فیلم Dunkirk چقدر واقعه دانکرک را درست به تصویر می‌کشد؟
دانکرک، جدیدترین فیلم کریستوفر نولان، بر اساس یک واقعه تاریخی ساخته شده اما سوال اینجاست که این اثر تا چه اندازه اتفاقاتی را که در واقعیت رخ دادند به درستی روایت می‌کند؟
دانکرک (Dunkirk) فیلمی مبتنی بر واقعه‌ای تاریخی است که نظر منتقدان را به خوبی به خود جلب کرد و موفق ظاهر شد. جدیدترین فیلم کریستوفر نولان، بخشی از جنگ جهانی دوم را که در دانکرک اتفاق افتاد روایت کرد و جدال بین مرگ و زندگی سربازانی را که محاصره شده‌اند و برای بقا تلاش می‌کنند به تصویر کشید. صرف نظر از تمامی بحث‌های آکادمیک و بررسی‌های فنی فیلم، در این مقاله تنها قصد داریم تا دانکرکی را که در سینما شاهدش بودیم با دانکرک تاریخ مقایسه کنیم و ببینیم نولان در آخرین ساخته‌ی خود تا چه حد به استنادهای تاریخی وفادار بوده و فیلم در چه بخش‌های از واقعیت فاصله گرفته و به آن چیزی که واقعا اتفاق افتاده وفادار نبوده. با زومجی همراه باشید.
هشدار: این مطلب داستان فیلم را لو می‌دهد!
نبرد دانکرک از جایی شروع شد که در جریان جنگ جهانی دوم، ۴۰۰,۰۰۰ نفر از سربازان ارتش فرانسه و انگلیس توسط آلمان‌ها محاصره شدند و در شهری در شمال فرانسه به نام دانکرک گیر افتادند. این محاصره در سال ۱۹۴۰ از تاریخ ۲۶ ماه می تا ۴ ژوئن به طول انجامید و در نهایت سربازان بسیار زیادی در نتیجه این محاصره جان خود را از دست دادند اما عده کثیری از آن‌ها به لطف کمک مردم و استفاده از قایق‌های شخصی، ماهیگیری و تفریحی توانستند به کشور خود بازگردند و جان خود را نجات دهند. کریستوفر نولان، نویسنده و کارگردان فیلم دانکرک، در مورد این واقعه تاریخی چنین می‌گوید:
در نهایت، دانکرک به نقطه عطفی در تاریخ بشریت بدل شد.
اما مسئله اینجاست که دانکرک تنها به محاصره سربازان و موفقیت آن‌ها برای فرار از آن ختم نمی‌شود. عوامل زیاد و مسائل گوناگونی در این واقعه دست به دست یکدیگر داده‌اند تا دانکرک به چیزی بدل شود که امروزه از آن یاد می‌شود. آن تصویر سینمایی که نولان از دانکرک به مخاطبان نشان داد، تا حد بسیار زیادی به واقعیت ماجرا وفادار بود اما تفاوت‌هایی هم با آن داشت که در ادامه قصد بررسی کردن آن‌ها را داریم.
شخصیت‌هایی تخیلی بر اساس داستانی واقعی
نولان در زمینه ساخت فیلم دانکرک تحقیقات گسترده‌ای را انجام داد و تصویر فوق العاده‌ای از آن به نمایش گذاشت اما مسئله اینجاست که این کار با استفاده از شخصیت‌هایی غیر واقعی و تخیلی انجام شد. خود نولان در این زمینه می‌گوید:
ما شخصیت‌هایی تخیلی با اسامی تخیلی داشتیم. ما قصد نداشتیم که در فیلم داستان تمام اشخاص را روایت کنیم اما تصویر بزرگتری که به نمایش گذاشتیم، همگی بر اساس واقعیت هستند.
او درباره دلیل اصلی خود برای استفاده از شخصیت‌های غیر واقعی اینگونه می‌گوید:
استفاده از قوه تخیل به شما این امکان را می‌دهد تا حقیقتی بزرگتر از یک مسئله را به مخاطب انتقال دهید و دقیقا همین عامل است که شما را به سمت خلق شخصیت‌هایی غیر واقعی و ادغام آن‌ها با یکدیگر سوق می‌دهد.
به طور کلی اولین و بزرگترین تفاوت دانکرک سینما با دانکرک ۱۹۴۰ همین امر است. شخصیت‌هایی که شاهدشان بودیم در واقعه تاریخی حضور نداشتند اما می‌توان بسیاری از آن‌ها را به افراد آن زمان نسبت داد و معادل سازی کرد.
آیا نقش تام هاردی در فیلم بر اساس شخصیتی واقعی بود؟
تام هاردی در دانکرک نقش یک خلبان نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا (RAF) به نام فریر (Farrier) را داشت. خلبانی که سعی داشت از بروز تلفات افرادی که در ساحل و قایق‌ها گیر افتاده بودند جلوگیری کند و از سربازان مقابل نیروی هوایی آلمان دفاع می‌کرد. اما سوال اینجاست که آیا نقشی که تام هاردی آن را بازی می‌کرد واقعا وجود داشته؟ پاسخ سوال با توجه به توضیحاتی که پیش از این ارائه دادیم منفی است. خلبانی به نام فریر در نبرد دانکرک وجود نداشته اما شخصیتی در تاریخ به چشم می‌خورد که وجه تشابه زیادی با نقش تام هاردی در فیلم دارد. الن کریستوفر دیر (Alan Christopher Deere)، خلبانی نیوزیلندی که در جریان نبرد دانکرک حضور داشت و پس از آنکه سیستم خنک کننده هواپیمایش توسط یکی از جنگنده‌های آلمانی مورد اصابت گلوله قرار گرفت، مجبور شد تا در کناره‌ی ساحل فرود اضطراری انجام دهد. فرودی که در فیلم دانکرک توسط تام هاردی (فریر) شاهدش بودیم. در جریان فرود، ابروی کریستوفر دیر زخمی می‌شود. پس از آنکه یک زن در کافه‌ای در همان نزدیکی به جراحت خلبان رسیدگی می‌کند، کریستوفر دیر می‌تواند خود را به موج شکن و کشتی برساند. در آن لحظه بسیاری از سربازان از دست او عصبانی بودند و از او می‌پرسیدند: «این همه مدت کجا بودی؟» سوالی که در اواخر فیلم هم آن را شنیدیم که یکی از سربازان از خلبان کالینز (با بازی Jack Lowden) پرسید و آقای داوسن آن را شنید و در جواب به کالینز گفت: «من می‌دانم که کجا بودی.»
آیا نقش کنت برانا در فیلم بر اساس شخصیتی واقعی بود؟
کنت برانا (Kenneth Branagh) در فیلم نقش فرمانده بولتون را بازی می‌کرد. این شخصیت هم همانند دیگر نقش‌های فیلم تخیلی است اما اگر وقایع دانکرک را مرور کنیم متوجه خواهیم شد که معادل مناسبی برای این نقش در واقعیت وجود داشته. کاپیتان ویلیام تننت (Captain William Tennant)، شخصی که در جریان دانکرک در محل حضور داشت، شخصیتی است که نقش بولتون از او الهام گرفته شده. ماموریت اصلی تننت نظارت بر اوضاع تخلیه دانکرک و هماهنگی مسائل و برقراری نظم بین افراد حاضر در دانکرک بود. همانند فرمانده بولتون در فیلم، تننت هم تا لحظه خروج آخرین کشتی در تاریخ ۲ ژوئن ۱۹۴۰ در مکان ماند.
آیا آلمان واقعا بر سر سربازان محاصره شده تبلیغات می‌ریخت؟
بله! در ابتدای فیلم کاغذهای تبلیغاتی را دیدیم که در هوا معلق‌اند و بر سر سربازان محاصره شده ریخته می‌شوند. کاغذهایی که همانند یک نقشه وضعیت فعلی سربازان محاصره شده را نشان می‌دادند و به آنان این مسئله را یادآور می‌شدند که راه فراری ندارند. این مسئله در واقعه تاریخی دانکرک هم اتفاق افتاده است. شواهد نشان می‌دهند که تبلیغاتی که در آن زمان بر سر سربازان محاصره شده ریخته می‌شد صرفا به نقشه ختم نمی‌شد و در برخی موارد یک پیام ساده را در قالب تبلیغات بر سر سربازان می‌ریختند. نزدیک‌ترین و بهترین مثال از تبلیغاتی را که در آن زمان پخش می‌شد در تصویر بالا مشاهده می‌کنید. همانطور که می‌بینید محتوای کلی و ساختار اصلی پیام در فیلم نیز حفظ شده و تنها تفاوت آن‌ها با یکدیگر رنگی است که پیام سینمایی در خود دارد.
آیا سربازان محاصره شده، نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا را برای کمک نکردن مقصر می‌دانستند؟
بله! اما دلیل اصلی این مسئله این نبود که نیروی هوایی واقعا کمکی به سربازان نمی‌کرد. قضیه از این قرار بود که نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا اغلب حملات و نبردهای خود را در فاصله‌ای بسیار دور نسبت به ساحل و سربازان محاصره شده انجام می‌داد و همین مسئله باعث شد تا سربازانی که محاصره شده بودند و هر از گاهی توسط جنگنده‌های آلمانی بمباران می‌شدند فکر کنند که نیروی هوایی سلطنتی هیچ کمکی به آن‌ها نمی‌کند. این مسئله در فیلم نیز کاملا مشهود بود همانطور که در اوایل فیلم یکی از سربازان فریاد می‌کشد: «نیروی هوایی لعنتی کجاست؟»
آیا دریاسالار بریتانیا واقعا دستور داد تا صاحبان قایق‌های شخصی در زمینه تخلیه دانکرک کمک کنند؟
بله! در تاریخ ۱۴ می ۱۹۴۰، خبری ملی از سوی دولت با این مضمون در بریتانیا پخش شد:
دریاسالار دستوری صادر کرده و طی آن از تمامی صاحبان قایق‌های خصوصی و تفریحی که طولی بین ۳۰ تا ۱۰۰ فوت دارند درخواست کرده که اگر تا کنون این کار را انجام نداده‌اند، تا ۱۴ روز دیگر قایق‌ها را برای دریاسالار ارسال کنند.
قایق‌های متنوع از کوچک تا تفریحی بسیار بزرگ، همگی به سمت دانکرک روانه شدند. برخی از این قایق‌ها توسط افراد نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا هدایت شدند و برخی دیگر توسط خود صاحبان تا دانکرک آورده شدند که اکثریت قایق‌ها در دسته دوم جای می‌گرفتند. همانطور که در فیلم مشاهده کردیم، قایقی که توسط آقای داوسن و پسرش به سمت دانکرک حرکت می‌کرد، توسط خودشان هدایت می‌شد.
آیا در آن زمان اکثر بخش‌های شهر دانکرک خراب شده بود؟
بله! طبق تحقیقاتی که در زمینه تاریخچه نبرد دانکرک انجام شده، در آن زمان بسیاری از بخش‌های دانکرک در اثر فشار زیاد ارتش آلمان به سربازان محاصره شده و بمباران‌های بسیار زیاد تخریب شد. تاسیسات آب دانکرک در آن زمان به طور کامل قطع شد و شهر در حال تخریب شدن بود. بسیاری از سربازان محاصره شده برای بقای خود در داخل تپه‌های شنی در ساحل مخفی شده بودند. این روش شاید بهترین راه زنده ماندن در آن شرایط بود.
در جریان تخلیه دانکرک چند سرباز نجات یافتند؟
همانطور که پیش از این گفته شد، در دانکرک ۴۰۰ هزار سرباز محاصره شدند که از این تعداد حدودا ۳۳۸ هزار نفر نجات یافتند. چرچیل و دولت آن زمان در برآوردهای اولیه خود از شرایط به‌وجود آمده در دانکرک به این نتیجه رسیده بودند که پیش از اینکه آلمان‌ها تمام راه‌های فرار را ببندند، حدود ۴۵ هزار نفر از سربازان شانس نجات پیدا کردن را دارند. تخلیه دانکرک به لطف کمک‌های مردم انجام شد و این تعداد از سربازان نجات یافتند اما باید حتما به این مسئله هم نگاه کرد که هیتلر در آن زمان اشتباه بزرگی انجام داد و به ارتش خود اجازه حمله نداد و مدتی آن‌ها را در منطقه نگه داشت که همین مسئله باعث شد تا این تعداد زیاد از سربازان بتوانند جان خود را نجات دهند.
چند سرباز در جریان تخلیه دانکرک کشته شدند؟
این آمار کاملا تقریبی است و حدودا ۱۱ هزار سرباز بریتانیایی در جریان تخلیه دانکرک جان خود را از دست دادند. از طرفی دیگر ۴۰ هزار سرباز دیگر دستگیر یا زندانی شدند و در کل حدود ۹۰ هزار سرباز در جریان دانکرک کشته، زخمی یا زندانی شدند.
آیا آلمان‌ها در صورت شکست خوردن جریان تخلیه دانکرک جنگ جهانی دوم را پیروز می‌شدند؟
فیلم این مسئله را به نمایش می‌گذارد و در قالب لحظاتی بعضا احساسی این موضوع را در خود جای داده است. تاریخ هم این ادعا را تا حد زیادی تایید می‌کند. برخی از مورخان از این مسئله به عنوان «لحظه تعیین کننده قرن بیستم» یاد می‌کنند. در صورتی که جریان تخلیه دانکرک با شکست کامل مواجه می‌شد و ۳۳۸ هزار سرباز توسط آلمان‌ها کشته یا زندانی می‌شدند، تعداد سربازانی که به بریتانیا بازمی‌گشتند و در اروپا جنگ را ادامه می‌دادند بسیار کمتر می‌شد و همین مسئله می‌توانست نتیجه جنگ جهانی دوم را به نفع آلمان‌ها تمام کند.
آیا واقعا سربازانی که نجات یافتند احساس ناامیدی و سرافکنده کردن کشور و مردمشان را داشتند؟
در لحظات پایانی فیلم دیدیم که بسیاری از سربازان در راه بازگشت به خانه و کشورشان ناراحت هستند و این احساس را دارند که کشور و مردمشان را سرافکنده و ناامید کرده‌اند. اما آیا این مسئله واقعا اتفاق افتاده؟ بله! گزارش‌هایی در این زمینه وجود دارد که بسیاری از سربازانی که نجات یافتند در راه برگشت به خدمه کشتی یا قایق گفته‌اند که آن‌ها کشور و مردمشان را ناامید کرده‌اند و خدمه به آن‌ها اطمینان داده‌اند که این اتفاق نیافتاده است. برای بسیاری از آن‌ها قبول این مسئله سخت بود تا زمانی که به کشورشان بازگشتند و دیدند که نجات یافتنشان برای مردم کشورشان مسئله‌ای است که ارزش جشن گرفتن دارد!
آیا تخلیه دانکرک یک پیروزی به حساب می‌آمد؟
بله! چرچیل تخلیه دانکرک را «معجزه رستگاری» نامگذاری کرد. او در طی یک سخنرانی در مورد دانکرک حرف‌هایی زد که بخش‌هایی از آن را در قالب متن روزنامه در فیلم شنیدیم:
ما باید در سواحل بجنگیم. باید در خشکی بجنگیم. باید در میدان جنگ و خیابان‌ها بجنگیم. باید در تپه‌ها بجنگیم. ما هیچوقت نباید تسلیم شویم!
هر چند، چرچیل در ادامه همان سخنرانی می‌گوید:
باید مراقب باشیم که این آزادی را به ویژگی‌های پیروزی نسبت ندهیم. جنگ‌ها با تخلیه میدان نبرد به پیروزی منجر نمی‌شوند.
آیا نولان در زمینه فیلمنامه دانکرک کاملا به حقایق تاریخی پایبند بوده است؟
خیر! کریستوفر نولان هنگام بحث در مورد فیلم دانکرک توضیح داد که چرا گاهی اوقات بهتر است تا کاملا وابسته به حقایق نشویم. او تخیل را تحسین کرد و در این زمینه گفت:
ایده اصلی این است که در زمینه بازگویی اتفاقاتی که افتاده‌اند گاهی اوقات تخیل می‌تواند با صداقت بیشتری نسبت به مستند با مخاطب صحبت کند. با استفاده از قوه تخیل، من قادر بودم تا جنبه‌های مختلف و گوناگونی از آنچه را که در دانکرک اتفاق افتاد با حس بیشتری بیان کنم تا اینکه بخواهم صرفا حقایق را دنبال کنم.
همانطور که پیش از این مطرح شد، نولان استفاده از تخیل را در زمینه ساخت یک اثر بر اساس اتفاقات واقعی، به چشم یک ابزار مفید و سودمند نگاه می‌کند و از نظر او استفاده از قوه تخیل می‌تواند از جنبه‌های گوناگونی برای خود فیلم امری مثبت تلقی شود.
آیا فیلم دانکرک واقعا در دانکرک فیلمبرداری شده است؟
بله! فیلمبرداری Dunkirk در مناطق مختلفی انجام شده که مهمترین آن دانکرک فرانسه است. سکانس‌ها و لحظات تخلیه دانکرک و فرار سربازان درست در همان منطقه تاریخی فیلمبرداری شده و ۱۲ عدد از کشتی‌هایی که در فیلم شاهد بودیم واقعا در جریان نبرد دانکرک حضور داشته و متعلق به همان دوران هستند.
به طور کلی کریستوفر نولان با ساخت دانکرک روایتی متفاوت از جنگ را به مخاطب نشان داد و به بخش مشخصی از جنگ جهانی دوم پرداخت که اکنون اهمیتش را درک کرده‌ایم و می‌دانیم تا چه حد سرنوشت جنگ به آن بستگی داشت. به طور کلی نولان در ساخت دانکرک تا حد بسیار زیادی به وقایع تاریخی پایبند بوده و اساس کلی فیلمش بر پایه مستندات تاریخی ساخته شده. تنها تفاوت شاخص و قابل توجه فیلم با واقعیت را می‌توان تخیلی بودن و غیر واقعی بودن شخصیت‌های موجود در فیلم دانست.
نظر شما در این مورد چیست؟
