد می‌کند که آیا اجرای قانون به‌دست شهروندان عملی مثبت است؟ این آزادی عمل چقدر می‌تواند به کمک اجرای قانون بیاید؟ در این مواقع انگیزه‌ی افراد از شبه‌نظامی‌گری چیست؟ و واقعا چه چیزی در سر آن‌ها می‌گذرد؟ Cartel Land نقدهای بسیار مثبتی را دریافت کرد و در جشنواره‌های متعددی نیز شرکت داشت. فیلم در هشتادوهشتمین دوره جوایز اسکار نامزد بهترین جایزه‌ی فیلم مستند شد.

18. مستند Fahrenheit ۹/۱۱

مستند فارنهایت ۹/۱۱

• کارگردان: مایکل مور
• سال انتشار: ۲۰۰۴
• میانگین امتیازات Fahrenheit ۹/۱۱ در IMDB: ۷/۵

مستند فارنهایت نگاهی حزبی لیبرال و انتقادی به دوران ریاست جورج بوش، جنگ در عراق و پوشش آن در رسانه‌ها دارد. مایکل مور در این مستند ادعا می‌کند که رسانه‌های آمریکایی نقش به‌سزایی را نسبت به ایجاد جوی روانی برای حمله به عراق ایفا کردند. مستند همچنین دیدگاه این کارگردان در مورد آنچه پس از ۱۱ سپتامبر برای آمریکا رخ داد و اینکه چگونه بوش از این اتفاق برای پیشبرد مقاصد خود استفاده کرد را نیز به‌تصویر می‌کشد. عنوان این مستند به رمان فارنهایت ۴۵۱ نوشته‌ی ری بردبری اشاره دارد که از آینده‌ی ایالات متحده، تصویری دیستوپیک ساخته است.

Fahrenheit ۹/۱۱ برای اولین‌بار در جشنواره‌ی کن به‌نمایش درآمد و جایزه‌ی نخل طلا را نیز برد. فارنهایت نقدهای عموما مثبتی دریافت کرد و با فروش بیش از ۲۲۰ میلیون دلار به پُرفروش‌ترین مستند تاریخ تبدیل شد. اما این فیلم به‌خاطر اختلاف بر سر صحت محتوایش جنجال‌های زیادی را در رسانه‌ها به راه انداخت. فارنهایت در کشورهای خاورمیانه به‌نمایش درآمد اما بلافاصله نمایش‌اش در کویت ممنوع شد.

17. مستند The Mole Agent

مستند مامور مخفی

• کارگردان: مایت البردی
• سال انتشار: ۲۰۲۰
• میانگین امتیازات The Mole Agent در IMDB: ۷/۵

The Mole Agent، مستندی درباره‌ی یک خانه سالمندان در سانتیاگو شیلی است. شخصی فردی را برای جاسوسی از این خانه سالمندان استخدام می‌کند تا که مطمئن شود با مادرش رفتار درستی دارند. سرجیو برای این کار استخدام می‌شود و با وسایل موردنیازش به این آسایشگاه می‌رود. این اثر یک مستند لذت‌بخش است که گاهی می‌خنداند و گاهی نیز دردناک است. فیلم از منظر انسانی چیزهای زیادی برای نمایش دارد و نهایتا به یک مستند جاسوسی از ارتباطات انسانی تبدیل می‌شود. این فیلم صمیمانه به‌تدریج شما را درگیر خود خواهد کرد و در نیمه‌های راه تازه متوجه خواهید شد که تاکنون سرگرم چه چیزی بوده‌اید.

The Mole Agent داستانی درباره‌ی پیر شدن، تنهایی و اهمیت ارتباط انسانی است و وقتی تماشاگر با افراد این آسایشگاه آشنا می‌شود به سرعت درمی‌یابد که آن‌ها بیش از هر چیزی به عشق، دوستی و صحبت کردن نیاز دارند. این مستند برای اولین‌بار در جشنواره‌ی ساندنس به‌نمایش درآمد و در نودوسومین دوره‌ی جوایز اسکار نیز، نامزد بهترین فیلم مستند شد.

16. مستند ?What Happend Miss Simone

مستند چه اتفاقی افتاد خانم سیمون؟

• کارگردان: لیز گاربوس
• سال انتشار: ۲۰۱۵
• میانگین امتیازات ?What Happend Miss Simone در IMDB: ۷/۶

مستند چه اتفاقی افتاد خانم سیمون؟ یک مستند پرتره و بیوگرافیک از شبکه‌ی نتفلیکس است که برای اولین‌بار در جشنواره ساندنس به‌نمایش درآمد و در هشتادوهشتمین دوره جوایز اسکار نامزد بهتریم فیلم مستند شد. این مستند روی زندگی نینا سیمون خواننده و پیانیست آمریکایی متمرکز است که در دهه‌ی شصت میلادی به‌واسطه‌ی وقوع یکسری مسائل به یک فعال مدنی تبدیل شد و تصمیم گرفت هویت هنری خود را با تعهد به جنبش‌های اجتماعی گره بزند. روایت این مستند ترکیبی از تصاویر آرشیو و یکسری مصاحبه‌ها است.

مستند ?What Happend Miss Simone، یک ادای احترام پرشور به شخصیتی است که از موسیقی خود برای دامن زدن به خشم جنبش حقوقی استفاده کرد تا اینکه از دنیا رفت. سیمون پُر از خشم است، خشمی که نهایتا ماهیت هنری‌اش را تغییر داد و او وارد مسیر دیگری کرد. این مستند روایتی جذاب از یک شخصیت پیچیده را پیش می‌برد و تصاویری خیره‌کننده از زندگی پرتلاطم یکی از تاثیرگذارترین آدم‌های موسیقی را نشان می‌دهد.

15. مستند The Social Dilemma

مستند معضل اجتماعی

• کارگردان: جف اورلوفسکیو
• سال انتشار: ۲۰۲۰
• میانگین امتیازات The Social Dilemma در IMDB: ۷/۶

The Social Dilemma، یک مستند جنجال‌برانگیر از نتفلیکس است که نشان می‌دهد، رسانه‌های اجتماعی چگونه می‌توانند از سطح خرد تا کلان در زندگی ما تاثیر بگذارند. این مستند شامل مصاحبه‌هایی با کارمندان و متخصصان شرکت‌ها و غول‌های فناوری است که توضیح می‌دهند چگونه رسانه‌های اجتماعی الگوریتم‌های سیاسی را تغییر داده و بر انتخابات آمریکا تأثیرگذار بوده‌اند. مستند معضل اجتماعی به سیاستی اشاره می‌کند که در آن شرکت‌ها برای وابسته کردن مخاطب به شبکه‌های اجتماعی روش‌های روانشناسانه‌ای را در پیش گرفته‌اند. این نمایش شامل جزئیاتی است که به تماشاگر می‌فهماند، غول‌های تکنولوژی برای اهداف تبلیغاتی و فروش بالای خود با بکارگیری یکسری معادلات پیچیده داده‌های مشترکان و دنبال‌کنندگان را استخراج می‌کنند.

مستند The Social Dilemma حامل بینش‌ شرکت‌های فناوری و اپلیکیشن‌هایشان است و اموری مثل اخبار جعلی، از خود بیگانگی، کمبود اعتمادبنفس، افسردگی، انزوا، خودکشی، سقوط دموکراسی، شکاف‌های سیاسی، جنگ‌های داخلی و غیره را به این شبکه‌ی سراسری وصل می‌کند.

14. مستند Crip Camp

مستند کمپ کریپ

• کارگردان: جیمز لبرشت، نیکول نیونهام
• سال انتشار: ۲۰۲۰
• میانگین امتیازات Crip Camp در IMDB : ۷/۷

در اوایل دهه ۷۰ نوجوانانی که دارای معلولیت بودند با یک زندگی تاریک و سرشار از تنهایی و انزوا باید خود را وفق می‌دادند. اما کمپ جِند یک اتوپیای منحصر به‌فردی را برای آن‌ها فراهم کرد. مستند کریپ کمپ به کمپ جند که به‌عنوان اردوگاهی برای نوجوانان دارای معلولیت طراحی شده، می‌پردازد. این مستند روی آن دسته از کمپینگ‌هایی تمرکز دارد که جزئی از جنبش حقوق معلولان‌اند. مستند Crip Camp داستانی سرگرم‌کننده و الهام‌بخش است که از داستان یک گروه برای برجسته کردن امید به آینده و قدرت جامعه استفاده می‌کند.

تصاویر این فیلم گاهی ما را آزار می‌دهد و گاهی آنچنان صمیمانه پیش می‌رود که تماشاگر را به داخل خودش می‌کشاند و مبارزه‌ی این گروه برای رسیدن به یک زندگی عادی را در دل روایت به حرکت درمی‌آورد. نمایش Crip Camp با وجود خلاهایی که در نوع داستان‌پردازی‌اش دارد اما روح انسان را در دست می‌گیرد و سختی‌های جامعه معلولان را به‌طرز ماهرانه‌ای به‌تصویر می‌کشد. این مستند برای اولین‌بار در جشنواره ساندنس به نمایش درآمد و در آن‌جا برنده‌ی جایزه‌ی نگاه تماشاگران شد. Crip Camp در دوره جوایز اسکار نامزدی بهترین فیلم مستند را نیز به‌دست آورد.

13. مستند Amy

مستند امی

• کارگردان: آصف کاپادیا
• سال انتشار: ۲۰۱۵
• میانگین امتیازات Amy در IMDB : ۷/۸

مستند Amy فیلمی بریتانیایی است که به زندگی امی واینهاوس ترانه‌سرا و خواننده‌ی جاز و سول متمرکز است و مبارزه و درگیری‌ او را با سومصرف الکل که نهایتا منجر به مرگ‌ این خواننده شد را پوشش می‌دهد. این مستند به مضامین متعددی از جمله خانواده، شهرت، اعتیاد، عشق و غیره می‌پردازد و از امی به‌عنوان یک نابغه‌ی موسیقی یاد می‌کند. این مستند برای اولین‌بار در جشنواره‌ی کن به‌نمایش درآمد و توانست توجه و تحسین منتقدان را به خود جلب کند و از بین ۳۳ نامزدی، ۳۰ جایزه از جمله بهترین جایزه‌ی فیلم مستند اسکار را از آن خود کرد.

امی یک موفقیت در باکس آفیس بود که ۲۴ میلیون دلار را در مقابل ۳ میلیون دلار توانست به‌دست آورد. کاپادیا برای ساخت این مستند بیش از ۱۰۰ مصاحبه با دوستان و خانواده‌ی واینهاوس انجام داد که ترکیبی از آن‌ها با فیلم‌ها و ترانه‌های دیده نشده و شنیده نشده‌ی امی، روایتی از زندگی این ستاره را ارائه می‌کنند. Amy با نگاه صمیمانه‌ی خود به زندگی یک نابغه‌ی موسیقی لحن تراژیک و غم‌انگیز خود را به تماشاگرش منتقل می‌کند. این مستند دیدی صادقانه به هنر، شهرت و ماتریس هزارتوی اعتیاد دارد و ظهور و سقوط این خواننده را با تاثیرگذاری فراوانی به‌تصویر می‌کشد.

12. مستند The Dissident

مستند دگراندیش

• کارگردان: برایان فوگل
• سال انتشار: ۲۰۲۰
• میانگین امتیازات The Dissident در IMDB : ۷/۹

مستند The Dissident به‌دنبال ترور خاشقچی و تلاش عربستان سعودی برای در دست گرفتن اوضاع بین‌المللی ساخته شد. محور اصلی این مستند، داستان فعال و وبلاگ‌نویس سعودی عمر عبدالعزیز است. فیلمساز به‌دنبال بررسی دقیق قتل این روزنامه‌نگار و تاثیرات این ترور است و سوالات متععدی را در مورد آزادی بیان و نقش دولت‌ها مطرح می‌کند. مستند به مضامین حقوق بشر، آزادی، تبلیغات سعوی‌ها، جنگ سایبری و... می‌پردازد و مسائل را تجزیه و تحلیل می‌کند. The Dissident با نوع نگرشی که به روزنامه‌نگاری دارد و همچنین نوع و شیوه‌ی داستان‌سرایی که می‌کند، تماشاگر را به خود جذب می‌کند.

این مستند برای اولین‌بار در جشنواره ساندنس به‌نمایش درآمد اما نتواست پلتفرم مناسبی را برای پخش پیدا کند، چراکه خیلی‌ از شبکه‌ها از تبعات نمایش این مستند آگاه بودند و به‌همین دلیل حاضر به همکاری با تهیه‌کننده نشدند. مستند The Dissident مستندی هولناک از روابط و مسائل قرن ۲۱ام است، زمانیکه قدرت و ثروت حرف اول را می‌زند و هیچ قانون و دادگاهی در دنیا نمی‌تواند، عاملان این ترورها را به دام بیندازد.

11. مستند Icarus

مستند ایکاروس

• کارگردان: برایان فوگل
• سال انتشار: ۲۰۱۷
• میانگین امتیازات Icarus در IMDB : ۷/۹

ایکاروس یک مستند آمریکایی از شبکه‌ی نتفلیکس است که برای اولین‌بار در جشنواره‌ی ساندنس به‌نمایش درآمد و جایزه‌ی ویژه‌ی هئیت داوران فیلم مستند را دریافت کرد. برایان فوگل در این مستند درحالی‌که به‌دنبال بررسی دنیای دوپینگ در ورزش بود با گریگوری رودچنکوف مدیر ملی ضد دوپینگ روسیه ارتباط برقرار می‌کند. ادامه‌ی این ارتباط به مرحله‌ای می‌رسد که رودچنکوف برای فوگل فاش می‌کند که روسیه یک برنامه‌ی دوپینگ المپیک را برای ورزشکاران دنبال می‌کرده است. ایکاروس مستندی درباره‌ی دوپینگ و مسائل پشت پرده‌ی آن است و برایان فوگل به‌خوبی می‌داند چه زمانی از روایت کناره‌گیری کند تا داستان جذاب و شوکه‌کننده‌ی دوپینگ تماشاگر را تحت تاثیر خودش قرار دهد.

در پایان مخاطب از خودش می‌پرسد که ایکاروس این قصه چه کسانی هستند؟ فوگل، رودچنکوف؟ یا کسانیکه جز برنامه‌ی این دوپینگ سراسری بودند. درواقع این سوالات باعث می‌شود تا لایه‌های دیگری از این مستند نمایان شود. Icarus حس همدلی فوگل را انتقال می‌دهد و لحنی دلنواز برای ارائه‌ی داستانش دارد. مستند با نقدهای مثبتی روبه‌رو شد و در نودمین دوره جوایز اسکار، جایزه‌ی اسکار بهترین فیلم مستند را برد. فوگل بعد از دریافت اسکار اعلام کرده که این جایزه متعلق به دکتر گریگوری رودچنکوف خواهد بود، افشاگر بی‌باکی که اکنون در خطر بزرگی زندگی می‌کند.

10. مستند Honeyland

مستند سرزمین عسل

• کارگردان: تامارا کوتوسکا
• سال انتشار: ۲۰۱۹
• میانگین امتیازات Honeyland در IMDB : ۸

سرزمین عسل مستندی مقدونی است که زندگی هاتیدزه موراتووا، تنها زنبوردار زنبورهای وحشی را که در روستایی کوهستانی و دورافتاده زندگی می‌کند را به‌تصویر می‌کشد. مستند سبک زندگی او را قبل و بعد از نقل مکان همسایه‌ها در اطراف محل زندگی‌اش دنبال می‌کند. این فیلم در ابتدا به‌عنوان یک اثر کوتاه برنامه‌ریزی شده بود اما زمانیکه فیلمسازان با هاتیدزه ملاقات کردند، ذهنیتشان نسبت به موضع داستان تغییر کرد. تصویربرداری این مستند۳ سال به طول انجامید و ۴۰۰ ساعت راش ضبط شد. موضوعات محیط‌زیستی، تغییرات آب‌وهوا، از دست دادن تنوع زیستی، بهره‌برداری از منابع طبیعی، تعادل بشریت با اکوسیستم، مصرف‌گرایی در ابتدا حوزه‌ی مضامینی مستند بودند که نهایتا کارگردان برای افزایش فوکوس زیبایی‌شناسی روابط هاتیدزه با مادر در بستر بیماری و همسایگانش را نیز در سرزمین عسل وارد کرد.

مستند سرزمین عسل، اثری با جزئیات است که در لایه‌های عمیق آن می‌توان به جست‌وجوی سنت‌ها و مدرنیته بود. Honeyland فیلمی نادر و کمیاب از طبیعت است که دغدغه‌های انسانی را با خود به‌همراه دارد. این مستند تحسین جهانی را به‌دنبال داشت و در اولین نمایش خود در جشنواره ساندنس سه جایزه را از آن خود کرد. این مستند در نودودومین دوره جوایز اسکار، اولین مستندی بود که به دو نامزدی در بخش بهترین فیلم خارجی زبان و بهترین مستند رسید.

9 مستند Colective

مستند کالکتیو

• کارگردان: الکساندر نانائو
• سال انتشار: ۲۰۱۹
• میانگین امتیازات Colective در IMDB : ۸.۱

سال ۲۰۱۵ آتش‌سوزی بزرگی در کلوپ شبانه‌ی کالکتیو در رومانی به‌وقوع پیوست که در آن ده‌ها تن مردند و بیش از ۱۰۰ نفر دچار جراحات و سوختگی شدند. این اتفاق تراژدی وحشتناکی از یک مراسم موسیقی و شادی بود اما تراژدی‌های بیشتر و بدتری طی چند هفته بعد از این اتفاق رخ دادند و این آغاز داستانی است که توسط نانائو در این مستند روایت می‌شود. بعد از بستری شدن مصدومان این حادثه در بیمارستان، طی چندین هفته اتفاق سیاه‌تری در حال وقوع بود و ۳۷ نفر دیگر جانشان را از دست دادند. بیمارستان به استفاده از مواد ضدعفونی کننده‌ی رقیق شده و بی‌کیفیت متهم شد و سیستم درمان برای عدم انتقال بیماران به آلمان زیر سؤال رفت.

در این زمان نیز سیاست‌مداران به کار همیشگی خود یعنی دروغ‌پراکنی مشغول شدند. Colectiv یک تجربه‌ی دردناک از تماشای مستندی است که مردمانی را به‌تصویر می‌کشد که سعی در مبارزه با سیستم ناکارامد و پوسیده‌ی سیاسی و درمانی را دارند. این مستند از تصویربرداری‌های خیره‌کننده به‌همراه نورپردازی‌های کم جان استفاده می‌کند تا جائیکه مخاطب گاهی فکر می‌کند در تریلر داستانی در حال گشت‌وگذاری دردناک است. کالکتیو در سال ۲۰۱۹ نامزد جایزه‌ی اسکار بود.

8. مستند Free Solo

مستند انفرادی آزاد

• کارگردان: جیمی چین، الیزابت چای
• سال انتشار: ۲۰۱۸
• میانگین امتیازات Free Solo در IMDB : ۸.۱

Free Solo یک مستند آمریکایی است که تلاش الکس هانولد برای صعود انفرادی از ال کاپیتال در پارک ملی یوسمیتی را نشان می‌دهد. تصاویری دیوانه‌کننده از صعود به صخره‌های عمودی آنهم بدون طناب ایمنی، قطعا می‌تواند مستند پر آدرنالینی برای همه باشد. الکس هانولد در اواسط سی سالگی خود به شهرتی جهانی در صعودهای انفرادی رسیده بود اما تنها نیاز داشت تا از ال کاپیتال بالا برود تا شهرت و قدرت خود را تثبیت کند. این فیلم برای اولین‌بار در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو به‌نمایش درآمد و توانست جایزه‌ی برگزیده‌ی مردمی را در بخش مستند به‌دست آورد.

هنگام تولید Free Solo کارگردانان با پیامدهای اخلاقی و تصمیمات پشت سر ساخت این اثر دسته وپنجه نرم می‌کردند چراکه ممکن بود هانولد جلوی دوربین بمیرد. درنهایت ۷۰۰ ساعت راش از این صعود با ۱۲ دوربین توسط فیلمبرداران کوهنورد ضبط شد. این فیلم بیش از ۳۰ میلیون دلار در گیشه فروخت و با تحسین جهانی منتقدان روبه‌رو شد. Free Solo در نودویکمین دوره جوایز اسکار توانست جایزه بهترین فیلم مستند را به‌دست آورد.

7. مستند Apollo ۱۱

مستند آپولو ۱۱

• کارگردان: تاد داگلاس میلر
• سال انتشار: ۲۰۱۹
• میانگین امتیازات Apollo ۱۱ در IMDB : ۸.۱

این مستند به مأموریت آپولو ۱۱ در سال ۱۹۶۹ می‌پردازد. اولین ماموریتی که در آن انسان با فرماندهی نیل آرمسترانگ به روی ماه قدم می‌گذارد. این مستند شامل فیلم‌های ۷۰ میلی‌متری از خدمه و شخصیت‌هایی مثل نیل آرمسترانگ و باز آلدرین است و مصاحبه‌های جدید یا روایاتی مدرن ندارد. نه بازیگری در آن وجو دارد، نه بازسازی و نه راوی! این فیلم تماما از صداها و تصاویر بایگانی شده که تا به‌حال کسی آن‌ها را ندیده است استفاده می‌کند. مستند آپولو ۱۱ بدون هیچگونه جهت‌گیری فقط به بازگویی آنچه که رخ داده می‌پردازد و همین رویکرد باعث جذابیت فوق‌العاده‌ی آن شده است.

Apollo ۱۱ در جشنواره ساندنس به‌نمایش درآمد و منتقدان آن را ستودند و ۱۵ میلیون دلار نیز در گیشه فروخت. آپولو ۱۱ در دوره جوایز مستند منتخب منتقدان برنده‌ی ۵ جایزه نیز شد. این فیلم در بعضی قسمت‌ها با واقعیت زاویه دارد اما آنچنان تاثیر قابل توجهی روی مضمون و اتفاقات پیش آمده نمی‌گذارد. آپولو یک فیلم الهام‌بخش و قابل تقدیر است که با ایجاد تعلیق و شگفتی، تماشاگر را به‌سمت دنیایی از ناشناخته‌های ریاضی و فضا می‌برد.

6. مستند My Octapus Teacher

مستند معلم من اختاپوس

• کارگردان: جیمز رید، پیپا ارلیش
• سال انتشار: ۲۰۲۰
• میانگین امتیازات My Octapus Teacher در IMDB : ۸.۱

در سال ۲۰۱۰ کریگ فاستر به‌عنوان یک غواص به دل جنگلی سرد در زیر آب‌های یک خلیج دور افتاده در شبه جزیره کیپ می‌زند، جایی که در منطقه‌ی حفاظتی پارکهای ملی آفریقای جنوبی قرار دارد. او شروع به ثبت تجربیات خود کرد و به مرور با یک اختاپوس جوان کنجکاو آشنا شد. این فیلم روابط صمیمانه‌ی فاستر با اختاپوس را نشان می‌دهد که نزدیک به یک سال با یکدیگر در تعامل بودند. اختاپوس با فاستر بازی می‌کند و به او اجازه می‌دهد تا غذا خوردن، خوابیدن و سایر کارهای او را ببیند. فاستر از این اختاپوس به‌عنوان یک مربی یاد می‌کند، موجودی که درس‌هایی راجع‌به شکنندگی زندگی و ارتباط بشریت با طبیعت را به او داد.

پروسه‌ی تولید این اثر حدودا ده سال به طول انجامید و اولین مستند طبیعت آفریقای جنوبی بود که از نتفلیکس پخش می‌شد. معلم من اختاپوس از تدوین و فیلم‌برداری خوبی برخوردار است و روایتی فوق‌العاده تأثیرگذار از رابطه‌ی بین انسان، حیوان و طبیعت را به‌تصویر می‌کشد. این نمایش، اثری فوق‌العاده صمیمی و الهام‌بخش است که به ما درس‌هایی راجع‌به کره‌ی زمین، احترام به حس مادرانگی، هویت و غیره می‌دهد. My Octapus Teacher در اسکار ۲۰۲۱ توانست جایزه‌ی بهترین فیلم مستند را ببرد و در جشنواره‌هایی مثل جوایز آکادمی فیلم بریتانیا، جوایز بین‌المللی مستند و... نیز صاحب ۲۱ جایزه شد.

5. مستند ۱۳th

مستند سیزدهمین

• کارگردان: آوا دوورنی
• سال انتشار: ۲۰۱۶
• میانگین امتیازات ۱۳th در IMDB : ۸/۲

سیزدهمین یک فیلم مستند آمریکایی است که عنوان آن از سیزدهمین متمم قانون اساسی ایالات متحده که برده‌داری را غیرقانونی می‌داند گرفته شده و به بررسی شکاف‌های نژادی، عدالت در ایالالت متحده می‌پردازد. دوورنی توضیح می‌دهد که برده‌داری از پایان جنگ داخلی آمریکا ازطریق جرم‌انگاری و توانمند ساختن پلیس برای دستگیری افراد فقیر و مجبور ساختن آن‌ها به کار تداوم یافته است. فیلم تاریخچه‌ی اقتصادی برده‌داری و قوانین نژادپرستانه پس از جنگ داخلی و شیوه‌هایی که جایگزین آن شدند را بررسی می‌کند و مدعی است که کار اجباری و اجاره‌ی محکومین روزبه‌روز در حال افزایش است.

این اثر مستند که به‌طور مخفیانه فیلم‌برداری و تولید شد، تحسین منتقدان را به‌همراه داشت و در هشتادونهمین دوره جوایز اسکار نامزدی بهترین فیلم مستند را به‌دست آورد. این مستند روایتی متفاوت از تاریخ نژادی درهم آمیخته در آمریکاست و مشاهداتی را ارائه می‌دهد که شاید تاکنون بدان پرداخت نشده است، قدرت پول و تاثیر آن بر حبس سودآور و بردگی همیشگی. با اینحال عده‌ای بعضی از وقایع و آمارهای آن را غیرواقعی خواندند.

4. مستند Winter On Fire: Ukrain s Fight For Freedom

مستند زمستان در آتش: نبرد اوکراین برای آزادی

• کارگردان: اوگنی افینفسکی
• سال انتشار: ۲۰۱۵
• میانگین امتیازات Winter On Fire: Ukrain s Fight For Freedom در IMDB : ۸/۳

زمستان در آتش: نبرد اوکراین برای آزادی، مستندی از شبکه‌ی نتفلیکس است که قیام و ناآرامی‌های سال‌های ۲۰۱۳- ۲۰۱۴ در کیف اوکراین را ازطریق رویکردی زمانی و شهادت معترضان دنبال می‌کند. این مستند به اعتراضات سراسری و گسترده معروف به یورو میدان، که معترضان و دانشجویان خواستار ارتباط با اتحادیه اروپا بودند می‌پردازد. وقایعی که نهایتا منجر به الحاق کریمه به خاک روسیه شد. این مستند اولین نمایش جهانی خود را در جشنواره‌ی ونیز تجربه کرد و در جشنواره فیلم تورنتو نیز برنده‌ی جایزه‌ی بهترین فیلم مستند از نگاه مردم شد.

این مستند با نقدهای عموما مثبتی همراه بود و در دوره جوایز اسکار توانست در بخش مستند نامزد جایزه‌ی بهترین فیلم شود.Winter On Fire: Ukrain s Fight For Freedom به‌دلیل نمایش چندین نماد نئونازی مورد انتقاد قرار گرفت و همچنین گفته شد که افینفسکی بعضی از اظهارنظرات را در اثر خود حذف کرده است. این وقایع‌نگاری با تدوین، موسیقی و تصویربرداری فوق‌العاده‌ای همراه است و سبک بصری فیلم تماشاگر را به‌شدت به خود جلب می‌کند. درواقع Winter On Fire: Ukrain s Fight For Freedom، از آن دسته مستندهایی است که با فرم و قالب خود توانسته محتوا را انتقال دهد.

3. مستند The Look Of Silence

مستند چهره سکوت

• کارگردان: جاشوا اوینهایمایر
• سال انتشار: ۲۰۱۴
• میانگین امتیازات The Look Of Silence در IMDB : ۸/۳

چهره سکوت به پاکسازی و کشتار کمونیست‌های اندونزی بین سال‌های ۱۹۶۵- ۱۹۶۶می‌پردازد. فیلم تمرکزش روی یک مرد اندونزیایی است که هنگام کشتار کمونیست‌ها برادرش را از دست می‌دهد و حالا تصمیم می‌گیرد که این قتل‌ها را دوباره مرور کند. او به بهانه‌ی معاینه‌ی چشم به دیدار کسانی می‌رود که در این کشتار شرکت داشته‌اند تا بفهمد آن‌ها چقدر فراموشکاراند و چگونه به پنهان شدن در پشت سکوت اهتمام دارند. این فیلم در نودوهشتمین دوره جوایز اسکار نامزد بهترین فیلم مستند شد و در جشنواره‌ی برلین، بوسان، ونیز و چندین جشنواره‌ی معتبر دیگر جایزه‌ی بهترین فیلم مستند را از آن خود کرد.

چهره سکوت، متفکرانه پیش می‌رود و به‌دنبال پیدا کردن مسیری از حقیقت و عدالت است. درنهایت این فیلم یک کیفر خواست اجمالی اما محکم علیه شور ضد کمونیستی ایجاد می‌کند. این اثر یک فیلم بسیار ناراحت‌کننده است که تماشای آن شاید گاهی سخت به‌نظر بیاید.

2. مستند Earthlings

مستند زمینی ها

• کارگردان: شان مونسون
• سال انتشار: ۲۰۰۵
• میانگین امتیازات Earthlings در IMDB : ۸/۶

Earthlings یک مستند آمریکایی با صدای خواکین فینیکس است که روی استفاده‌ی بشر از حیوانات متمرکز شده. این فیلم از پوشش فروشگاه‌های حیوانات خانگی، کارخانه‌های تولید توله‌سگ گرفته تا غذا و پوشاک و تحقیقات علمی همه‌وهمه را مورد بررسی قرار می‌دهد. گونه‌گرایی از همه‌ی جهات تمرکز اصلی این مستند است که همین رویکرد تماشای این فیلم را سخت کرده و واقعیات غم‌انگیزی را به‌تصویر می‌کشد. Earthlings از فیلم‌های دوربین‌های مخفی بعضی صنایع جهان که به حیوانات متکی هستند استفاده می‌کند و روایت خود را شکل می‌دهد.

این مستند در ابتدا قرار بود تنها فیلمی درباره‌ی پناهگاه‌های حیوانات و عقیم کردن حیوانات خانگی باشد اما شان مونسون حین فیلم‌برداری از این اتفاقات متوجه مسائل تکان‌دهنده‌ای شد و تصمیم گرفت فیلم‌اش را به‌سمت دیگری بکشاند، دیدگاهی که پروسه‌ی ساخت زمینی‌ها را به ۶ سال کشاند، چراکه فیلم‌برداری از این صنایع بسیار کار مشکلی بود. خواکین فینیکس بعد از انتشار Earthlings گفت شاید این اثر تنها فیلمی از من باشد که تا به این اندازه مرا تحت تاثیر قرار داده است. این مستند در جشنواره‌ی فیلم بوستون، سن‌دیگو برنده‌ی بهترین مستند شد و خواکین فینیکس نیز جایزه‌ی فیلم بشردوستانه را دریافت کرد.

1. مستند David Attenborogh: A Life On Our Planet

مستند دیوید اتنبرگ: زندگی در سیاره ما

• کارگردان: کیت شولی، جاناتن هیوز
• سال انتشار: ۲۰۲۰
• میانگین امتیازات David Attenborogh: A Life On Our Planet در IMDB : ۸/۹

مستند David Attenborogh: A Life On Our Planet به‌صورت بیانیه‌ای از یک شاهد است که ازطریق آن آتنبرو نگرانی خود را در مورد وضعیت فعلی سیاره زمین به‌دلیل تاثیر مخرب بشر روی طبیعت و امیدهایش برای آینده اعلام می‌کند. آتنبرو مکان‌های متعددی از کره‌ی زمین را در روایت خودش جای می‌دهد و طیف گسترده‌ای از اکوسیستم‌های طبیعی را به‌تصویر می‌کشد. این مستند درباره‌ی سیاره‌ی ما نگرانی‌هایی دارد از نابودی صخره‌های مرجانی گرفته تا ذوب شدن یخ‌ها و کمبود مواد غذایی برای انسان در پی نابود شدن خاک. اتنبرو برای بازگشتن آرامش به این سیاره پیشنهاد می‌کند که به فکر احیای تنوع زیستی باشیم. این مستند با تحسین جهانی منتقدان روبه‌رو شد و آن‌ها محکومیت رفتار انسان در مقابل طبیعت را ستودند و مانیفست الهام‌بخش آتنبرو را مورد تقدیر قرار دادند. این فیلم روایتی برای نجات زندگی انسان است، موجودی که برای بقایش به‌شدت متکی به محیط اطرافش است. این مستند نامزد جایزه‌ی بفتا شد و همچنین توانست جوایزی را در دوره جوایز فیلم‌های مستند بریتانیا، جوایز زیست محیطی‌پینکو و ... به‌دست آورد.

مستند های سریالی

۵- مستند Night Stalker: The Hunt For A Serial Killer

مستند شبگرد: شکار یک قاتل زنجیره‌ای

• کارگردان: تیلر راسل، جیمز کارول
• سال انتشار: ۲۰۲۱
• میانگین امتیازات Night Stalker: The Hunt For A Serial Killer در IMDB : ۷/۵

Night Stalker: The Hunt For A Serial Killer، یک مینی‌سریال جنایی مستند از نتفلیکس است که در ۴ قسمت به قاتل سریالی ریچارد رامیرز می‌پردازد. او به Night Stalker معروف بود و معمولا قبل از طلوع خورشید قربانیایش را مورد هدف قرار می‌داد. این شخصیت همانند زودیاک و تد باندی جز کارکترهای پیچیده و قابل بحثی است که برای فیلمسازان جذابیت خاصی را به‌همراه داشته‌اند. این فیلم چگونگی شکار یکی از وحشتناک‌ترین و بدنام‌ترین قاتلان سریالی را در آمریکا روایت می‌کند و چهره‌ای واقعی از جنایتی هولناک را به‌تصویر می‌کشد. این مستند بیشتر روی سالرنو و گاریلو و تحقیقات آن‌ها متمرکز شده است و زیاد وارد جزئیات شخصیتی این قاتل سریالی نمی‌شود. Night Stalker: The Hunt For A Serial Killer، شامل مصاحبه‌ها و گفتگوهایی پیرامون قاتلی است که مجموعه‌ی قتل‌ها و تعرضاتش در آمریکا مجریان قانون، خبرنگاران و قربانیان را وحشت‌زده کرده بود.

تاکنون فیلم‌های متعددی درباره‌ی ریچارد رامیز ساخته شده اما این مستند یکی از بهترین آنهاست. بااین‌حال از آنجائیکه این مستند به مسائل روانشناختی رامیز نمی‌پردازد، گاها مورد انتقاد قرار می‌گیرد. Night Stalker: The Hunt For A Serial Killer در مجموع نقدهای مثبتی را دریافت کرد و برای تماشاگران این شبکه بسیار جذاب بود.

۴- مستند George Harrison: Living In The Material World

مستند جورج هریسون: زندگی در دنیای مادی

• کارگردان: مارتین اسکورسیزی
• سال انتشار: ۲۰۱۱
• میانگین امتیازات George Harrison: Living In The Material World در IMDB : ۸/۱

جورج هریسون: زندگی در دنیای مادی یک مینی‌سریال مستند است که داستان زندگی جورج هریسون را از اوایل زندگی‌اش در لیورپول، سفرهای او به هند، تاثیر جنبش آگاهی کریشنا در موسیقی او و ارتباطش را با گروه بیتلز دنبال می‌کند. این مستند شامل فیلم‌هایی دیده نشده و مصاحبه‌هایی با دوستان و اطرافیان هریسون است. اولیویا هریسون همسر جورج هریسون که به‌عنوان تهیه‌کننده با اسکورسیزی همکاری داشت، همراه این مستند کتابی به‌همین نام و نوشته‌ی پل آبرامز را منتشر کرد. قبل از هر چیز آنچه که از این مستند برمی‌آید و توجه مخاطب را به خودش جلب کند، عشق و علاقه‌ی آشکار اسکورسیزی به موسیقی است.

او با وسواس زیادی تصاویر خود را با موسیقی و آهنگ‌های هریسون درمی‌آمیزد و دنیایی جالب خلق می‌کند، اسکورسیزی آهنگ‌ها را به ترتیب زمانی ارائه می‌دهد به‌طوریکه ما می‌توانیم شاهد تکامل موزیک هریسون باشیم. این مستند تصویری بسیار جالب از مردی است که لایه‌های شخصیتی متعددی داشته و تغییرات زیادی را در خود تجربه کرده است. George Harrison: Living In The Material World نقدهای عموما مثبتی را دریافت کرد و در شصت‌وچهارمین دوره جوایز پرایم تایم امی شش نامزدی را به‌دست آورد که در این بین جایزه‌ی بهترین کارگردانی را برد.

۳- مستند The Beatles: Get Back

مستند بیتلز: برگرد

• کارگردان: پیتر جکسون
• سال انتشار: ۲۰۲۱
• میانگین امتیازات The Beatles: Get Back در IMDB : ۹

The Beatles: Get Back، مستندی تأثیرگذار از گروه افسانه‌ای بیتلز است که پیتر جکسون به‌طرزی دراماتیک به آن پرداخته. این فیلم مستند که روند ساخت آلبوم Let It Be و آخرین اجراها و تمرینات بیتلز را تحت پوشش قرار می‌دهد شامل سه قسمت دو تا سه ساعته است. پیتر جکسون این مینی‌سریال را مستندی درباره یک مستند توصیف کرد و از تصاویر آرشیوی مستند آلبوم سال ۱۹۶۹ به کارگردانی مایکل لیندزی که از شرکت اپل به‌دست آورده بود، بهره گرفت. شصت ساعت فیلم‌برداری و ۱۵۰ ساعت فایل صوتی به جکسون داده شد و او نزدیک به ۴ سال را صرف ویرایش این فیلم‌ها و اطلاعات با دید شخصی و کارگردانی خودش کرد. این مستند، اثری از شبکه‌ی دیزنی پلاس است که با تحسین جهانی تماشاگران و منتقدان همراه بود.

این فیلم، مستندی صمیمی از مهم‌ترین فصل‌های تاریخ موسیقی را ارئه می‌دهد زمانی‌که چیزی جلودار جنون موسیقی این گروه راک نبود. پیتر جکسون با تدوین دوباره‌ی این تصاویر و استفاده از تکنولوژی‌های جدید مستندی سرشار از نوستالژی تحویلمان داده، چیزیکه برای طرفداران این گروه افسانه‌ای به‌شدت خوشایند خواهد بود.

۲- مستند Cosmos: A Spacetime Odyssey

مستند کیهان: یک اودیسه فضا- زمان

• کارگردان:
• سال انتشار: ۲۰۱۴
• میانگین امتیازات Cosmos: A Spacetime Odyssey در IMDB : ۹/۳

کیهان: یک اودیسه فضا- زمان، مستندی علمی بر دنباله‌ی مجموعه‌ی Cosmos: A Personal Voyage (کیهان: سفر شخصی) است که در سال ۱۹۸۰ توسط کارل سیگان ارائه شد. این مستند که در ۱۳ قسمت توسط اخترفیزیکدان نیل دگراس تایسون و آن درویان همسر کار سیگان به‌تصویر کشیده می‌شود از شبکه‌ی فاکس قرن بیست‌ویکم و نشنال جئوگرافیک پخش شد. این مینی‌مستند موفق می‌شود که روح و یکپارچگی سری اصلی را در خودش به جریان بیندازد و در عین حال بعضی رویدادهای سری قبل را بازسازی کند. این مجموعه‌ی حماسی عرفانی به دنیاهای جدید می‌پردازد و ریشه‌های ما را در قلب ستارگان باستانی پیدا می‌کند و برای مشاهده‌ی جهان در سراسر کیهان سفر می‌کند.

این مینی‌سریال برنده‌ی جایزه‌ی تلویزیونی منتخب منتقدان شد و در دوره جوایز امی نیز جایزه‌ی بهترین فیلمنامه‌ی غیرداستانی، صدا و موسیقی را برد. کیهان: یک اودیسه فضا- زمان نقدهای تحسین‌برانگیزی را دریافت کرد و از آن به‌عنوان اثری یاد شد که چشمان نسل جدید را به پیروزی‌های بشریت، اشتباهاتش و پتانسیل شگفت‌انگیزش برای رسیدن به قله‌های غیرقابل تصور باز می‌کند. پس از پخش این مستند جامعه‌ی کاتولیک‌ها به‌دلیل برخی موارد بیان شده در طول نمایش انتقاد کردند و روایت پیدایش در این اثر را مغایر با کتاب مقدس خواندند.

۱- مستند Planet Earth

مستند سیاره زمین

• کارگردان:
• سال انتشار: ۲۰۰۶
• میانگین امتیازات Planet Earth در IMDB : ۹/۴

سیاره زمین یکی از گران‌ترین مستندهایی است که تاکنون درباره طبیعت توسط واحد تاریخ طبیعی بی‌بی‌سی ساخته شده است. این سریال یکی دیگر از آثار مستندی است که ساختش ۶ سال به طول انجامید. Planet Earth، جوایز بسیاری دریافت کرد و از دوره جوایز امی توانست ۴ جایزه را به‌دست آورد. سیاره زمین با تحسین منتقدان روبه‌رو شد و آن‌ها تکنیک‌های نوآورانه‌ی فیلم‌برداری، چشم‌اندازهای فوق‌العاده و لحن حماسی این مستند را ستودند و مجله‌ی تایم نیز آن را جز ۱۰۰ برنامه‌ی تلویزیونی برتر قرن ۲۱ قرار داد. قبل از هر چیز وضوح رنگ باورنکرنی این مستند چشم بیننده را به خود جلب می‌کند و سازندگان، زمین و هر آنچه که در آن وجود دارد را آنگونه که است ارائه می‌دهند.

به‌لطف اتنبرو و این مستند ما متوجه خواهیم شد که چه مناظر خیره‌کننده‌ای در این سیاره وجود داشته که ما از آن بی‌خبر بوده‌ایم. در این مجموعه ۱۱ قسمتی، هر بخش به یک زیستگاه متفاوتی از زمین می‌پردازد. مستند سیاره زمین به محبوبیتی جهانی در بین تماشاگران دست پیدا کرد و کالاهای متفاوتی مثل کتاب‌ها، کارت‌ها، لوازم‌التحریر مرتبط با سیاره زمین فروخته شد.