شهرها و روستاهای ثبت جهانی صنایع دستی در ایران کدامند؟
ایران با داشتن ۱۴ شهر و روستا در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی، یک پله بالاتر از سایر کشورهای دنیا ایستاده است.
در میان شهرها و روستاهای متعددی که در ایران وجود دارد؛ برخی به‌دلیل ویژگی متمایز و منحصربه‌فرد خود، بالاتر از سایر ایستاده و توانسته‌اند خود را در سطح جهانی مطرح کنند. درواقع، ثبت جهانی صنایع دستی این مناطق جزو افتخارات حائز اهمیت آن‌ها، هم برای خودشان و هم کل کشور به حساب می‌آید که از آن جمله می‌توان به شیراز ، زنجان، ملایر و روستای قاسم‌آباد گیلان اشاره کرد.
جالب است بدانید براساس آمار جهانی، تاکنون ۴۸ شهر و روستا در دنیا به‌عنوان شهر یا روستای جهانی صنایع دستی ثبت شده‌اند که ۴۰ شهر در منطقه آسیا و اقیانوسیه، ۶ شهر در آمریکای لاتین و دو شهر در اروپا هستند. با این اوصاف، ایران با ثبت ۱۱ شهر و سه روستای جهانی، با مجموع ۱۴ عنوان شهر و روستای جهانی صنایع‌دستی، مقام نخست را در میان کشورهای جهان دارد. از همین رو کجارو قصد دارد این شهرها و روستا را از منظری متفاوت به شما معرفی کند تا از اهمیت آن‌ها بیشتر مطلع شوید.
- شهرها و روستاهای ثبت جهانی صنایع دستی
- شیراز، شهر جهانی صنایع دستی
- ملایر، شهر جهانی مبل و منبت
- اصفهان، شهر جهانی صنایع دستی
- مشهد، شهر جهانی گوهرسنگ
- روستای خراشاد، روستای جهانی توبافی
- روستای قاسم آباد، روستای جهانی چادرشب بافی
- زنجان، شهر جهانی ملیله
- تبریز، شهر جهانی فرش
- روستای کلپورگان، روستای جهانی سفال
- لالجین، شهر جهانی سفال
- آباده، شهر جهانی منبت
- میبد، شهر جهانی زیلو
- مریوان، شهر جهانی کلاش
- سیرجان، شهر جهانی گلیم
- ثبت جهانی شهرهای صنایع دستی چه اهمیتی دارد؟
شهرها و روستاهای ثبت جهانی صنایع دستی
شیراز ، شهر جهانی صنایع دستی
منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: امین برنجکار)
تنوع جاهای دیدنی شیراز اعم از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، ادبی، مذهبی و طبیعی ایران شهر را جزو پربازدیدترین و محبوب‌ترین مقاصد گردشگری ایران کرده است. این کلان‌شهر زیبا در بهمن ۱۳۹۸ به فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی یونسکو اضافه شد.
تولیدات چوبی نظیر خاتم‌سازی که شاید بیش از تمامی هنرها در شیراز مشهور است، معرق‌کاری، منبت‌کاری، صنایع‌دستی سفالی و سرامیکی همچون کاشی معرق و کاشی هفت رنگ، هنرهای فلزی از جمله نقره‌کاری و قلم‌زنی، دست‌بافته‌هایی مثل گلیم و گبه، شیشه‌گری سنتی، نمدمالی، گچبری، گیوه‌بافی و نگارگری، همه و همه عنایت خاص هنرمندان و صنعتگران این خطه از ایران به هنرهای دستی و پیوند عمیق تولیدات دست‌ساز این منطقه با حیات فردی و اجتماعی مردمان خون‌گرم آن را نشان می‌دهد.
ملایر ، شهر جهانی مبل و منبت
شهرستان ملایر در استان همدان قرار دارد که به صنایع‌دستی چوبی و خاصه هنر تولید مبلمان سنتی معروف است. با اینکه هنر مذکور از روزگاران کهن در ملایر وجود داشته، حدود ۵۰ سال است که رونق ویژه‌ای یافته و چهره‌ای دیگر از این هنر و صنعت را به جهانیان نشان داده است و درنهایت هم همت مردم و مسئولان ملایر نتیجه داد و این شهر در بهمن‌ماه ۱۳۹۸ با عنوان «ملایر ؛ شهر جهانی مبل و منبت» در فهرست شهرها و روستاهای جهانی یونسکو به ثبت برسد.
در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد تولیدات مبل و منبت کشور به شهر ملایر تعلق دارد و با فعالیت بیش از ۸۰۰۰ هنرمند در بیش از ۴۰۰۰ کارگاه، امکان ارسال آن به تعداد زیادی از شهرهای ایران و سایر کشورها از جمله کشورهای آسیای میانه، حاشیه خلیج فارس، ترکیه و عراق میسر شده است. شاید برایتان جالب باشد که پیش از این، انگور و کشمش شهرستان ملایر نیز شهرت جهانی پیدا کرده بود.
اصفهان ، شهر جهانی صنایع دستی
علاوه بر شهرت جهانی جاهای دیدنی اصفهان، صنایع دستی این شهر نیز از گذشته زبانزد خاص و عام بوده است به‌طوری‌که اصفهان از گذشته به شهر صنعتگران ماهر مشهور بود؛ در این راستا، در دوران صفویه و با ایجاد زمینه‌های مناسب برای رونق بخش‌هایی مانند معماری و صنایع‌دستی، به بازار مرکزی کشور تبدیل شد. در اصفهان ده‌ها صنعت دست‌ساز هنرمندانه به ثبت رسیده که قدمت برخی از آن‌ها بیش از چند صد سال است.
اصفهان به‌لحاظ قدمت و ارزش‌های ویژه هنری، اقتصادی، علمی، صنعتی، بازرگانی و گردشگری، از جایگاه ممتازی در ایران برخوردار است. این شهر مهد صنایع‌دستی ایران نیز به حساب می‌آید و نخستین شهر ایرانی در فهرست «شهرهای جهانی صنایع‌دستی» است که در سال ۱۳۹۵ به ثبت رسید. علت این موضوع به هنرهای گسترده و متفاوتی نظیر میناکاری، فیروزه‌کوبی، زری‌بافی، مخمل‌بافی، سماورسازی، قلم‌کاری، سفالگری، منبت‌کاری و... برمی‌گردد که تاکنون بیش از ۱۳۰ رشته آن ثبت شده است.
مشهد ، شهر جهانی گوهرسنگ
علاوه بر جاهای دیدنی مشهد، صنایع دستی این شهر نیز از شهرت بالایی برخوردار است؛ در این راستا، ۲۸ مرداد ماه ۱۳۹۵، مشهد از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی به‌عنوان شهر جهانی «گوهر سنگ‌ها» انتخاب شد. این منطقه با داشتن ۳۹ گونه متفاوت سنگ‌های قیمتی، منبعی غنی برای صادرات این محصول به شمار می‌رود. سنگ عقیق با سالانه ۹ تن استخراج و فیروزه با استخراج سالانه پنج تن، جزو پرطرفدارترین سنگ‌ها هستند. سنگ‌های قیمتی «فیروزه» با قدمتی پنج هزار ساله، علاوه‌بر زیبایی بصری، به‌گفته برخی کارشناسان خواص درمانی زیادی نیز دارند. جالب اینکه نیشابور، مهد این سنگ با ارزش در ایران است.
خراسان از لحاظ سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی دارای ظرفیت بالایی است و گوهر سنگ‌هایی نظیر آماتیست در بجستان، اوپال تربت جام، آراگونیت فریمان و غیره، این استان را در حوزه صنعت سنگ‌سازی متمایز کرده‌اند.
روستای خراشاد ، روستای جهانی توبافی
منبع عکس: ایرنا
روستای خراشاد در ۲۴ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند در خراسان جنوبی، زادگاه بسیاری از نخبگان علمی، فرهنگی و اقتصادی است و از همین رو به آن روستای نخبه‌پرور ایران می‌گویند؛ اما این تنها ویژگی متمایز این روستا محسوب نمی‌شود و در سال ۱۳۹۷ توانست با نام «روستای جهانی توبافی» در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی ثبت شود. هنر توبافی (پارچه‌بافی سنتی) که قدمت ۳۰۰ ساله دارد، تا چند سال قبل به‌عنوان هنری منسوخ محسوب می‌شد. محصولاتی مثل شال سر، سفره نان، تن پوش، حوله دست و صورت، حوله آشپزخانه، چادر شب و دستمال جیبی از تولیدات این روستا هستند که جنس کتان و ابریشمی دارند.
روستای قاسم آباد ، روستای جهانی چادرشب بافی
منبع عکس: ایسنا
قاسم آباد روستایی از توابع چابکسر در شهرستان رودسر استان گیلان است که در بهمن ماه ۱۳۹۸ موفق شد برای «روستای جهانی چادرشب بافی» در فهرست روستاها و شهرهای جهانی یونسکو قرار بگیرد. طرح و نقش زیبای چادرشب‌های قاسم آباد اغلب بهصورت ذهنی است و براساس نقشه بافته نمی‌شوند. در قدیم، زنان شمالی این چادرشب‌ها را هنگام شالیکاری به کمر خود می‌بستند؛ هرچند امروزه کاربردهای جدیدی از جمله رومیزی، پرده، روتختی و غیره، پیدا کرده است. این هنر ۲۰۰۰ ساله علاوه‌بر قاسم آباد، در برخی از روستاهای شرق گیلان و مازندران نیز بافته می‌شود.
زنجان ، شهر جهانی ملیله
شهر زنجان، صنایع‌دستی منحصربه‌فردی دارد که دراین‌میان، چاقوسازی سنتی و ملیله‌سازی از مهم‌ترین هنرهای بومی هستند؛ تا جایی که هنر ملیله‌سازی موفق شد در بهمن ماه ۱۳۹۸ عنوان «زنجان؛ شهر جهانی ملیله» را در فهرست شهرهای جهانی یونسکو به‌دست آورد. ماده‌ی اصلی ساخت ملیله، نقره است که پس از شکل دادن آن به‌شکل مفتول‌های بسیار باریک، طرح و نقشهای ظریف و پیچیده‌ای با آن درمی‌آورند که برای ساخت انواع ظروف پذیرایی، سرویس چای‌خوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس، جعبه جواهرات و... کاربرد دارد. ویژگی حائز اهمیت ملیله‌سازی زنجان این است که از ابتدا تا انتهای آن بهصورت دستی انجام می‌شود.
تبریز ، شهر جهانی فرش
فرش تبریز در سال ۲۰۱۵ در فهرست جهانی شهرهای صنایع دستی قرار گرفت. تبریز یکی از مهم‌ترین شهرهای فرش‌بافی دنیا محسوب می‌شود و قدمت و زیبایی این فرش‌ها از ویژگی‌هایی هستند که در فرش‌های مشابه در دنیا کمتر وجود دارد.
درباره‌ی پیشینه‌ی تاریخی فرش تبریز باید گفت که با روی کار آمدن صفویان و انتخاب تبریز برای پایتخت و توجه شاهان این دوره به فرهنگ و هنر، کارگاه‌های قالی‌بافی زیادی در سراسر حکومت صفوی دایر و به این ترتیب، دوران صفویه منجر به درخشش و شکوفایی هنر قالی‌بافی در تبریز شد.
فرش تبریز یکی از نفیس‌ترین قالی‌های ایران و دنیا است که در بافت آن از طرح‌هایی همچون طرح مستوفی، اسلیمی لچک ترنج، گلدانی، میناخانی، طرح درختی و... استفاده می‌شود.
روستای کلپورگان ، روستای جهانی سفال
كلپورگان روستايی در ۲۵ كيلومتری شهر سراوان استان سيستان و بلوچستان، خواستگاه سفال کلپورگان با شهرت جهانی است. کلپورگان نخستین روستای ایرانی است که از سال ۱۳۹۶ با نام «روستای جهانی سفال» در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی قرار گرفت.
زنان بومی منطق، اين هنر ارزشمند را نسل به نسل از مادران به دختران منتقل می‌كنند و گذشت زمان بر ارزش هنری آن افزوده است. استفاده نكردن از چرخ سفالگری در تهيه اين آثار و بکارگیری روش‌های سنتی ابتدايی و با کمک دست، باعث جلب توجه دنیا به سفال كلپورگان شده است. طرح‌ها و نقوش این سفال‌ها كاملا هندسی و شبيه به نقوش سفال‌های ماقبل تاريخ و آغاز دوره تاريخی است.
موزه سفالگری کلپورگان تنها موزه زنده سفال دنیا به حساب می‌آید که بازدیدکنندگان می‌توانند در لحظه شاهد ساخت سفال باشند.
لالجین ، شهر جهانی سفال
منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: رضا زنگنه)
شهر لالجین از توابع استان همدان است که در سال ۱۳۹۵ به‌خاطر هنر سفالگری‌اش در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی جای گرفت. لالجین دارای پیشینه سفال‌سازی ۷۰۰ الی ۱۰۰۰ سال است و هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین رشته‌های صنایع‌دستی استان همدان با شهرت جهانی محسوب می‌شود.
گل موردنیاز سفالگری این شهر از دستجرد تهیه شده و سفال معمولا با وسایل و روش‌های سنتی شکل می‌گیرد و پس از لعاب زدن آماده پختن در کوره می‌شود. قلیا، سنگ سفید، شیشه، سرب پخته، لاجورد و... از مواد طبیعی مورداستفاده برای ساخت لعاب هستند.
آباده ، شهر جهانی منبت
آباده در استان فارس در سال ۱۳۹۷ توانست عنوان «شهر جهانی منبت» در فهرست جهانی صنایع‌دستی را از آن خود کند. هنر منبت یكی از هنرهای دست‌ساز ایرانی با قدمت حدود ۱۵۰۰ سال است كه طبق مدارک تاریخی، شهر آباده خاستگاه منبت سنت بوده است.
احمد امامی از قدیمی‌ترین چهره‌های مطرح این هنر، اهل آباده بود که شاهکار منبت‌کاری او را می‌توان در کاخ مرمر مشاهده کرد.
میبد ، شهر جهانی زیلو
منبع عکس: ایمنا (عکاس: مرضیه رضازاده)
میبد، شهری با تمدنی به قدمت هفت هزار سال در یزد است که سفالگری، سرامیک و زیلوبافی آن شهرت زیادی دارد؛ به‌طوری که این شهر موفق شد در سال ۱۳۹۷ برای هنر زیلو بافی در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی قرار گیرد.
زیلو از دیرباز در میبد استفاده می‌شده و از آن‌جا که دست‌باف و سازگار با محیط زیست بوده، به فرش سلامت معروف شده؛ زیرا در آن پنبه به کار رفته است و در نتیجه سلامتی بافنده و مصرف‌کننده را به خطر نمی‌اندازد.
مریوان ، شهر جهانی کلاش
مریوان از شهرهای استان کردستان در غرب ایران است که در سال ۱۳۹۶ برای بافت کلاش، در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسید.
کلاش، گیوه محلی یا همان کفش مختص استان کردستان است که قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال دارد و بهصورت دستی با مواد طبیعی و بدون استفاده از هرگونه مواد صنعتی و آلاینده تولید می‌شود. در حال حاضر بیشترین آموزشگاه‌های کلاش‌بافی، کارگاه‌های تولیدی و فروشگاه‌های کلاش و گیوه، در مریوان فعالیت می‌کنند.
سیرجان ، شهر جهانی گلیم
منبع عکس: ایرنا (عکاس: ابو‌ذر احمدی‌زاده)
سیرجان شهری کوچک در استان کرمان در جنوب ایران است که توانست خود را در سطح جهان مطرح کند و گلیم این منطقه در سال ۱۳۹۶ در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی ثبت شد. گليم شيريكی پيچ از شاخص‌‌ترين دست‌‌بافته‌های زنان روستايی و عشايری شهرستان سيرجان به حساب می‌آید كه خاستگاه اصلی آن روستای دارستان در ۲۵ كيلومتری مركز شهرستان سيرجان است. با ثبت جهانی گلیم شیریکی پیچ سیرجان، هشت اثر از استان کرمان به ثبت جهانی رسیده‌اند.
گلیم شیریکی پیچ یک دست‌بافته ذهنی است و نمادها و نقوش آن با الهام از زندگی اطراف است که در گذشته بدون هیچ نقشهای آن را می‌بافتند؛ هرچند بعدها برای آن نقشه طراحی کردند.
ثبت جهانی شهرهای صنایع دستی چه اهمیتی دارد؟
درباره اهمیت ثبت جهانی شهرهای صنایع‌دستی می‌توان به سخنان پویا محمودیان، معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی وزیر میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اشاره کرد:
یکی از اولین ارمغان‌های جهانی شدن، هویت‌بخشی است؛ داشته‌ای که مورد توجه نبود، حالا برای مردم اهمیت پیدا کرده و حس تعلق ایجاد می‌کند. از سوی دیگر صنایع‌دستی باعث رونق و توسعه می‌شود و درنهایت تعامل بین شهرهای صنایع دستی صورت می‌گیرد. رصد شهرهای جهانی دائم انجام می‌شود که هدف آن حفظ جایگاه و نقشی است که در صنایع‌دستی جهانی دارند.
افزایش تعداد کارگاه‌ها، صنعتگران، نشان‌های ملی و مهر مرغوبیت کالا، خانه‌های صنایع دستی، بازارچه‌های صنایع دستی، میزان اشتغال و... از تاثیرات جهانی شدن شهرها و روستاها در حوزه صنایع‌دستی به حساب می‌آید. علاوه‌بر این، ثبت جهانی صنایع دستی منجر به راهیابی آن‌ها به بازارهای جهانی می‌شود.
